Μπλε καστόρινα παπούτσια

Με αφορμή την αιματηρή προβοκάτσια του παρακράτους τον Νοέμβριο του 1964, κατά τον εορτασμό για την επέτειο ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου, ο Θ. Σκρουμπέλος στήνει μια τολμηρή τοιχογραφία των σίξτις, με φόντο το μαγαζί "Χαβάη" στο Μεταξουργείο: κέντρο τραβεστί, τόπο συνάντησης πρώην χιτών, αρχηγείο παρακρατικών συνωμοσιών, σήμα κατατεθέν μιας γειτονιάς, μικρογραφία της Ελλάδας, χωρισμένης αυστηρά στα όρια μιας εξουσίας που καθόριζαν οι διεκδικήσεις των άτεγκτων αντιπάλων, Λαμπράκηδες και παρακράτος. [...] Ένα παθιασμένο μυθιστόρημα για τα πάθη της Αριστεράς, για τα πάθη της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Μια συγκλονιστική ιστορία, που πραγματεύεται την Ιστορία με τα υλικά ερωτικής τραγωδίας.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το έτος 1963 υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικό τόσο για την Ελλάδα όσο και για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο. Στα καθ' ημάς η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη, η εκλογική νίκη της Ενώσεως Κέντρου με τον Γεώργιο Παπανδρέου επικεφαλής, η δημιουργία της Νεολαίας Λαμπράκη από τον Μίκη Θεοδωράκη· από την άλλη μεριά του Ατλαντικού, η δολοφονία του προέδρου των ΗΠΑ Τζον Φ. Κένεντι. Σαράντα πέντε χρόνια μετά τρεις γνωστοί Ελληνες συγγραφείς έχουν ως σημείο αναφοράς των μυθιστορημάτων τους εκείνο το έτος με διαφορά χρονικής ανάσας : Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης με το μυθιστόρημα «Πολύ βούτυρο στο τομάρι του σκύλου» («Κέδρος», 2006) όπου η ανάδυση του παρακράτους της Θεσσαλονίκης περιστρέφεται γύρω από το γεγονός της επικείμενης επίσκεψης του προέδρου της Γαλλίας Σαρλ ντε Γκολ, λίγες μόνον ημέρες πριν από τη δολοφονία του Λαμπράκη, τον Μάιο εκείνης της χρονιάς. Ο Γιάννης Ξανθούλης, με το μυθιστόρημά του «Του φιδιού το γάλα» («Καστανιώτης», 2007), όπου ο βαρύς και ατελείωτος Μάιος του 1963 σηματοδοτεί μια σειρά από ριζικές ανατροπές στη ζωή του έφηβου ήρωα -και σημερινού μεσήλικα με προβλήματα μνήμης- με μακρινό φόντο το ταραγμένο πολιτικό κλίμα. Ο Θανάσης Σκρουμπέλος με το μυθιστόρημά του «Μπλε καστόρινα παπούτσια» («ΤΟΠΟΣ», 2007), το οποίο ναι μεν φέρει τον υπότιτλο «Μια ροκ ιστορία από τις ταραγμένες μέρες του '64», ξεκινάει δε από τις ακόμη πιο ταραγμένες του '63. Αυτό άλλωστε είναι και το μυθιστόρημα που θα μας απασχολήσει, το πιο πολιτικό και ευθέως συναρτώμενο με το ερεβώδες κλίμα της εποχής, χωρίς τα στοιχεία της παρωδίας και του μαύρου χιούμορ που χαρακτηρίζουν το μυθιστόρημα του Γ. Σκαμπαρδώνη.



Ο Πρίσλεϊ και το παρακράτος



«Τα μπλε καστόρινα παπούτσια» είναι ο τίτλος ενός από τα πιο δημοφιλή τραγούδια των πρώτων χρόνων του ροκ εν ρολ αλλά και γενικότερα της ιστορίας της ροκ. Συνθέτης και πρώτος ερμηνευτής του ήταν ο Carl Lee Perkins. Το έγραψε και το ηχογράφησε το 1955 στο Μέμφις με τη Sun Records. Λίγους μήνες όμως, μετά, ο Πέρκινς παθαίνει ένα σοβαρό αυτοκινητικό δυστύχημα και δίνει την ερμηνευτική σκυτάλη στον φίλο του Ελβις Πρίσλεϊ που το ηχογραφεί με το δικό του ερμηνευτικό τρόπο. Από κει και πέρα, τα «Μπλε καστόρινα παπούτσια» ακολουθούν μια μυθική πορεία και καθιερώνουν τον Πρίσλεϊ σαν τον αδιαμφισβήτητο ερμηνευτή τους. Η φράση του ροκ σταρ στα διάφορα σώου του «Σας προειδοποιώ, μη βαδίζετε πάνω στα μπλε καστόρινα παπούτσια μου» έγινε αναφορά και σε μετέπειτα ροκ τραγούδια άλλων τραγουδιστών της ροκ. Το «Blue Suede Shoes», τέλος, το 2006 ανακηρύχτηκε μία από τις σημαντικότερες συνθέσεις της αμερικάνικης μουσικής του 20ού αιώνα.

Δεν γνωρίζω αν ο Θ. Σκρουμπέλος είχε υπόψη του την περίφημη προειδοποίηση του Πρίσλεϊ για όσους βημάτιζαν πάνω στα μπλε καστόρινα παπούτσια του, στον ήρωά του πάντως δεν βγαίνει σε καλό ούτε το ότι παίζει στην κιθάρα του το τραγούδι ούτε και ότι τα φοράει. Μάλιστα, πρόκειται για αυθεντικά αμερικάνικα μπλε καστόρινα παπούτσια. Οι συνδηλώσεις πρόδηλες, όπως θα δούμε παρακάτω. Το μυθιστόρημα ξεκινά το φθινόπωρο του 1963, λίγο πριν από τις ελληνικές εκλογές και τη δολοφονία του Κένεντι, και εξελίσσεται καθ' όλη τη διάρκεια του 1964. Η τοπογραφία είναι η γνωστή και από τα προηγούμενα βιβλία του συγγραφέα. Οι λαϊκές γειτονιές δυτικά της Ομόνοιας: Κολωνός, Βύθουλας, Αϊ-Γιώργης, Βοτανικός, Μεταξουργείο. Η ανθρωπογεωγραφία του επίσης γνωστή: Λαϊκός, φτωχός κοσμάκης, που προσπαθεί, προκειμένου να επιβιώσει, να ξεχάσει τα όσα τον διαίρεσαν και τον τσάκισαν τη δεκαετία του 1940. Στο μυθιστόρημα συνυπάρχουν όλοι οι τύποι της εποχής: Ο πρώην χίτης και νυν αρχινονός της περιοχής, ιδιοκτήτης νυκτερινού κέντρου με «άντρες που ντύνονται γυναίκες» και άμεσες διασυνδέσεις με βαθύ κράτος και Αμερικανούς πράκτορες. Ο πρώην δηλωσίας, που έχει συμφωνήσει άτυπα με τον πρώην χίτη να κρατιέται η ισορροπία και η ησυχία στη περιοχή. Οι νεολαίοι της ΕΔΑ. Ο κακός Αμερικανός πράκτορας και ερωτευμένος μέχρι τρέλας με νεαρό τραβεστί, ο καλός Αμερικανός -λαϊκό παιδί από το Μπρούκλιν- που χαρίζει μπλε καστόρινα παπούτσια, και όχι μόνον. Ανάμεσά τους, ο πρωταγωνιστής που τα φοράει. Ο 16χρονος Τρίλιας ή Γαζούρης ή Γόης ή Αλογο, με σήμα κατατεθέν το... υπέρμετρο πέος του.

Στο μυθιστόρημα υπάρχουν τρεις κόσμοι: Το παρακράτος και η αμερικανοκρατία. Ο ενεργός κόσμος της Αριστεράς. Η οικογένεια του Γαζούρη, με επικεφαλής την εμβληματική φιγούρα της μάνας του, Αριστέας, και τη μικρότερη αδελφή του, Νένα. Ο πρώτος και ο δεύτερος κόσμος αποτελούν το ιδεολογικά αντιθετικό ζεύγος που αλληλοσυμπληρώνεται και αλληλοκαταστρέφεται. Ανάμεσά τους μπλέκεται άθελά του ο Γαζούρης που τελικά μετατρέπεται στον αθώο αμνό που θυσιάζεται. Η υπερφυσική του βιολογική δυνατότητα για ζωή -παραπομπή στον Διόνυσο και την τελική του μοίρα- παύει να υφίσταται. Αρα και η συμβολική αναγέννηση της χώρας. Εκείνος που διασώζεται τελικά δεν είναι ο φορτισμένος ιδεολογικά ένθεν και ένθεν κόσμος αλλά αυτός της γήινης, μετρημένης, απλοϊκής αλλά και σοφής συγχρόνως από την εμπειρία της ζωής, Αριστέας. Μπροστά στην επιβίωση και στη συνέχεια της ζωής, η Αριστέα υπερβαίνει όλα τα ιδεολογικά σχήματα και θεωρήματα. Θα λέγαμε χαριτολογώντας ότι υπερβαίνει και αυτόν τον Ψυχρό Πόλεμο, που μαίνεται την εποχή εκείνη, με την απόφασή της να ακολουθήσει στην Αμερική τον καλό -και μαύρο!- Τζόνας, ερωτευμένο με τη Νένα, την οποία αργότερα θα παντρευτεί. Παρεμπιπτόντως φοράει και η Νένα μπλε καστόρινα παπούτσια, δώρο του Τζόνας βεβαίως, μόνον που σ' αυτήν φέρνουν τύχη.

Από τις σελίδες του μυθιστορήματος παρελαύνουν σχεδόν όλα τα πολιτικά γεγονότα του 1963-1964. Από τις εκλογές του Νοεμβρίου 1963, με νικήτρια την Ενωση Κέντρου, τη δολοφονία του Κένεντι, τους φοιτητικούς αγώνες, τη δολιοφθορά του Παπαδόπουλου (Στούμπος στο μυθιστόρημα) με τη ζάχαρη στα τανκς, έως τα αιματηρά γεγονότα στον Γοργοπόταμο, κατά τη διάρκεια του εορτασμού της επετείου της ανατίναξης της γέφυρας στην Κατοχή. Ο Σκρουμπέλος χειρίζεται εύστοχα τους τρεις κόσμους που αναφέραμε, παραθέτοντας και μπλέκοντας αντιστικτικά τον έναν με τον άλλον, έτσι ώστε να επιτυγχάνει μια γρήγορη και κινηματογραφική εναλλαγή, χωρίς να χάνει την αίσθηση της οικονομίας. Χάνει όταν, προκειμένου να αναφερθεί στα πολιτικά γεγονότα της εποχής, μετατρέπει τη γραφή του σε καταγγελτικό πολιτικό ρεπορτάζ. 'Η όταν σχηματοποιεί πρόσωπα και καταστάσεις (οι καλοί και οι κακοί). Αντίθετα, εκεί που σαφώς κερδίζει είναι η εξαιρετικά αφομοιωμένη γλώσσα των λαϊκών ανθρώπων, του υπόκοσμου και των «ανδρών που ντύνονται γυναίκες». Μια γλώσσα χυμώδης και ζωντανή, που δίνει το στίγμα της στο ενδιαφέρον αυτό μυθιστόρημα. Μπορούμε μάλιστα να πούμε πως και με τα τρία του βιβλία, ο Σκρουμπέλος δημιουργεί ένα προσωπικό, γλωσσικό, υφολογικό και μυθιστορηματικό σύμπαν.



ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 21/03/2008