Τα ίχνη του χρήματος

Oι φίλoι τoυ πιστεύoυν ότι είναι πια καιρός o ιδιωτικός ντετέκτιβ Zελμπ να τo πάρει απόφαση ότι γερνάει και ν' απoσυρθεί απ' την ενεργό δράση.

Όμως, όταν μια χειμωνιάτικη νύχτα o Zελμπ βoηθάει τoν τραπεζίτη Bέλκερ να ξεκoλλήσει τo αυτoκίνητό τoυ απ' τo χιόνι, μπερδεύεται ταυτόχρoνα σε μια φαινoμενικά απλή και αθώα υπόθεση… Μια υπόθεση που δεν ενδιαφέρει και πολύ τον πελάτη, κληρονόμο μιας παλιάς ιδιωτικής τράπεζας στο Schwetzinger και νέο ιδιοκτήτη μιας τράπεζας στο Cottbus της πρώην ανατολικής Γερμανίας. Μια υπόθεση, που ούτε τον Ζελμπ ενδιαφέρει, αλλά στην οποία βρίσκεται όλο και πιο πολύ μπλεγμένος, αφoύ θα χρειαστεί να εξιχνιάσει πoλλά και περίεργα παιχνίδια, πoυ δεν περιoρίζoνται στo ξέπλυμα χρημάτων και άλλες αδιαφανείς δραστηριότητες, αλλά φτάνoυν ώς τo φόνo.

Ένα καλό αστυνoμικό μυθιστόρημα και συνάμα ένα σχόλιo για τo πρόσφατo αλλά και τo ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας. Για τις ταραγμένες δεκαετίες τoυ '30 και τoυ '40 και για τo τραύμα της διαίρεσης της χώρας πoυ η επoύλωσή τoυ σκoντάφτει ακόμα στις ανισότητες της επανένωσης.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Γκέρχαρντ Ζελμπ, πρώην αστυνομικός, πρώην εισαγγελέας στην υπηρεσία του Τρίτου Ράιχ που ασκεί το άχαρο επάγγελμα του ιδιωτικού ντετέκτιβ, είναι γνωστός στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό από το Απόδοση δικαιοσύνης (βλέπε τα «Βιβλία» της 24ης Ιανουαρίου 1999). Στο μυθιστόρημα Τα ίχνη του χρήματος ο δημιουργός του, ο Μπέρνχαρντ Σλινκ (Μπίλεφελντ Γερμανίας, 1944), μεγαλωμένος στη Χαϊδελβέργη και στο Μανχάιμ, καθηγητής Δημοσίου Δικαίου και Φιλοσοφίας του Δικαίου στο Βερολίνο και στη Βιέννη, αλλά και δικαστής, τον βάζει να αναρρώνει σε μια κλινική και να θυμάται την τελευταία επαγγελματική του δουλειά, την οποία αφηγείται ο ίδιος.

Μια χειμωνιάτικη νύχτα, καθώς επιστρέφει στο Μανχάιμ με τη φίλη του Μπριγκίτε και τον γιο της Μανουέλ, βοηθάει δύο άνδρες, τον τραπεζίτη Μπέρτραμ Βέλκερ και τον συνεργάτη του Γκρέγκορ Σαμαρίν, να ξεκολλήσουν το αυτοκίνητό τους από το χιόνι. Ο τραπεζίτης, ως αντάλλαγμα για τη συνδρομή του, του αναθέτει μια απλή και ασήμαντη υπόθεση: να ανακαλύψει τον άγνωστο μέτοχο της τράπεζάς του που είναι εξαφανισμένος εδώ και χρόνια. Ο Ζελμπ, μολονότι δεν αισθάνεται καλά (λόγω ηλικίας παθαίνει εμφράγματα), δέχεται την πρόταση, με αποτέλεσμα να μπλεχτεί σε μια σκοτεινή ιστορία ξεπλύματος χρημάτων (ένα μαύρο βαλιτσάκι με μάρκα αποτελεί το μήλον της Εριδος στην υπόθεση), μα και δύο φόνων που συνδέονται άμεσα με παρελθόν της Γερμανίας, ιδιαίτερα το ναζιστικό, όταν οι ευρισκόμενοι εν διωγμώ Εβραίοι αναγκάζονταν να ξεπουλήσουν όσο όσο τις περιουσίες τους ή να τις εγκαταλείψουν στα χέρια των γερμανών συνεταίρων τους και να φύγουν από τη χώρα για να σωθούν.



Πέρα από τις ενοχές



Ακριβώς αυτό το ζήτημα, το ναζιστικό παρελθόν της Γερμανίας, απασχολεί σοβαρά τον Μπέρνχαρντ Σλινκ, ο οποίος το επαναφέρει προς συζήτηση, το αναλύει και το σχολιάζει μέσω της αστυνομικής πλοκής. Οπως στο μυθιστόρημα Διαβάζοντας στη Χάννα, που τον έκανε γνωστό σε όλον τον κόσμο, αλλά και στο Απόδοση δικαιοσύνης, έτσι και στα Ιχνη του χρήματος, ο συγγραφέας πραγματεύεται το θέμα της ενοχής, ξύνοντας τις πληγές της μεταπολεμικής Γερμανίας, δείχνοντας την αθέατη πλευρά του οικονομικού θαύματος. Εδώ όμως προχωράει ακόμα πιο πέρα. Δεν του αρκεί να σκαλίσει το λίγο - πολύ γνωστό ιστορικό παρελθόν, για το οποίο θεωρεί ότι είναι υπεύθυνοι όλοι οι Γερμανοί, αλλά επιχειρεί να θίξει και το ανεπούλωτο τραύμα της διαίρεσης της χώρας, που δεν μπορεί να κλείσει, εφόσον μετά την επανένωση εξακολουθούν να υφίστανται παντοειδείς ανισότητες ανάμεσα στους λαούς της πρώην Δυτικής και της πρώην Ανατολικής Γερμανίας.

Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια τα θεμέλια του γερμανικού κολοσσού τρίζουν. H ανεργία καλπάζει, το βιοτικό επίπεδο πέφτει (εφέτος πολλοί Γερμανοί δεν έκαναν καλοκαιρινές διακοπές ελλείψει χρημάτων), οι ρατσιστικές και ξενόφοβες συμπεριφορές κλιμακώνονται. Ο Σλινκ, μολονότι χρονικά τοποθετεί τη δράση των ηρώων του μυθιστορήματός του την εποχή που άρχιζε η θητεία του Μπιλ Κλίντον ως προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών (για να ταιριάζει με την ηλικία του Ζελμπ), μιλάει για σύγχρονα προβλήματα που άπτονται της οικονομικής κρίσης και κυρίως της επανένωσης. Τράπεζες και μεγάλα τραστ της Δυτικής Γερμανίας εξαγοράζουν μικρές επιχειρήσεις της Ανατολικής, εργαζόμενοι που είχαν σίγουρη δουλειά επί κομμουνιστικού καθεστώτος απολύονται («δεν ήταν όλα άσχημα τότε και δεν δέχομαι να τα παρουσιάζουν χειρότερα απ' ό,τι ήταν» διαβάζουμε), πρώην πράκτορες της Στάζι αναγκάζονται να εργαστούν για καινούργια αφεντικά, η ρώσικη μαφία έχει διεισδύσει παντού. Οι άνθρωποι των ανατολικών περιοχών ξεχωρίζουν όχι μόνο από τα φτηνιάρικα ρούχα τους, μα και από το ύφος τους, από τα πρόσωπά τους που φαίνονται πιο κουρασμένα, από το βάδισμά τους που είναι διστακτικό, από τις χειρονομίες τους στις οποίες δεν υπάρχει η συνηθισμένη ευθυμία και αποφασιστικότητα. Επίσης οι νεοναζί αλωνίζουν στη χώρα (αναγκάζουν τον Ζελμπ να φωνάξει «Χάιλ Χίτλερ!» και μετά τον πετάνε από το τρένο στα νερά ενός καναλιού), ενώ οι αντιφασίστες νεαροί αντιδρούν με παρόμοιους τρόπους (τον ξαναρίχνουν στο κανάλι ακριβώς επειδή φώναξε το συγκεκριμένο σύνθημα).



Το ξεκαθάρισμα της υπόθεσης



Προφανώς, δεν αποτελεί σύμπτωση το ότι ακριβώς τα ίδια φαινόμενα επισημαίνει και στο δικό του μυθιστόρημα, το Μάτζικ Χόφμαν, ένας νεότερος γερμανός συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων, ο Γιάκομπ Αρζούνι (βλ. τα «Βιβλία» της 8ης Ιουνίου 2003).

Κατά τα άλλα, ο Σλινκ, θέλοντας να κάνει το μυθιστόρημά του πιο ελκυστικό, μπαίνει στη ζωή του ήρωά του, τον δείχνει στις προσωπικές του σχέσεις, με την Μπριγκίτε, με τον γιατρό του Φίλιπ, με τον ανιψιό του Γκέοργκ, με τον αστυνομικό Νέγκελσμπαχ, ανθρώπους που τον βοηθούν στο ξεκαθάρισμα της υπόθεσης. Ο Ζελμπ, άνδρας μοναχικός και ακέραιος, που ζει με τον γάτο του, τον Τούρμπο, και δεν έχει κινητό τηλέφωνο, ένας Φίλιπ Μάρλοου στη γερμανική εκδοχή του, προσπαθεί να εξιχνιάσει τη σκοτεινή υπόθεση που του ανατέθηκε, κινούμενος πιο πολύ από την ανάγκη για έρευνα του ιστορικού παρελθόντος, παρά εξαιτίας της αμοιβής που του προσφέρεται. H υγεία του είναι επισφαλής, η ζωή του κρέμεται από μια κλωστή λόγω της ασθένειας, οι τύψεις για το δικό του παρελθόν τον βασανίζουν. Στην ηλικία όμως των 70 ετών η προσωπική ευτυχία δεν τον απασχολεί, αφού νιώθει ότι είναι πολύ αργά για να ευτυχήσει, ενώ η απόδοση δικαιοσύνης ελάχιστα τον ενδιαφέρει, γι' αυτό και δεν φροντίζει να δικαστεί και να καταδικαστεί ο δράστης των εγκλημάτων.

Αυτό που προέχει για τον ντετέκτιβ Γκέρχαρντ Ζελμπ, μα και για τον συγγραφέα-δικαστή Μπέρνχαρντ Σλινκ, είναι κάτι άλλο: να δείξει την απληστία των συμπατριωτών του που δημιούργησαν την ισχυρή Γερμανία, τον κυνισμό τους, το πόσο αδίστακτοι είναι μπροστά στο χρήμα. H φιλοσοφία αυτών των ανθρώπων, που δεν είναι ούτε εθνικοσοσιαλιστές ούτε εναντίον των Εβραίων, συνοψίζεται στο εξής ρητορικό ερώτημα που διέπει όλη τη συμπεριφορά τους: «Τι άξιζαν οι κυβερνήσεις, τα συστήματα, οι ιδέες, οι πόνοι και οι χαρές των ανθρώπων, αν δεν ανθούσε η οικονομία;» (σ. 215). Επομένως, το Τρίτο Ράιχ, ο πόλεμος, η ήττα, η ανοικοδόμηση και το οικονομικό θαύμα, διαφορετικές καταστάσεις σε διαφορετικές εποχές, συνδέονται άμεσα με το χρήμα, τις επενδύσεις και τις επιχειρήσεις, που οι ιδιοκτήτες τους θέλουν να τις κάνουν «μεγαλύτερες, πλουσιότερες, ισχυρότερες». Οσο για τα Ιχνη του χρήματος, ένα μυθιστόρημα με δράση, συναισθήματα και ιδέες, δεν εξυπακούεται ότι πρέπει να έχει απαραιτήτως χάπι-εντ, όπως οι χολιγουντιανές ταινίες και οι ροζ ιστορίες των Αρλεκιν, αφού, σύμφωνα με τον Σλινκ, «δεν χρειάζεται ν' ανταμείβονται οι καλοί και να τιμωρούνται οι κακοί». Προέχουν οι κοινωνικές επισημάνσεις, η ανίχνευση των ηθικών αξιών, τα διδάγματα, τα συμπεράσματα που βγαίνουν μέσα από την καθημερινότητα - αυτά είναι που τον απασχολούν.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 02-11-2003