Hotel Cosmos

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

Κριτική:

Η γλώσσα της Σκωτσέζας Άλι Σμιθ δεν έχει ούτε ιερό ούτε όσιο

«Να θυμάσαι, πρέπει να ζήσεις»

Το μυθιστόρημα της Άλι Σμιθ υπήρξε υποψήφιο για το Βooker. Θεωρείται από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της σύγχρονης αγγλόφωνης πεζογραφίας

Η ΑΛΙ ΣΜΙΘ ΓΡΑΦΕΙ ΕΝΑ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΟ
ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ.
ΓΙΑ ΤΙΣ ΜΙΚΡΕΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΑ
ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ. ΠΕΝΤΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ
ΓΥΝΑΙΚΕΣ, ΠΕΝΤΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΦΩΝΕΣ, ΠΕΝΤΕ
ΖΩΕΣ ΠΟΥ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΝΟΝΤΑΙ Ή ΤΣΟΥΓΚΡΙΖΟΥΝ
Η ΜΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗ. ΕΝΑ
ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΠΑΝΗΓΥΡΙ

Υπάρχουν συγγραφείς που κόπτονται ότι το θέμα είναι το μέγα ζητούμενο. Αναζητούν ισχυρό ιδεολογικό έρμα ή εχέγγυα υψηλής πώλησης στην πρώτη φλασιά. Μόλις καπαρώσουν την αρχική ιδέα, γράφουν με τον αυτόματο πιλότο. Έχουν, λένε, «αφηγηματική άνεση». Όμως δεν νοείται λογοτεχνία έξω από τη γλώσσα. Η γλώσσα δεν είναι απλός διεκπεραιωτής, ένα ακόμα συγγραφικό εργαλείο. Είναι τρόπος θέασης- και παράστασης- του κόσμου.

Πειραματισμοί

Η Άλι Σμιθ (Σκωτία, 1962) λιμάρει τις λέξεις της. Παίζει με το εκτόπισμα και τη φόρα τους. Σπούδασε στο Κέμπριτζ. Έγραψε διηγήματα, μυθιστορήματα, ποιήματα και δοκίμια. Αρθρογραφεί στο περιώνυμο ΤLS και την Guardian. Το μυθιστόρημά της Ηotel Glodal (Cosmos) (2001) υπήρξε υποψήφιο για το Βooker [βραβείο με το οποίο τιμήθηκε το 2005 για την «Τυχαία» (Ελληνικά Γράμματα)]. Θεωρείται από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της σύγχρονης αγγλόφωνης πεζογραφίας. Πειραματίζεται ανελέητα. Η γλώσσα της δεν έχει ιερό και όσιο. Δεν διστάζει να ενσωματώσει στίχους τραγουδιών, ατάκες από ταινίες, παντοειδή κλισέ. Κάτω απ΄ τις φράσεις της αναπτύσσεται ένα υπόγειο δίχτυ διακειμενικών αναφορών: Γουλφ, Τζόυς, Ντίκενς, Μπέκετ, Φίλιπ Ροθ, Τζάνετ Γουίντερσον κ.π.ά. Ο πειραματισμός της εμβολίζει το μπετόν αρμέ της παραδοσιακής πεζογραφίας. Τα βιβλία της δεν πετούν έξω τον αναγνώστη. Ούτε διαβάζονται σε ύπτια στάση. Σχεδόν προκαλούν την προφορική ανάγνωση: οι λέξεις της προκαλούν να ακουστούν, το ίδιο και ο ρυθμός και η ροή της ιστορίας.
Το μυθιστόρημα Ηotel Cosmos έχει ως αντικείμενο τα δύο μεγάλα θέματα της λογοτεχνίας, τον έρωτα και τον θάνατο. Όχι μόνο αυτά. Γύρω από αυτά καταστρώνονται μικρές λεπτομέρειες, η απτή καθημερινότητα, η φυσική αλλά και η μεταφυσική πρόσληψη του βίου. Οι πέντε ηρωίδες του βιβλίου χωρίζουν το μυθιστόρημα σε πέντε μέρη. Η καθεμιά κουβαλά τη φωνή και την όρασή της, το παρελθόν, τον μικρόκοσμο, τη γλώσσα της. Στο τελικό έκτο κεφάλαιο, οι ιστορίες συμπλέκονται, οι λεπτομέρειες μεγεθύνονται, η όραση γίνεται στερεοσκοπική. Τα επιμέρους κεφάλαια παίρνουν το όνομά τους από διακεκριμένες γραμματικές κατηγορίες, οι οποίες ορίζουν το χρονικό- και σημασιολογικό- στίγμα τους: Αόριστος, Ιστορικός Ενεστώτας, Οριστική, Μέλλοντας του Παρελθόντος, Ενεστώτας. Καθώς μετακινούμαστε από κεφάλαιο σε κεφάλαιο, αλλάζει όχι μόνο η βασική κάθε φορά ηρωίδα, αλλά και η φωνή, η οπτική γωνία, ο περίγυρός της. Με τον τρόπο αυτό, υφαίνεται ένα εξ ορισμού πολυφωνικό και πολυστρωματικό μυθιστόρημα.

Το φάντασμα

Στο πρώτο κεφάλαιο, μιλά η δεκαεννιάχρονη Σάρα Γουίλμπι. Ή, καλύτερα, ό,τι απέμεινε από αυτήν. Η Σάρα υπήρξε καμαριέρα του Ηotel Cosmos. Ανέβηκε στον ανελκυστήρα τροφίμων. Χρειάστηκαν περίπου τέσσερα δευτερόλεπτα για να σκάσει στο τσιμεντένιο πάτωμα. Ατύχημα ή αυτοκτονία; Στο αρχικό αυτό κεφάλαιο η Σάρα έχει ταφεί, έχει αποχωριστεί το σώμα της, χάνει σταδιακά την επαφή της με τον αισθητό κόσμο. Η μορφή της τριγυρνά στα γνωστά μέρη. Αναρωτιέται, στοχάζεται, παρατηρεί. Παίζει. Η φασματική Σάρα χάνει σιγά σιγά όχι μόνο την αίσθηση του κόσμου, αλλά τον τρόπο της να τον περιγράφει, τη γλώσσα της.
Στα επόμενα κεφάλαια πρωταγωνιστούν μια άστεγη, η Άλι, που κάθεται στα σκαλιά του ξενοδοχείου, μια εργαζόμενη στο ξενοδοχείο, η Λιζ, που πάσχει από μια μη διεγνωσμένη ασθένεια, μια δημοσιογράφος, η Πένυ, που αναζητεί κάτι να τραντάξει την καλοσιδερωμένη ζωή της και περιπλανιέται μαζί με την Άλι στην πόλη και τέλος η αδελφή της Σάρα, η οποία κουβαλά τη θλίψη της για τον θάνατο της αδελφής της και βασανίζεται από πολλά ερωτηματικά. Ο πόνος την εξωθεί σε παλαβές πράξεις.
Κάθε ηρωίδα αποτυπώνει στη γλώσσα της, καλύτερα στην ιδιόλεκτό της, τον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνει τη ζωή και τον κόσμο. Ακόμα και η διάταξη των λέξεων, η στίξη ή η έλλειψή της, ο τρόπος που συνυφαίνονται στις φράσεις λογοπαίγνια ή ποικίλες γλωσσικές αναφορές αποδίδουν με έκτυπο τρόπο όχι μόνο τη συνειδησιακή ροή, αλλά κυρίως τον πυρήνα της συνείδησης των ηρωίδων.

«Ευτυχία λέγεται αυτό που συνειδητοποιείς ότι νιώθεις ένα κλάσμα του δευτερολέπτου πριν να είναι πολύ αργά» (απόσπασμα από τη σελ. 100)

ΛΙΠΑΣΜΑ»

Η Άλι Σμιθ, φυσικά, δεν πρωτοπορεί. Όλα αυτά τα, άλλοτε μοντερνιστικά άλλοτε μεταμοντέρνα, τεχνάσματα έχουν mutatis mutandis ξαναγίνει. Καθόσον όμως δεν λειτουργούν απλώς ως τρόποι ανοικείωσης του αναγνώστη, αλλά ως συστατικά μέρη της δομής και της λειτουργίας του κειμένου, αποκτούν έρμα και προοπτική. Η Άλι Σμιθ καταφέρνει κάτι σημαντικό.
Μιλά για σκοτεινά θέματα, τον θάνατο, την αρρώστια, την εγκατάλειψη του εαυτού, χωρίς γλωσσικό βάρος και υπαρξιακό σκότος. Ίσως αυτή η επιδέξια ισορροπημένη παλάντζα ανάμεσα στο σκοτάδι και το φως, στο παιχνίδι και το πεπρωμένο, στο πριν και το ύστερα είναι που χαρίζει τελικά έναν απροσδόκητα αισιόδοξο τόνο στο βιβλίο.

Πυρετός

Η μετάφραση της Λόη αποδίδει τον γλωσσικό πυρετό του κειμένου. Το ζυγισμένο επίμετρο της Μαντόγλου εντάσσει το κείμενο στα ιστορικοφιλολογικά του συμφραζόμενα και επισκοπεί εκ του σύνεγγυς το έργο. Όπως λέει και η Σμιθ για τις λέξεις: «Είναι απλώς γράμματα. Εξάλλου είναι βιοδιασπώμενα. Σαπίζουν όπως τα φύλλα. Γίνονται καλό λίπασμα. Τα πουλιά τα χρησιμοποιούν για να στρώσουν τις φωλιές τους, για να κρατάνε τ΄ αβγά τους ζεστά». Το σίγουρο είναι πως εκείνη ξέρει να παίζει ριψοκίνδυνα, χωρίς να καίγεται, με τις βιοδιασπώμενες λέξεις της.

Σοφία Νικολαΐδου, www. snikolaidou.gr, Τα Νέα, 20/10/2007