Η τυχαία

Η Άμπερ χτυπάει τυχαία την πόρτα των Σμαρτς, μιας προνομιούχου αγγλικής οικογένειας που περνάει τις θερινές της διακοπές στο Νόρφολκ. Η τετραμελής οικογένεια, με τη μητέρα Ιβ, συγγραφέα μπεστ σέλερ, το δεύτερο σύζυγό της Μάικλ, πανεπιστημιακό, το δεκαεπτάχρονο Μάγκνους, που σερφάρει όλη μέρα στα πορνό σάιτ, και τη δωδεκάχρονη Άστριντ, που βλέπει τον κόσμο αποκλειστικά μέσα από μια βιντεοκάμερα, παρουσιάζει συμπτώματα πλήρους διάλυσης από τη στιγμή που η Άμπερ εγκαθίσταται "τυχαία" στο σπίτι των διακοπών τους. [...]

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Μάικλ Σμαρτ είναι πανεπιστημιακός, διδάκτωρ λογοτεχνικής θεωρίας, ιδιαίτερα επιρρεπής στις καλλίγραμμες φοιτήτριες, και στο βάθος καταθλιπτικός. H γυναίκα του Ιβ είναι συγγραφέας ευπώλητων βιβλίων εμπνευσμένων από αληθινές ιστορίες ανθρώπων που χάθηκαν στον B/ Παγκόσμιο Πόλεμο, και στο βάθος αναίσθητη. Ο Μάγκνους, ο 15χρονος γιος τους, έχει μόλις εξωθήσει στην αυτοκτονία μια συμμαθήτριά του μοιράζοντας σε όλο το σχολείο - via ηλεκτρονικού ταχυδρομείου - άσεμνες φωτογραφίες της, προϊόν κολάζ στον υπολογιστή του. H Αστριντ, η μικρή τους κόρη, κλεισμένη στον κόσμο της, περιφέρεται με μια ολοκαίνουργια Sony ανά χείρας καταγράφοντας ανερμάτιστα εικόνες από τον περίγυρό της. Ολοι μαζί, μα στην πραγματικότητα ο καθένας μόνος του, περνούν τις διακοπές τους σε ένα μάλλον καταθλιπτικό θέρετρο, όταν η «τυχαία» έλευση μιας άγνωστης στο σπίτι τους θα αλλάξει για πάντα τον τρόπο που σκέφτονται και υπάρχουν. Το σχήμα φέρνει αναπόφευκτα στον νου το περίφημο Θεώρημα του Πιερ Πάολο Παζολίνι: ένας άγνωστος που λειτουργεί ως καταλύτης εισβάλλει και ανατρέπει τις ισορροπίες σε μια αστική οικογένεια. Νεαρός, μυστηριώδης και σαγηνευτικός στον Παζολίνι· νεαρά, μυστηριώδης και γοητευτική στην Αλι Σμιθ. H Αμπερ, ο άγγελος-θεραπευτής τής Αλι Σμιθ θα εισχωρήσει στην οικογένεια μέσα από τις ρωγμές της: για την Ιβ είναι μάλλον κάποια από τις φοιτήτριες που έχει αρκετό θράσος ώστε να έρθει στο σπίτι της· για τον Μάικλ κάποια γνωστή της γυναίκας του, καθώς και ένα ακόμη υποψήφιο «θύμα» του. Για τα παιδιά, αντίθετα, η Αμπερ θα είναι από την αρχή ο καλός τους άγγελος: θα σώσει τον Μάγκνους από μια ανόητη απόπειρα αυτοκτονίας, και θα βγάλει με δύο - τρεις σταράτες κουβέντες την Αστριντ από την αυτιστική της απομόνωση. Μέσα σε λίγες ημέρες, και ενώ κανείς δεν ξέρει ούτε από πού ήρθε ούτε γιατί βρίσκεται εκεί, η Αμπερ έχει γίνει σε όλους κάτι παραπάνω από απαραίτητη.

H συγγραφέας εκμεταλλεύεται με τον καλύτερο τρόπο το εύρημα του άγνωστου εισβολέα, κατασκευάζοντας μια ρευστή, πολυπρισματική τριτοπρόσωπη αφήγηση, με τον αφηγητή να έχει πρόσβαση - ακριβώς όπως η Αμπερ - στις πιο μύχιες σκέψεις καθενός από τα πρόσωπα. Με την ευφυή και λεπτοδουλεμένη χρήση του αφηγηματικού χρόνου επιτυγχάνει συνεχή αλληλοκάλυψη των κεντρικών γεγονότων, έτσι που το ίδιο περιστατικό να φτάνει στον αναγνώστη από δύο ή και τρεις αφηγηματικές γωνίες. Προβάλλοντας τις έκδηλες και τις άδηλες επιθυμίες των ηρώων της, μέσα από αναμνήσεις, σκέψεις και προσωπικές διαδρομές, προκύπτει μια καλοχωνεμένη παράθεση στοιχείων της σύγχρονης ζωής που μετατρέπει τη διαλυμένη οικογένεια των Σμαρτ (οι επιλογές των ονομάτων «κραυγάζουν») σε μικρογραφία της σύγχρονης αστικής κοινωνίας. Ο κόσμος των Σμαρτ διαλύεται και ανασυντίθεται από το μηδέν, και η ζωή τους μετατρέπεται σε ένα ομαδικό ψυχόδραμα· η «λύση» δεν μπορεί τελικά παρά να είναι καθαρά προσωπική υπόθεση.

Δίχως την προσφυγή σε κοινοτοπίες, ευκολίες, συγγραφικούς αυτοματισμούς, η Αλι Σμιθ κατασκευάζει έναν ολοζώντανο και σχεδόν πλήρη λογοτεχνικό κόσμο. Παρά το «δάνειο αφηγηματικό σχήμα», τίποτε στο μυθιστόρημά της δεν αποπνέει deja vu, και το τέλος, ανοιχτό όσο απαιτείται σε ένα τέτοιο πολυφωνικό κείμενο, πολλαπλασιάζει απολαυστικά τις πιθανές αναγνώσεις. H Τυχαία έχει τιμηθεί με το βραβείο Whitbread για το 2005 και ήταν υποψήφια για το Booker.



ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 13/08/2006