Ποιος σκότωσε τον Ζετούλιο Βάργκας;

Ποιός είναι ο Γκετούλιο Βάργκας; Τι σχέση έχουν μαζί του η μοιραία κατάσκοπος Μάτα Χάρι και ο περιβόητος Αλ Καπόνε; Ένα ξεκαρδιστικό κλασικό αστυνομικό μυθιστόρημα από τον συγγραφέα του βιβλίου «Μία Σάμπα για τον Σέρλοκ Χόλμς».


Όνομα: Ντιμίτρι Κόροζετς. Εθνικότητα: μισός Σέρβος και μισός Βραζιλιάνος. Χαρακτηριστικό σημάδι: εξαδάκτυλος. Ιδεολογία: αναρχικός. Επάγγελμα: δολοφόνος. Θύματά του: πολιτικοί ηγέτες (όχι και τόσο δημοκρατικοί).
Ο γοητευτικός Ντιμίτρι από πολύ νωρίς γίνεται μέλος της περίφημης αναρχικής οργάνωσης «Η Μαύρη Χειρ» και η πρώτη αποστολή που αναλαμβάνει είναι η δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου, διαδόχου του αυστροουγγρικού θρόνου σε μια επίσκεψή του στο Σαράγιεβο. Η αποστολή εξετελέσθη μεν, αλλά όχι δια της εξαδάκτυλης χειρός του Ντιμίτρι, ο οποίος φυγαδεύεται άρον άρον στο Παρίσι. Στο πολυτελέστατο τρένο Οριάν Εξπρές θα γνωρίσει τη γυναίκα των ονείρων του, που δεν είναι άλλη από την περιβόητη κατάσκοπο Μάτα Χάρι.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η πολιτική ιστορία της Βραζιλίας ­ όπως και εκείνη των υπολοίπων χωρών της Λατινικής Αμερικής ­ είναι μάλλον άγνωστη στους έλληνες αναγνώστες, οι οποίοι κατά τεκμήριο όσα γνωρίζουν για τη μακρινή χώρα συνδέονται με το καρναβάλι του Ρίο, τις ποδοσφαιρικές ομάδες, τον Πελέ, τη σάμπα, τη σικ παραλία της Κοπακαμπάνα ή ­ έστω ­ τα βιβλία του μαρξιστή συγγραφέα Ζόρζε Αμάντο και του δημοφιλούς ­ και εδώ ­ Πάουλο Κοέλιο. Επομένως το όνομα Ζετούλιο Βάργκας δεν τους θυμίζει τίποτε, δεδομένου ότι ανήκει σε μια πολιτική προσωπικότητα που έζησε στο παρελθόν. Επειδή το μυθιστόρημα του Ζο Σοάρες Ποιος σκότωσε τον Ζετούλιο Βάργκας; (πρωτότυπος τίτλος στα πορτογαλικά Ο homen que matou Getulio Vargas) στηρίζεται στη ζωή και στον θάνατο του συγκεκριμένου ανδρός είναι χρήσιμο να παρατεθούν λίγα πράγματα γι' αυτόν.

Το 1930, εποχή λαϊκών αγώνων στη Βραζιλία, και ενώ ο μαρξιστής Λουίς Κάρλος Πρέστες εμπνευσμένος από την Οκτωβριανή Επανάσταση επιχείρησε να εγκαθιδρύσει μια σοβιετική δημοκρατία στο Σάο Πάουλο, ξέσπασε εξέγερση κατά του εκλεγμένου προέδρου Ζούλιου Πρέστες, με το πρόσχημα της αποσόβησης του κομμουνιστικού κινδύνου. Υποκινητής του πραξικοπήματος ήταν ο Ζετούλιο Ντορνέλες Βάργκας, κυβερνήτης της πολιτείας Ρίο Γκράντε ντου Σουλ, ο οποίος από τότε ως το 1945 κυβέρνησε δικτατορικά, συγκεντρώνοντας όλες τις εξουσίες στα χέρια του, δημιουργώντας ένα φασιστικού τύπου καθεστώς, το επιλεγόμενο Νέο Κράτος, το Εστάντου Νόβου. Το 1945 ο Βάργκας ανατράπηκε με ένα αναίμακτο πραξικόπημα, αλλά επανήλθε θριαμβευτικά στην πολιτική σκηνή το 1951 ύστερα από εκλογές. Το 1954 όμως, προτού ολοκληρώσει τη δεύτερη περίοδο της προεδρικής θητείας του, ύστερα από την κατακραυγή για την προϊούσα διαφθορά της κυβέρνησής του που ανάγκασε μια ομάδα στρατιωτικών να ζητήσουν την παραίτησή του αυτοκτόνησε.

Ο Ζο Σοάρες (Ρίο Ιανέιρο, 1938), γνωστός από το βιβλίο Μια σάμπα για τον Σέρλοκ Χολμς (βλέπε «Βιβλία» της 20ής Σεπτεμβρίου 1998), έγραψε ένα ενδιαφέρον κωμικό μυθιστόρημα με αστυνομική πλοκή. Αντλώντας υλικό από πάνω από 80 βιβλία, κυρίως ιστορικά εγχειρίδια, εγκληματολογικές μελέτες και πραγματείες ­ υπάρχει σχετικός βιβλιογραφικός κατάλογος, κατόρθωσε να ενσωματώσει στην αφήγησή του πραγματικά και επινοημένα πρόσωπα, τα οποία εμπλέκονται σε μια σειρά συνωμοσίες και πολιτικές δολοφονίες ανά την υφήλιο.

Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Ντιμίτρι Κόροζετς, μισός Σέρβος, μισός Βραζιλιάνος, αναρχικός ως προς την ιδεολογία, ο οποίος αναλαμβάνει πότε κατ' εντολήν και πότε εξ ιδίας πρωτοβουλίας να βγάλει από τη μέση ενοχλητικά πρόσωπα, ηγέτες καθόλου δημοκρατικούς, «τους τυράννους του κόσμου». Πρόκειται για έναν άντρα με έξι δάχτυλα, σημαδεμένο λες από τη μοίρα, καλό σκοπευτή, εντελώς αδέξιο όμως, τον οποίο επιλέγει η περιβόητη μυστική οργάνωση «Μαύρη Χειρ» που στοχεύει στην εθνική ολοκλήρωση της Σερβίας. Η πρώτη αποστολή στην οποία συμμετέχει είναι η δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου, διαδόχου του αυστροουγγρικού θρόνου στο Σαράγεβο το 1914. Ωστόσο ο Κόροζετς (το όνομά του παραπέμπει ευθέως στον γνωστό ηγέτη των Σερβοβοσνίων, ενώ ένας άλλος συνωμότης ονομάζεται Μιλόσεβιτς) αποτυγχάνει να σκοτώσει ο ίδιος τον αρχιδούκα (τον δολοφονεί ο Γκαβρίλο Πρίντσιπ), αυτό όμως δεν τον πτοεί, αφού συνεχίζει τη δράση του σε άλλες περιοχές του κόσμου. Τελικά καταφεύγει στη Βραζιλία αποφασισμένος να «καθαρίσει» τον Ζετούλιο Βάργκας.

Μολονότι ο συγγραφέας μιλάει για τη σύγχρονη ιστορία της πατρίδας του, για τα πρόσωπα και τα γεγονότα που σημάδεψαν αυτή την πλούσια χώρα, επιχειρώντας να ζωντανέψει ιστορικές μνήμες, ταυτόχρονα θίγει και θέματα παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Έτσι βάζει τον ήρωά του να συναντά και να ερωτεύεται τη διαβόητη χορεύτρια-κατάσκοπο Μάτα Χάρι, να γνωρίζει τη μαντάμ Μαρί Κιουρί και τον Αλ Καπόνε, να συμμετέχει, έστω και ανεπιτυχώς, σε δολοφονίες, όπως εκείνη του γάλλου σοσιαλιστή Ζαν Ζορές, και απόπειρες σαν εκείνες κατά του αμερικανού προέδρου Ρούσβελτ και του αιγυπτίου ομολόγου του Νάσερ.

Όπως συνέβη και στο γοητευτικά ανατρεπτικό Μια σάμπα για τον Σέρλοκ Χολμς, έτσι και στο παρόν μυθιστόρημα ο Ζο Σοάρες κατορθώνει να κερδίζει τον αναγνώστη. Η καταιγιστική δράση, τα ευρήματα (ακόμη και τα εικαστικά, οι φωτογραφίες και τα σκίτσα του βιβλίου), το εξαιρετικής ποιότητας χιούμορ, η συνεχής διακωμώδηση των πάντων, είναι στοιχεία που συνιστούν το είδος της γραφής που καλλιεργεί. Όσο για τη δική του θέση, αυτή συμπυκνώνεται στα μότο που προτάσσει στα κείμενά του: «Η δολοφονία ποτέ δεν άλλαξε την ιστορία του κόσμου», ρήση του Μπέντζαμιν Ντισραέλη, την οποία προφανώς υιοθετεί. Η φιλοσοφική διάσταση που διαπερνάει και τα δύο βιβλία του συνδέεται με τη φράση του Βιτγκενστάιν που μπαίνει ως μότο στο πρώτο εξ αυτών: «Το χιούμορ δεν είναι διάθεση, αλλά ένας τρόπος για να βλέπει κανείς τη ζωή».

Φίλιππος Φιλίππου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-07-2001