Διονύσιος Σολωμός, έργα

Νέα έκδοση των έργων (ποιημάτων και πεζών) του εθνικού ποιητή Διονύσιου Σολωμού, η οποία συμπίπτει με την επέτειο των 150 χρόνων από το θάνατο του ποιητή, στην οποία περιλαμβάνονται: συστηματική εισαγωγή για το βίο και το έργο του Σολωμού, σχόλια σε όλα τα κείμενα, εκδοτικές παρατηρήσεις, βιβλιογραφική κάλυψη και, σε επίμετρο, τα περίφημα «Προλεγόμενα» του Πολυλά.
Όλα τα κείμενα εκδίδονται στο μονοτονικό σύστημα και η τελική μορφή τους προκύπτει από την αξιοποίηση προηγούμενων εκδοτικών εγχειρημάτων, από τη συστηματική εκταμίευση της σολωμικής βιβλιογραφίας και από την παραβολή με τα αυτόγραφα του ποιητή.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Το εκδοτικό πρόβλημα του Διονυσίου Σολωμού αποτελεί ενδεχομένως το πιο δυσεπίλυτο ζήτημα της νεοελληνικής φιλολογίας, κι αν κάτι πρωτίστως δείχνει η ανά χείρας έκδοση είναι ότι χρειάζεται ν' αντιμετωπίσουμε ένα τέτοιο ζήτημα δίχως την ελπίδα μιας συνολικής, οριστικής και ενιαίας λύσης. Διασπασμένος σε άπειρες δοκιμές και εκδοχές, μοιρασμένος σε ατελείωτες γραφές και επανεγγραφές, αποτυπωμένος σε αμέτρητες μορφές και φόρμες, όπου τα ελληνικά πλέκονται συχνά αξεχώριστα με τα ιταλικά, αφού η εγκύκλια παιδεία του ποιητή υπήρξε αποκλειστικά ιταλική, ο σολωμικός λόγος προβάλλει ως ένα τεράστιο, καθώς και μονίμως ατακτοποίητο αρχείο, ως ένα αρχείο του οποίου η ανασύνθεση και ανασύνταξη αγγίζουν τα όρια της ουτοπίας. Κι αν η πρώτη έκδοση των Απάντων του Σολωμού, εν έτει 1859, από τον πλέον στενό του φίλο, τον Ιάκωβο Πολυλά, που ήταν πέραν πάσης αμφιβολίας και ο πλέον εμπνευσμένος μαθητής του, έβαλε τα πράγματα σε μιαν ορισμένη τάξη, παραδίδοντας στο αναγνωστικό κοινό έναν ποιητή με κάποια συνέχεια και συνέπεια, υπό τον τίτλο «Τα Ευρισκόμενα» (πόσο δύσκολη η εξοικείωση με την ιδέα του ανολοκλήρωτου), η έκδοση των «Αυτογράφων» έναν και παραπάνω αιώνα αργότερα, το 1964, από τον Λίνο Πολίτη, απέδειξε, με την πιστή μεταγραφή (και όχι την κριτική διαλογή) των χειρογράφων, το «αδιάβαστο» ενός απίστευτα διαμελισμένου και θρυμματισμένου έργου, που θα χάσκει ες αεί με τα τεράστια κενά του μπροστά στα μάτια μας.



Πέρα από τη διαμάχη των σολωμιστών



Δείχνοντας πώς έχει διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια η διαμάχη μεταξύ των σολωμιστών για την έκδοση του Σολωμού (από τη μία πλευρά, οι «αναλυτικοί», που συνιστούν ενδελεχέστερη μελέτη του υλικού των χειρογράφων μέχρι να αποκαλυφθεί η βαθύτερη ενότητα και συνοχή του, από την άλλη μεριά, οι «συνθετικοί», που επείγονται να καταλήξουν σε ένα λίγο-πολύ κανονικοποιημένο σχήμα, πρόσφορο σε μια βατή και δίχως ιδιαίτερα εμπόδια ερμηνεία), ο Δημήτρης Δημηρούλης προχωρεί στη δική του έκδοση σε έναν συγκερασμό, ο οποίος λέει ότι ο Πολυλάς παραμένει, όπως κι αν σκεφτούμε τον Σολωμό, αξεπέραστος και πως αν ζητάμε στον καιρό μας ένα χρηστικό σώμα για την ανάγνωσή του, οφείλουμε να βασιστούμε στον Πολυλά, λαμβάνοντας υπόψη και όσες προτάσεις άλλων εκδοτών κρίνουμε εύλογες για την παρουσίαση της τελικής μορφής του κάθε έργου -από τον «Υμνον εις την Ελευθερίαν» και τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» μέχρι τον «Κρητικό», τον «Λάμπρο» και τον «Πόρφυρα», για να αναφερθώ στα επιφανέστερα παραδείγματα.

Οπως παρατηρεί στην εισαγωγή του ο Δημηρούλης, ο οποίος, ας σημειωθεί, φιλολογικά δεν προέρχεται από την τάξη των σολωμιστών, οποιαδήποτε έκδοση του Σολωμού «δεν μπορεί να είναι αμιγής», μια και πρέπει να λάβει υπόψη της ό,τι κουβεντιάζαμε προεισαγωγικά: τη λειτουργία του ποιητικού του έργου ως ενός τεράστιου και λίαν ιδιόμορφου αρχείου, που θα προβάλλει πάντα εμπόδια στην πρόσβασή του, εγείροντας κάθε φορά καινούρια αδιέξοδα και επισωρεύοντας σε οιαδήποτε νέα προσπάθεια πρόσθετες, άφαντες κάπως νωρίτερα δυσκολίες. Τι κάνει, λοιπόν, υπό το βάρος μιας τέτοιας προοπτικής ο Δημηρούλης; Κρατώντας ως πυρήνα του τον Πολυλά, αλλά φροντίζοντας να αντλήσει στοιχεία και από αρκετούς κατοπινούς επιμελητές, μελετητές και εκδότες, συγκεντρώνει στις σελίδες του το ελληνόγλωσσο έργο του Σολωμού, εφαρμόζοντας το μονοτονικό σύστημα και συνοδεύοντας τα κείμενα, που τοποθετούνται κατά αυστηρή χρονολογική διαδοχή, με σχόλια, λεξιλόγιο και χωριστή παράθεση των γνωστότερων παραλλαγών (αντλημένων, και πάλι, κατά μείζονα λόγο από τον Πολυλά).



Συνοχή χωρίς να χάνεται η αποσπασματικότητα



Οφείλω να πω, χωρίς, εννοείται, να είμαι ούτε φιλόλογος ούτε σολωμιστής, ότι βρίσκω την έκδοση του Δημηρούλη απολύτως λειτουργική -μας εισάγει στον κόσμο ενός ποιητή, ο οποίος χωρίς να διαψεύδει τη συνεκτική εικόνα που έχει σχηματιστεί από τις προγενέστερες «συνθετικές» του εκδόσεις, δεν στρογγυλοποιείται έντονα και δεν βιάζεται να ενδυθεί τα χαρακτηριστικά μιας αδιατάρακτης και, το κυριότερο, υποθετικής ή και ανύπαρκτης ενότητας. Η αποσπασματικότητα της σολωμικής ποίησης, για την οποία τόσο μελάνι χύθηκε επί αιώνες, διατηρεί εδώ απείραχτη τη δραματική παρουσία της και επιβεβαιώνει ως καλλιτεχνική πράξη αυτό που υποστηρίζει σε θεωρητικό επίπεδο ο Δημηρούλης στην εισαγωγή του ως προς τους δεσμούς της με τον ρομαντισμό.

Μέσα στο αχανές, ανεπούλωτο και διά παντός ασυμμάζευτο αρχείο του, πιασμένος από τις απειράριθμες σπασμένες κλωστές του, αλλά και όμηρος των απροσμέτρητων ημιτελών ραφών του, ο Σολωμός ταυτίζεται με τις ρομαντικές πηγές του και συνάμα σπεύδει να τις υπερβεί εντυπωσιακά, κατά την έννοια ότι φτάνει να μετατρέψει το απόσπασμα, όπως μας αποκαλύπτει η σημερινή πανοραμική θέα του αρχείου του, σε οργανική αφετηρία του έργου του, αντί να καταλήξει σε αυτό, όπως συμβαίνει με πολλούς από τους μέντορές του. Επιδιώκοντας την απολυτότητα του ρομαντικού υψηλού και καταστρέφοντας ταυτοχρόνως το σύμπαν εν τη γενέσει του, ο Σολωμός οδεύει προς μια παράξενη όσο και απρόσμενη πολλαπλότητα, την οποία ο Δημηρούλης μας βοηθάει να καταλάβουμε ότι κατά πάσα πιθανότητα θα συζητήσουμε διά μακρών στο μέλλον. Και αποτελεί ασφαλώς μια προσέγγιση σαν κι αυτήν ένα ακόμη βήμα στις προσπάθειες οι οποίες έχουν καταβληθεί πρόσφατα για την αποεθνικοποίηση ενός ποιητή που έβαλε τα θεμέλια της νεοελληνικής λογοτεχνίας μακριά από το οιοδήποτε στενά πατριωτικό ή εθνικό πνεύμα.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/02/2008