Speed up, Μίστερ Γκιούλιβερ! ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Τι συμβαίνει σ’ αυτό το πλοίο, ώστε ο επιβάτης Αλέκος Τ. να στήσει καρτέρι όλη τη νύχτα μπροστά στην κλειστή πόρτα ενός μπαρ; Και γιατί η απόπειρα αυτοκτονίας του Πέπελου, η δολοφονία του Αλκιβιάδη, οι προδοσίες του Πατρίκ και οι περιπέτειες του Τζαννή στην Ουγγαρία να διώξουν τελικά απ’ το μυαλό του τα όσα ύποπτα συμβαίνουν;

Μήπως σαν τον Γκιούλιβερ είδε κι αυτός τον κόσμο να μεταμορφώνεται μέσα σ’ ένα παιχνίδι από ανεστραμμένους φακούς; Και πώς θα προλάβει τώρα να βρει τη θέση του σ’ αυτό τον αλλόκοτο κόσμο;





KΚΡΙΤΙΚΗ



Από τον Κακομοίρα του Στρατή Τσίρκα στον Τζαννή του Φραγκίσκου Σομμαρίπα, 28 χρόνια αργότερα. Ο ζωγράφος Στέλιος Αναστασιάδης, νεκρός από το 1995, εξακολουθεί να ερεθίζει τη φαντασία συγγραφέων. Διαφορετικές εκδοχές, διιστάμενα προσωπεία ενός ανθρώπου που δημιουργούσε από την πρώτη στιγμή την εντύπωση πως ήταν γεννημένος για ήρωας μυθιστορήματος. Καρικατούρα ο Κακομοίρας του Τσίρκα, ένας φτωχοδιάβολος στη Χαμένη άνοιξη, σχεδόν μυθική φυσιογνωμία ο Τζαννής του Σομμαρίπα, ένας Οδυσσέας που προβάλλει κάποτε ως ιδαλγός. Στο καινούργιο μυθιστόρημά του ο Σομμαρίπας, φουλάροντας τις μηχανές της φαντασίας, κατά πώς προστάζει και ο τίτλος του βιβλίου, παρατάσσει άναρχα σπαράγματα από τον βίο ενός πλάνητα, του ήρωά του, του Τζαννή, ο οποίος, καίτοι λαλίστατος, ποτέ δεν του τον εκμυστηρεύτηκε ολόκληρο.



Φοιτητής και παρτιζάνος



Μεγαλωμένος στην Αλεξάνδρεια, βρίσκεται στο Παρίσι για να σπουδάσει ζωγραφική και από εκεί στην Ουγγαρία ως παρτιζάνος του Δημοκρατικού Στρατού, λίγες μόνο ημέρες μετά το κλείσιμο των γιουγκοσλαβικών συνόρων, πιστεύοντας τους ανθρώπους του κόμματος και παρασυρμένος από τον ιδεαλισμό του ότι ο ένοπλος αγώνας δεν έχει λήξει. Στη Βουδαπέστη κρίνεται ύποπτος αστικής νοοτροπίας, απομονώνεται και νοσηλεύεται σε ψυχιατρείο. Ενας μποέμ που αγανακτεί τους έλληνες κομμουνιστές της Ουγγαρίας, όπως και τους «ενάρετους αστούς» που απαντά μετά το 1956 στο Λονδίνο, ύστερα στο Παρίσι και από το 1964 στην Αθήνα. Ρομαντικός, με τον αισθησιασμό «του μαδημένου γάτου που κλέβει τον ήλιο στα κεραμίδια» και μια ωμή ειλικρίνεια, κάποτε στα όρια του κυνισμού· άλλοι τον θεοποιούν και άλλοι τον απεχθάνονται. Φλεγματικός, «έχει το προνόμιο του χιούμορ και αυτό του επιτρέπει να επιβιώνει». Αργότερα, προς τη δύση του βίου του, παίζει δέκα χρόνια κρυφτούλι με τον καρκίνο· πίνει, καπνίζει, ζωγραφίζει. Χαρακτηριστική φιγούρα με δυσανάλογα ψηλά κανιά και μια περίεργη κινητικότητα· «ένα αδιάκοπο πέρα δώθε». Πιθανώς το μόνο σημείο συνάντησης του Κακομοίρα και του Τζαννή.

Επεισόδια από την «οδύσσεια» του Τζαννή συντροφεύουν τον Αλέκο T., επιβάτη ενός φέρι στη διαδρομή Πάτρα - Βενετία, καθώς τρομάζει στην προοπτική του άδειου ταξιδιωτικού χρόνου. Θα πρέπει να είναι η εκατοστή φορά που διασχίζει την Αδριατική. Πριν από την απόλυτη κυριαρχία των χάι σπιντ ο χρόνος με τα συμβατικά πλοία ήταν μακρύτερος αλλά τότε υπήρχε η πραγματική αίσθηση του ταξιδιού. Σαν άλλος Γκιούλιβερ, στην κοιλιά του μηχανικού κήτους, παρασύρεται σε φαντασιώσεις του παρόντος και εκτενείς αναπολήσεις. Γνώριμα πρόσωπα παρελαύνουν δίνοντας το έναυσμα στο ξετύλιγμα παρελθοντικών ιστοριών. Μια ρέουσα αφήγηση, σε τρίτο πρόσωπο, παρακολουθεί τις σκέψεις του Αλέκου T. καθώς φτιάχνουν συνεκτικά δίκτυα από ιδέες και συμβάντα.

Ενα κλειδωμένο μπαρ στο τεράστιο και πολυτελές φέρι του γεννά την υποψία μιας αστυνομικής ιστορίας με νταλικέρηδες και ναρκωτικά, που μένει μετέωρη, χωρίς οριστική επίλυση του μυστηρίου. Μαφιόζικες φιγούρες που πηγαινοέρχονται και πνιχτές κουβέντες πίσω από μισάνοιχτες πόρτες δημιουργούν ένα πρόσφορο πλαίσιο για αναδρομές σε λιγότερο πονηρούς καιρούς. Στο ύποπτο αυτό περιβάλλον έρχονται να προστεθούν οι συνταξιδιώτες του, σπαστικοί της κατανάλωσης, αναδεικνύοντας τη μια όψη ενός κόσμου στο μεταίχμιο, όταν η Ελλάδα περνά στη φάση της ομοιογενοποίησης, ενδίδοντας στα μαυλιστικά κελεύσματα.



Ενα κυκλαδονήσι



Οι συνειρμοί του Αλέκου T. αναζητούν την άλλη όψη σε ένα αιγαιοπελαγίτικο νησί, όπως το είχε γνωρίσει κάποτε. Ενα νησί μεταλλωρύχων, δεμένο με αρχαίους μύθους και πιστό στα έθιμά του, που ξεφάντωνε στο Καρναβάλι και τιμούσε τη μνήμη μιας πρώτης αιματοβαμμένης απεργίας. Ωσπου το ανακάλυψαν κάποιοι πρωτευουσιάνοι διανοούμενοι και έριξαν την ιδέα ενός ντοκυμαντέρ πάνω στις εθιμικές αναβιώσεις. Και στη συνέχεια βρέθηκαν άλλοι Αθηναίοι, όπως γίνεται συνήθως, δαιμόνια ή και δόλια επιχειρηματικά και πολιτικά πνεύματα, που το εκμεταλλεύτηκαν δεόντως. Το έθιμο μεταμορφώθηκε σε καρναβαλικό δρώμενο και η επέτειος της απεργίας σε ρηχή αναπαράσταση. Ο τόπος αλώθηκε και οι ντόπιοι εκσυγχρονίστηκαν.

Οι πραγματολογικές αναφορές παραπέμπουν στη Σέριφο, αν και το νησί δεν κατονομάζεται, παραμένοντας ανώνυμο, όπως το κυκλαδονήσι στο μυθιστόρημα της I. Καρυστιάνη Ο Αγιος της Μοναξιάς. Και τους δύο συγγραφείς τους πληγώνει η μετάλλαξη του χώρου, όταν το γραφικό χάνεται και οι αντιστάσεις ατονούν ενώ συντελείται η τουριστική επέλαση. Ωστόσο οι δύο μυθιστορηματικοί κόσμοι απέχουν. H αφηγήτρια της Καρυστιάνη, παραιτημένη, σημαιοφόρος μιας νέας ηθικής, ξιφουλκεί, σαρκάζοντας τον τόπο, τον οποίο αντιλαμβάνεται αποστειρωμένο από το παρελθόν του. Διαλεκτικός ο Αλέκος T. εναλλάσσει τους πικρούς τόνους με ελεγειακές αποχρώσεις. Το δικό του νησί δεν έχει αποκοπεί εντελώς από τις ρίζες του, κάποιοι ντόπιοι ακόμη ονειρεύονται.

H μνημονική διαδικασία, παλινδρομώντας, φέρνει σε μόνιμη αντιπαραβολή τον παρόντα κόσμο με το παρελθόν. Από τους νησιώτες ως τον Τζαννή και τις άλλες χαρακτηριστικές φιγούρες, οι ήρωες του Σομμαρίπα δεν παρουσιάζονται στατικοί, καθώς συν τω χρόνω μεταμορφώνονται, άλλοτε προσαρμοζόμενοι και άλλοτε επαναστατώντας. Ωστόσο ο Τζαννής, το πλέον αμφιλεγόμενο και αντιφατικό πρόσωπο στα μάτια των υπολοίπων ηρώων του μυθιστορήματος, παραμένει συνεπής σε κάποιες ιδεαλιστικές αρχές· σε αντίθεση με τους άλλους, που εμφανίζονται με μειωμένες αντιστάσεις και μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στις επιταγές των περιστάσεων και της εποχής. Οσο κρατά ο διάπλους της Αδριατικής ο Αλέκος T. άλλοτε στήνει μονολόγους και άλλοτε συνομιλεί νοερά με αυτούς τους παλιούς του γνώριμους διασταυρώνοντας απόψεις για τον σύγχρονο κόσμο και τα προβλήματά του. Στοχασμός που δεν βαραίνει το βιβλίο, καθώς χωνεύεται μέσα στις περιπέτειες και στα πάθη των ηρώων. Τελικά, κατά μια ανάγνωση, πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ιδεών όπου υπερισχύει το προσωπείο ενός ρομαντικού Γκιούλιβερ που μέσα σε έναν αλλόκοτο κόσμο «στήνει το αυτί μη τυχόν και ακούσει τους ήχους μιας επερχόμενης ανατροπής».



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 25-04-2004