Το σπήλαιο των ιδεών

Μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου στην Αθήνα επικρατεί σύγχυση, ταραχή και μαρασμός. Όταν ο καλύτερος μαθητής της Ακαδημίας του Πλάτωνος βρίσκεται νεκρός, ο φιλόσοφος Διαγόρας, πρεσβευτής του κόσμου των ιδεών, καταφεύγει στον Ηρακλή Πόντορα. Αποκρυπτογράφο Αινιγμάτων και οπαδό του ορθού λόγου, ενώ οι άγριοι φόνοι αρχίζουν να διαδέχονται ο ένας τον άλλον.

Ένα μυθιστόρημα αποσπασματικό και ερμητικό, νευρώδες και γοητευτικό, που η λατρεία της ζωής γεννά την ηδονή του θανάτου.

Ένα φιλοσοφικό θρίλερ απρόοπτων καταστάσεων και ακραίων αντιδράσεων.

Ένα βαθύτατα ερωτικό παιχνίδι γραφής-ανάγνωσης σε μία ιστορία όπου η αναζήτηση της αλήθειας παρασύρει σε πολύ επικίνδυνα μονοπάτια.



Ο Χοσέ Κάρλος Σομόθα είναι ψυχίατρος. Γεννήθηκε στην Αβάνα το 1959 και ζει στη Μαδρίτη από το 1960. Η πρώτη του εμφάνιση στα ισπανικά γράμματα πραγματοποιήθηκε το 1994, αλλά τα έργα του γνώρισαν επιτυχία πολύ σύντομα:

"La ventana pintada" (Βραβείο Cafe Gijon 1998), "Cartas de un asesino insignificante" (1999), "Dafne desvanecida" (υποψήφιο Βραβείου Nadal 2000), "Miguel Will" (Βραβείο θεάτρου Miguel de Cervantes), "Langostas" (Σενάριο ραδιοφωνικής εκπομπής, Βραβείο Margarita Xirgu 1994).

Το Σπήλαιο των ιδεών, το έκτο του μυθιστόρημα, πρόκειται να κυκλοφορήσει σε οχτώ χώρες (Αγγλία, Βραζιλία, Γαλλία, Ισραήλ, Γερμανία, Ιταλία, Πολωνία, Πορτογαλία).






ΚΡΙΤΙΚΗ



Το «Σπήλαιο των Ιδεών» του Κουβανού Σομόθα, που εξελίσσεται στα χρόνια της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, είναι ένα ιστορικό θρίλερ όπου ο συγγραφέας κατορθώνει με ιδιαίτερη δεξιότητα να συγκεράσει ιδέες και θεωρίες περί φιλοσοφίας και αισθητικής με την αστυνομική πλοκή. Παρόμοια μέθοδο εφαρμόζει και στο επόμενο μυθιστόρημά του «Η Κλάρα στο Μισοσκόταδο», στο οποίο γόνιμα συνυπάρχουν σύγχρονες θεωρίες της εννοιακής τέχνης με στοιχεία φιλοσοφικού θρίλερ. Αν στις ευφυείς του συλλήψεις και στην άρτια εκτέλεση των θεμάτων του προσθέσουμε και την υψηλή τεχνική της γραφής του, τα μυθιστορήματα του Σομόθα αποτελούν μια δυνατή αναγνωστική εμπειρία, καθιστώντάς τον έναν από τους πλέον φιλόδοξους σύγχρονους συγγραφείς.

Το μυστήριο στο «Σπήλαιο των Ιδεών», που επανεκδόθηκε πρόσφατα, εντοπίζεται στη σύνθετη σχέση ανάγνωσης, γραφής και μετάφρασης και στη δύναμη του γραπτού λόγου να επηρεάζει αλλά και να διαμορφώνει την πραγματικότητα. Πίσω από την κεντρική ιστορία διαφαίνεται η πρωταρχική ιδέα του συγγραφέα, η οποία εκ πρώτης όψεως μοιάζει εφιαλτική: ένας μεταφραστής που καταπιάνεται με τη μεταφορά ενός κειμένου γραμμένου αιώνες πριν, με τίτλο «Το Σπήλαιο των ιδεών», διακρίνει ομοιότητες που δεν μπορεί να είναι συμπτωματικές και υποψιάζεται πως υπάρχει κάποιος που παρακολουθεί τη ζωή του, προλαβαίνει τις σκέψεις και τις αντιδράσεις του, και αρχίζει να αμφιβάλλει για την πνευματική του ισορροπία. Συνεχίζοντας φιλότιμα τη μετάφραση, τα σχόλια και οι υποσημειώσεις του αυξάνονται συνεχώς σε μέγεθος και όσο το έργο προχωράει, οι αναφορές στο άτομό του που συναντάει στο αρχαίο κείμενο όλο και πληθαίνουν. Οταν δε, ανάμεσα στα πρόσωπα του έργου που μεταφράζει, διακρίνεται η μορφή του, που σημαίνει πως κάποιος τον έχει συλλάβει από παλιά, τότε υποψιάζεται πως μπορεί να είναι και ο ίδιος το δημιούργημα κάποιου εκκεντρικού, που παίζει μαζί του επικίνδυνα διανοητικά παιχνίδια. Παρά τον πανικό και τα αισθήματα φόβου για τη σωματική και πνευματική του ασφάλεια, που τον κατακλύζουν, πείθει τον εαυτό του πως η σωτηρία του εξαρτάται από την επίλυση των μυστηρίων της ιστορίας που μεταφράζει, ενώ σταδιακά μεταφέρεται από το περιθώριο στο κέντρο, για να καταλήξει ένας εκ των χαρακτήρων του έργου.



Ειδήσεις και άθλοι



Κατά τη διαδικασία της μετάφρασης, ο Μεταφραστής διαπιστώνει πως στο κείμενο υπάρχουν κάποιες ιδιομορφίες: Πρόκειται για ένα «ειδητικό κείμενο», γραμμένο σύμφωνα με μια λογοτεχνική τεχνική που χρησιμοποιούσαν κάποιοι αρχαίοι συγγραφείς για να μεταδώσουν μέσω εικόνων κάποια μυστικά κλειδιά ή μηνύματα που αφορούσαν τα έργα τους. Αν αυτές οι εικόνες, οι μεταφορές ή οι επαναλήψεις λέξεων απομονωθούν από τον οξυδερκή αναγνώστη, σχηματίζεται μια εικόνα ή μια ιδέα ανεξάρτητη από το αρχικό κείμενο.

Στο αρχαίο έργο η πλοκή εξελίσσεται στην Αρχαία Αθήνα, μετά το τέλος του Πελοποννησιακού Πολέμου, και η ιστορία ξεκινά με την ανακάλυψη του πτώματος του Θράμαχου, ενός νεαρού μαθητή της Ακαδημίας του Πλάτωνα, ο οποίος βρίσκεται κομματιασμένος από τους λύκους κάπου στο Λυκαβηττό. Ο Ηρακλής Πόντορας, Αποκρυπρογράφος Αινιγμάτων, αναλαμβάνει να διαλευκάνει τις συνθήκες του θανάτου του έχοντας μισθωθεί από τον Φιλόσοφο Διαγόρα, ο οποίος υπήρξε δάσκαλος του νεαρού Θράμαχου στην Ακαδημία του Πλάτωνα και ο οποίος υποψιάζεται πως για το θάνατο του μαθητή του δεν ευθύνονται οι λύκοι. Ο Διαγόρας είναι δάσκαλος και φιλόσοφος και πιστεύει πως η Αλήθεια, η Αρετή και η Σοφία οφείλουν να είναι οι κύριες επιδιώξεις ενός ενάρετου βίου. Ο δε Ηρακλής Πόντορας, ο οποίος διαβάζει τα πρόσωπα των ανθρώπων και την όψη των πραγμάτων σαν παπύρους, και όντας σε θέση να αναγνωρίζει και να ερμηνεύει τη γλώσσα των φαινομένων, διατείνεται πάραυτα πως πρόκειται για δολοφονία.

Αυτοί οι δύο είναι εκ διαμέτρου αντίθετοι: ο ένας είναι ψηλός και λεπτός, ο άλλος χοντρός και κοντός, και ενόσω περιφέρονται στα περίχωρα και στους δρόμους των Αθηνών, ερευνώντας τα επιπρόσθετα και τα συμπληρωματικά στοιχεία, διαφωνούν συνεχώς για τη φύση της Αλήθειας, της Λογικής και τη λειτουργικότητα του Κάλλους.

Κι ενόσω ο μεταφραστής του έργου, ο οποίος συνεχίζει να εντοπίζει ειδητικές εικόνες, ψάχνει για επιπρόσθετα κλειδιά, διαπιστώνει πως τα κεφάλαια του βιβλίου αντιστοιχούν στους άθλους του Ηρακλή. Στα πρώτα κεφάλαια οι ειδητικές εικόνες είναι φευγαλέες και διακριτικά τοποθετημένες στην ιστορία αλλά καθώς προχωράει τη μετάφραση διαπιστώνει πως οι εικόνες αυτές όλο και πληθαίνουν και αρχίζουν να καταλαμβάνουν μεγάλο μέρος της ιστορίας, παρότι οι χαρακτήρες δε φαίνεται να τις προσέχουν. Ο μεταφραστής, χωρίς να είναι σε θέση να αντιληφθεί το νόημα και το λόγο που ο συγγραφέας τοποθέτησε αυτές τις εικόνες στο κείμενο, είναι πεισμένος πως πρόκειται για κάποιο μυστικό κλειδί που θα επιλύσει το μυστήριο των φόνων στην Αρχαία Αθήνα αλλά και που μέσα σε αυτές κρύβεται και κάποιο μεγίστης σημασίας μήνυμα, που απευθύνεται στον ίδιο.



Παίζοντας με τους λύκους



Κάποια στιγμή έχοντας αιφνιδιασθεί από την αμεσότητα και τη συνάφεια του κειμένου με τη ζωή του, θα αναζητήσει τρομοκρατημένος τον αρχικό μεταφραστή του έργου για να πληροφορηθεί πως καθόσον μετέφραζε το κείμενο τρελάθηκε, βγήκε τρέχοντας στο πλησιέστερο δάσος όπου και τον κατασπάραξαν κι εκείνον οι λύκοι.

Καθώς τα δύο μυστήρια ξεδιπλώνονται, τόσο ο Ηρακλής όσο και ο μεταφραστής αρχίζουν να αμφισβητούν την πνευματική τους κατάσταση και την αξία των συμπερασμάτων τους και καταλαμβάνονται από φόβο για τη σωματική τους ακεραιότητα. Οταν δε ο μεταφραστής συναντάει μέσα στο κείμενο τη θεωρία ενός καινούργιου θεού, που ονομάζεται Μεταφραστής, την οποία ο Κράντορας, ένας πολυταξιδεμένος φίλος του Ηρακλή, αναφέρει εξηγώντας πως πρόκειται για μια θρησκεία που όσοι την ασπάζονται πιστεύουν πως «η ζωή έχει ένα τελικό νόημα το οποίο εμείς οι ίδιοι αγνοούμε αλλά που ο Μεταφραστής δύναται να το ανακαλύπτει σταδιακά διαβάζοντάς μας», τότε βεβαιώνεται πως κάποιος παίζει μαζί του άγρια παιχνίδια και αρχίζει και ο ίδιος, μιμούμενος τον Ηρακλή Πόντορα, τη δική του έρευνα, παρακολουθώντας τον εαυτό του πότε μέσα στην ιστορία που μεταφράζει και πότε μέσα στο δικό του μικρό δωμάτιο. Η πεποίθησή του πως, αν δεν ανακαλύψει το κλειδί που είναι κρυμμένο μέσα στις ειδητικές εικόνες της ιστορίας, τον περιμένει το ίδιο τέλος με το νεαρό που κατασπάραξαν οι λύκοι αλλά και τον αρχικό μεταφραστή, ενισχύεται.

Ο Σομόθα, έχοντας υφάνει δύο διαφορετικές ιστορίες μυστηρίου στο ίδιο μυθιστόρημα και όντας σε θέση να μετακινείται επιδέξια από το επίπεδο των ιδεών στη δράση, έχει κατασκευάσει ένα πολυεπίπεδο μυθιστόρημα το οποίο μας κρατάει σε διαρκή εγρήγορση, μέσα από μια συνεχή σκυταλοδρομία υποθέσεων και εικασιών.

Οι φιλοσοφικές συζητήσεις ανάμεσα στον Ηρακλή και τον Διαγόρα, παρ' ότι σε ορισμένα σημεία καταλαμβάνουν μεγάλα μέρη της αφήγησης, είναι λειτουργικές καθώς μέσα στους διάλογους τους βρίσκονται κρυμμένα τα κλειδιά και η λύση των γρίφων που συνδέουν τα μυστήρια που έθεσε. Η ιστορία ή, μάλλον, οι ιστορίες καταλήγουν σε ένα αρκετά ικανοποιητικό αποτέλεσμα που δεν αφήνει αμφιβολία για τις ικανότητες τού συγγραφέα το οποίο ευτύχησε στην απόδοσή του στη γλώσσα μας.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 04/11/2005