Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος

Ένας δημοσιογράφος-συγγραφέας, ένας ντετέκτιβ, ο Χοντρός και ο Λιγνός, ο Τσάρλι Τσάπλιν, ο Τζον Γουέιν, η Τζέιν Φόντα και ο Ντικ Βαν Ντάικ είναι μερικά μόνο από τα πρόσωπα που δρουν στο βιβλίο. Μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου αντανακλάται η βαθιά επιρροή του “μαύρου μυθιστορήματος” στην κουλτούρα και τον κόσμο του σήμερα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Ρέημοντ Τσάντλερ (1888-1959) στο τελευταίο του μυθιστόρημα Play Back, που δημοσιεύθηκε το 1958, βάζει τον ήρωά του, τον θρυλικό Φίλιπ Μάρλοου, να ετοιμάζεται να εγκαταλείψει τη μοναχική ζωή για χάρη μιας πλούσιας κοπέλας, της Λίντας Λόρινγκ. Στο ημιτελές έργο του The Poodle Springs Story o Μάρλοου είναι πλέον παντρεμένος με τη Λίντα και μη αντέχοντας να τον θρέφει μια γυναίκα είναι έτοιμος να ριχτεί σε καινούργιες περιπέτειες. Το 1989, τριάντα χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου αφηγητή, ο Ρόμπερτ Πάρκερ συνέχισε την ιστορία του Τσάντλερ από το τέταρτο κεφάλαιο όπου την είχε αφήσει, βάζοντας το ζευγάρι να αγαπιέται τόσο πολύ που δίνει αμοιβαία υπόσχεση να μη χωρίσει ποτέ. (Το βιβλίο Πουντλ Σπρινγκς κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Bell). Νωρίτερα όμως, το 1973, ο αργεντινός δημοσιογράφος Οσβάλντο Σοριάνο δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα Triste, solitario y final, δίνοντας σάρκα και οστά σε μια παλιά του φαντασίωση: να γράψει μια ιστορία με ήρωα τον Μάρλοου.

Στο Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος ο Οσβάλντο Σοριάνο (1943-1997) δίνει τη δική του εκδοχή για τη ζωή του μοναχικού ντετέκτιβ: τον βλέπουμε να έχει πάρει διαζύγιο από τη Λίντα και να δέχεται διάφορες δουλειές που του αναθέτουν οι πελάτες του. Εδώ (στα επόμενα μυθιστορήματά του σκιαγραφεί τον περονισμό της δεκαετίας του '70 και μιλάει για τις πολιτικές αγριότητες στην Αργεντινή, τότε που την εξουσία κατείχε η στρατιωτική χούντα) ο αριστερός συγγραφέας εκφράζει τον θαυμασμό του για δύο σημαντικά πολιτιστικά φαινόμενα που ξεπήδησαν από τις Ηνωμένες Πολιτείες: τις κωμωδίες του βωβού κινηματογράφου με πρωταγωνιστές το φοβερό δίδυμο Στάνλεϊ Λόρελ και Όλιβερ Χάρντι, τον Χοντρό και τον Λιγνό, και το μαύρο μυθιστόρημα (hard-boiled) το επινοημένο από τον Ντάσιελ Χάμετ και διαμορφωμένο από τον Ρέημοντ Τσάντλερ.

Η πρωτοτυπία του μυθιστορήματος έγκειται στο γεγονός ότι σε αυτό μαζί με τον Μάρλοου πρωταγωνιστεί ο ίδιος ο συγγραφέας του, κάτι που μπορεί να ξενίσει κάποιους αναγνώστες, ελάχιστους πιθανώς, οι οποίοι δεν είναι εθισμένοι σε παρόμοιες λογοτεχνικές καινοτομίες. Παρακολουθούμε, λοιπόν, τον Οσβάλντο Σοριάνο να συναντάται τυχαία στο κοιμητήριο Φόρεστ Λόου του Λος Αντζελες με τον ήρωα του Τσάντλερ, που πήγε να επισκεφθεί τον τάφο του Σταν Λόρελ. Ο αργεντινός δημοσιογράφος, λάτρης του δημοφιλούς κωμικού, έχει εγκαταλείψει τη σπαρασσόμενη από πολιτικές έριδες πατρίδα του, για να μεταβεί στις ΗΠΑ με σκοπό να συλλέξει πληροφορίες για τον Χοντρό και τον Λιγνό, απαραίτητες στο γράψιμο ενός μυθιστορήματος που ετοιμάζει. Η συνάντηση πραγματοποιείται το 1972, επτά χρόνια από τον θάνατο του Λόρελ, όταν συνεχίζεται με αμείωτη ένταση ο βρώμικος πόλεμος στο Βιετνάμ και ο πρόεδρος Λίντον Τζόνσον δίνει διαταγές για σφοδρούς βομβαρδισμούς, καθώς η Αμερική, «μια χώρα βυθισμένη στο σκατό εδώ και χρόνια», δεν είναι πια η Γη της Επαγγελίας αλλά μια περιοχή του κόσμου όπου ανθούν τα κινήματα διαμαρτυρίας με κυρίαρχη έκφρασή τους τον χιπισμό.

Ο Μάρλοου και ο Σοριάνο γίνονται φίλοι, περιπλανώνται στην πόλη, συζητάνε για πολιτική, πίνουν ουίσκι και καφέ, παίζουν σκάκι, μπαίνουν λαθραία σε κινηματογραφικό στούντιο και για να κερδίσουν 500 δολάρια αναλαμβάνουν να παρακολουθήσουν μια γυναίκα που ενδεχομένως απατά τον σύζυγό της. Αυτό που τους συνδέει πρωτίστως είναι ο θαυμασμός τους για τους Λόρελ και Χάρντι ­ υποτίθεται πως ο πρώτος προτού πεθάνει είχε επισκεφθεί τον Μάρλοου ως πελάτης αναθέτοντάς του να διερευνήσει ένα σημαντικό θέμα: για ποιο λόγο κανείς στο Χόλιγουντ δεν του δίνει δουλειά.

Σε αντίθεση με τα έργα του Τσάντλερ, όπου ο Μάρλοου είναι ένας πεισματάρης και ριψοκίνδυνος άντρας, στο μυθιστόρημα του Σοριάνο ο δυναμικός ντετέκτιβ παρουσιάζεται κουρασμένος, γερασμένος, περισσότερο μοναχικός από ποτέ, λίαν ευαίσθητος ­ κάποια στιγμή δακρύζει ­ απαισιόδοξος και πένης. Ελάχιστοι πελάτες διαβαίνουν το κατώφλι του γραφείου του, με δυσκολία συγκεντρώνει τα απαραίτητα προς το ζην χρήματα, ενώ μοναδική του συντροφιά έχει ένα μαύρο γάτο που έχει περιμαζέψει από τον δρόμο. Με το γκάζι στο σπίτι του κομμένο εξαιτίας των απλήρωτων λογαριασμών, τον θερμοσίφωνα εκτός λειτουργίας, το νερό στο νιπτήρα παγωμένο και τις παντοειδείς δυσκολίες που αντιμετωπίζει, είναι θαύμα το πώς διατηρείται ζωντανός. Δεν μπορεί να παίζει πλέον την κωμωδία που λέγεται ντετεκτιβιλίκι με ένα πιστόλι στο χέρι, αφού δεν υπάρχει τίποτε για να υπερασπίσει, λέει.

Χάρη στον Σοριάνο, ο θλιμμένος ντετέκτιβ μπαίνει στη δράση, κινδυνεύει, συλλαμβάνεται από την αστυνομία, κλείνεται σε κρατητήριο, χώνεται απρόσκλητος στην αίθουσα όπου συνεδριάζει η Ακαδημία του Χόλιγουντ και απαγάγει τον Τσάρλι Τσάπλιν. Ο θρυλικός Σαρλό δεν είναι ο μόνος αστέρας του κινηματογράφου που εμφανίζεται στις σελίδες του μυθιστορήματος, παίζοντας τον παράδοξο ρόλο που του επιφυλάσσει ο συγγραφέας. Ο Τζον Γουέιν, ο Ντικ Βαν Ντάικ, ο Τζέιμς Στιούαρτ, ο Τζέρι Λιούις, η Λιζ Τέιλορ, ο Τσαρλς Μπρόνσον, ο Ντιν Μάρτιν, η Μία Φάροου, η Τζούλι Κρίστι, η Τζέιν Φόντα κάνουν μικρά περάσματα ή πετάνε μερικές ατάκες, σαν κομπάρσοι σε χολιγουντιανή υπερπαραγωγή. Με τη βοήθειά τους ο συγγραφέας ­ τον συγκρίνουν με δύο από τους μεγάλους των αργεντίνικων γραμμάτων, τον Αρτλ και τον Κορτάσαρ ­, ένας περιπλανώμενος διανοούμενος, επιχειρεί να μιλήσει για πρόσωπα και πράγματα που αγάπησε. Τα πικρά και θυμωμένα σχόλιά του για τον αμερικανικό τρόπο ζωής, τους λησμονημένους αστέρες που έθρεψαν με τα ταλέντο τους ολόκληρες γενιές θεατών, την εποχή του μακαρθισμού και τη δίωξη των αριστερών του Χόλιγουντ, δείχνουν το πόσο επέδρασαν όλα αυτά στον ψυχισμό και στην προσωπική του φιλοσοφία.

Το Θλιμμένος, τελευταίος και μόνος, το χαμηλών τόνων αυτό μυθιστόρημα, μια ελεγεία για τη χαμένη νιότη, τους αγαπημένους φίλους, τους λατρεμένους συγγραφείς, αποτελεί μια απόπειρα απότισης φόρου τιμής στους χάρτινους ήρωες της Αμερικής των δεκαετιών '30, '40 και '50. Ακριβώς γι' αυτό, λόγω του ελεγειακού του χαρακτήρα, η δράση είναι υποτυπώδης, η βία περιορισμένη και οι μοιραίες γυναίκες δεν επιφέρουν την καταστροφή. Επομένως, οι αναγνώστες ας αρκεστούν στη συγκίνηση που προκαλεί και ας επιτρέψουν στον συγγραφέα να ξεκαθαρίσει τους λογαριασμούς του με τις παλιές του αγάπες που γίνανε κομμάτια και θρύψαλα.

Φίλιππος Φιλίππου, ΤΟ ΒΗΜΑ, 21-11-1999