Το μυστικό του υπογείου

Η Μάρθα ζει με τους γονείς της σ' ένα μικρό σπιτάκι στην κορφή του λόφου. Και λοιπόν; Τι το περίεργο σ' αυτό; Κι όμως, κάποιο μυστήριο τυλίγει το απομονωμένο σπίτι. Η Μάρθα δεν είναι σαν τα άλλα παιδιά. Δεν παίζει, δε βλέπει τηλεόραση, δε φορά ρούχα μοντέρνα και, το κυριότερο, δεν έχει καθόλου φίλους.
Στη ζωή της δεν υπάρχει τίποτε άλλο από αυστηρούς κανόνες και απαγορεύσεις. Απαγορεύεται τούτο, απαγορεύεται το άλλο... Πάνω απ' όλα απαγορεύεται να φέρει κάποιο παιδί στο σπίτι.
ΩΣΠΟΥ!!!
Στο σχολείο έρχεται ο Σκοτ. Η Μάρθα κι ο Σκοτ γίνονται φίλοι. Και τότε αρχίζει μια απίστευτη περιπέτεια που ούτε περνάει από το νου του ανθρώπου. Τι είναι άραγε αυτό που τους οδηγεί, τελείως απρόσμενα, να αποκαλύψουν ΤΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ;





Σε παλαιότερο άρθρο μας με θέμα «Λογοτεχνία και εφηβεία» διαπιστώναμε τη δυσκολία προσέγγισης του νεανικού κοινού και τη σπαζοκεφαλιά εκπαιδευτικών, γονέων και εκδοτών ως προς το τι θα ήταν θεματικά αρκετά ενδιαφέρον για να ξεκουνήσει τα γυμνασιόπαιδα και να τα σπρώξει να διαβάσουν.

Βιβλία κοινωνικού προβληματισμού με θέματα γύρω από σύγχρονα ζητήματα που μοιραία οδηγούν προς μια κριτική αντιμετώπιση της πραγματικότητας είναι κατάλληλα για μεγαλύτερα παιδιά και διαβάζονται και συζητούνται σε πολλές τάξεις γυμνασίων με ευθύνη των εκπαιδευτικών.

Παρακολουθώντας την εκδοτική κίνηση διαπιστώνουμε με ενδιαφέρον ότι οι εκδότες υποστηρίζουν εκδίδοντας τα έργα τους έλληνες και ξένους συγγραφείς οι οποίοι καταπιάνονται με θέματα που ξεφεύγουν από την παραδοσιακή ηθογραφία.

Ο βραβευμένος στη χώρα του Αγγλος Ρόμπερτ Σουίντελς είναι ένας από αυτούς και οι εκδόσεις Ψυχογιός έχουν εκδώσει βιβλία του για νέους αναγνώστες και εφήβους.

Τα μυθιστορήματα του Σουίντελς (Το μυστικό του δάσους που έκλαιγε, Τα χίλια μάτια της νύχτας, Το δωμάτιο 13) ανήκουν στην κατηγορία του θρίλερ, με περιπέτειες γεμάτες αγωνία και μυστήριο που τις βιώνουν έντονα οι ήρωες και οι αναγνώστες. Ώς εδώ τίποτε το εξαιρετικό. Μυθιστορήματα απλά και διαβαστερά.

Η έκπληξη έρχεται με Το μυστικό του υπογείου. Θέμα του μυθιστορήματος οι αιρέσεις και οι στρεβλώσεις που επιφέρουν στη ζωή των υποκειμένων που ακολουθούν τους κανόνες τους.

Η Μάρθα, η ηρωίδα, είναι παιδί τού σήμερα. Η οικογένειά της ανήκει στην Αδελφότητα των Ενάρετων, χριστιανών οι οποίοι πορεύονται σύμφωνα με τη Βίβλο. Η ορθή πορεία συνοψίζεται στα παρακάτω: Όχι επαφές με ξένους, μακριά από τον καταναλωτισμό, την τηλεόραση, το σινεμά και το ραδιόφωνο. Προσευχή και καλλιέργεια της ψυχής επιβάλλουν οι γονείς στο κορίτσι μαζί με ξυλοδαρμούς, απειλές και ενοχοποίηση. Η ζωή της Μάρθας θυμίζει τη ζωή των κοριτσιών της θρησκόληπτης οικογένειας Λίσμπον στο φιλμ της Σοφίας Κόπολα Αυτόχειρες παρθένοι που προβλήθηκε πρόσφατα στις αίθουσες. Αλλά, ενώ οι κόρες Λίσμπον χαίρουν κάποιας εκτίμησης από τους συνομηλίκους τους, η Μάρθα, εκτός από τον εκφοβισμό που ασκεί επάνω της η οικογένεια, είναι ταυτόχρονα το αντικείμενο όλων των πιθανών βιαιοτήτων εκ μέρους των συμμαθητών της γιατί είναι ένα αφύσικο κορίτσι: δεν μιλάει με κανέναν και δεν της επιτρέπεται να μοιραστεί με τους συνομηλίκους της τους κώδικες που έχουν για να επικοινωνούν μεταξύ τους. Η Μάρθα θέλει να είναι σαν τους άλλους, η οικογένειά της όμως της επέβαλε να διαφέρει σε όλα: στα ρούχα που φοράει, στη διασκέδαση που δεν έχει, στη μουσική (που ακούει κρυφά), ακόμη και στη διατροφή!

Επιπλέον ζει ένα δράμα τύπου «Κωσταλέξι» (θυμίζω την ιστορία που είχε έρθει στη δημοσιότητα πριν από χρόνια για την κοπέλα που είχαν κλειδώσει οι γονείς της σε μια αποθήκη και ζούσε, με την ανοχή όλων, μέσα στις ακαθαρσίες, απομονωμένη από τον έξω κόσμο) στο πρόσωπο του νόθου παιδιού της αδελφής της. Οι γονείς έδιωξαν την αδελφή της από το σπίτι και έκρυψαν το παιδί, το Σίχαμα, στο υπόγειο. Αυτό είναι το περιφρουρημένο μυστικό.

Μέσα από τις παράλληλες αφηγήσεις της Μάρθας και του συμμαθητή της Σκοτ, ο οποίος στέκεται πλάι της, η κοπέλα συνειδητοποιεί τη διαστροφή, αντιδρά και απελευθερώνεται. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί όλα τα κλασικά μοτίβα της νεανικής λογοτεχνίας (σχέσεις γονέων - παιδιών, δασκάλων - μαθητών, παιδιών μεταξύ τους) για να πλαισιώσει το θέμα του. Είναι το πλέγμα επάνω στο οποίο πατάει για να εμβαθύνει στους χαρακτήρες και στους προβληματισμούς των ηρώων και να θέσει, εκτός από όλα τα άλλα, το θέμα του θρησκευτικού φανατισμού και τις μορφές που παίρνει, απ' όπου κι αν προέρχεται.

Ο πρωτότυπος τίτλος είναι Abomination (πιθανή μετάφραση «Το Σίχαμα»). Ο ξένος εκδότης τόλμησε να τον βάλει στο εξώφυλλο. Στα ελληνικά η κατά λέξη μετάφραση του τίτλου δημιουργεί δικαιολογημένα αποστροφή. Θα μπορούσε να είναι «Το Αίσχος» αντί γι' αυτόν τον απίστευτα κοινότοπο και εμπορικό τίτλο ­ και εξώφυλλο ­ ο οποίος κρύβει ένα εξαιρετικά δυνατό μυθιστόρημα που διαβάζεται μονορούφι. Ούτε όμως το κείμενο στο οπισθόφυλλο μας βοηθάει, αφού το μυστικό του υπογείου μπορεί να είναι από κρυμμένος θησαυρός ως... Τίτλος και εξώφυλλο παραπλανούν, μια και δεν πρόκειται ακριβώς για ένα ακόμη μυθιστόρημα μυστηρίου. Πώς θα το ξεχωρίσει ή θα το προσπεράσει ο αναγνώστης αφού τίποτε δεν τον πληροφορεί και δεν τον προϊδεάζει για το περιεχόμενο;

Ο ίδιος εκδότης κυκλοφόρησε πριν από μερικά χρόνια το μυθιστόρημα του Σουίντελς Στήλη άλατος (1996). Θέμα του οι άστεγοι νέοι των μεγαλουπόλεων. Τι είναι αυτό που σπρώχνει έναν νέο να εγκαταλείψει την οικογένειά του και να βγει στον δρόμο; Είναι απελπισμένος ή εκβιάζει τους δικούς του; Πιστεύει ότι θα τα καταφέρει καλύτερα από τους ομοίους του στη ζούγκλα; Πώς νιώθει τον εξευτελισμό και τη ζητιανιά; Ποιες αξίες τον στηρίζουν;

Ακόμη το φαινόμενο αυτό δεν έχει εξαπλωθεί στην Ελλάδα και οι άστεγοι ταυτίζονται συνήθως με τους μικροεγκληματίες και τους τοξικομανείς. Στο μυθιστόρημα ο ήρωας και οι σύντροφοί του δεν είναι ρεμάλια και αποβράσματα. Τραυματισμένοι ψυχικά, μπλέκουν σε έναν κύκλο ζωής από τον οποίο είναι δύσκολο να βγουν. Ακολουθώντας και πάλι τη φόρμα του θρίλερ ο συγγραφέας περιγράφει λεπτομερειακά τη ζωή και τις αγωνίες των νεαρών αστέγων ενώ παράλληλα αναπτύσσει μια δεύτερη αφήγηση. Είναι αυτή του πρώην στρατιωτικού ο οποίος καταλήγει δολοφόνος τους θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να καθαρίσει την κοινωνία από τους παρίες.

Και τα δύο μυθιστορήματα μιλούν για πολύ δυσάρεστες καταστάσεις. Δεν τέρπουν. Οδηγούν τον αναγνώστη σε περιοχές επικίνδυνες. Αξίζει όμως να διαβαστούν γιατί τα φαινόμενα που περιγράφουν δεν είναι και τόσο μακριά μας. Και είναι τρομακτικότερα από αυτά που παρουσιάζουν τα κινηματογραφικά έργα με τα οποία έχουν εξοικειωθεί οι έφηβοι.

Μαρίζα Ντεκάστρο, ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-02-2001