Σουητώνιος ΙΙ

Ο Σουητώνιος είναι ο δεύτερος ιστορικός μετά τον Σαλλούστιο που εκδίδεται μεταφρασμένος στα ελληνικά στη σειρά ΛΑΤΙΝΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ του ΜΙΕΤ. Ο Σουητώνιος έζησε στα τέλη του 1ου αώνα μ.Χ. και στις αρχές του 2ου. Υπήρξε φίλος του Πλινίου του Νεότερου και κατέλαβε υψηλές θέσεις στην αυτοκρατορική γραμματεία επί Τραιανού και Ανδριανού. Υπήρξε πολυγραφότατος και τα κείμενα του αποκαλύπτουν ευρύτατο φάσμα ενδιαφερόντων: ιστορία, αρχαιογνωσία, φυσική, ιστορία, γραμματική. Μεγάλο όμως μέρος από αυτά έχει χαθεί και είναι γνωστό μόνον από άλλες πηγές.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Σπάνια στην Ελλάδα προβάλλεται η έκδοση ενός δεύτερου τόμου οιουδήποτε έργου, κι ακόμα σπανιότερα ασχολούνται μαζί του οι κριτικοί. Το αψίκορο πάθος του αναγνωστικού κοινού εξαντλείται συνήθως με τον πρώτο τόμο και η οποία «συνέχεια» ή «τέλος» πέφτουν στο κενό της αδιαφορίας. Ετσι μ' αρκετή καθυστέρηση πήραμε είδηση την κυκλοφορία της μετάφρασης του Β' μέρους του Σουητωνίου, από τον Ν. Πετρόχειλο.

Η αλήθεια είναι πως η λατινική φιλολογία έχει από χρόνια παγώσει στον τόπο μας, και πολλοί σημαντικοί συγγραφείς παραμένουν άγνωστοι, αφού μεταφράσεις τους δεν υπάρχουν, και ικανά Λατινικά, για να μπορούσαν ν' αναχθούν στα πρωτότυπα, δεν κατέχουν ούτ' οι τελειόφοιτοι των Πανεπιστημίων. Το μάθημα θεωρείται «δευτερεύον» στις θεωρητικές σχολές κι οι φοιτητές προσπαθούν ν' αποφύγουν το σκόπελο, βαυκαλιζόμενοι πως «τέτοια στο δρόμο τους ποτέ τους δεν θα βρουν» απ' τη στιγμή που θα εξασφαλίσουν το πολυπόθητο πτυχίο. Καλοδεχούμενη λοιπόν, κατ' αρχήν, κάθε προσπάθεια να σπάσει ο πάγος...

Στη βιβλιοκρισία που 'χε δημοσιευτεί για τον Α' τόμο 1, είχε σημειωθεί η άκαμπτη γλώσσα της μετάφρασης και, παράλληλα, είχαν επισημανθεί ορισμένα λάθη στην απόδοση του λατινικού κειμένου, που περιόριζαν μοιραία τη φιλολογική αξιοπιστία της έκδοσης.

Τώρα, τέσσερα χρόνια μετά, ερχόμαστε να δούμε αν τα λόγια εκείνα πιάσαν τόπο. Η γλώσσα δεν παρουσιάζει καμιά αισθητή βελτίωση. Στρωτή γενικά, ακολουθεί άχρωμα το πρωτότυπο, παραμένοντας στα επίπεδα επιμελημένης φροντιστηριακής άσκησης, και συχνά ενοχλούν φράσεις που δεν έχουν λειανθεί επαρκώς ή περιττολογούν. Στη σελ. 210, λ.χ., μιλώντας για τις καταστροφές που γίναν επί Τίτου, αναφέρει μεταξύ άλλων την: «έκρηξη του όρους Βεζούβιος στην Καμπανία, και μια πυρκαγιά στη Ρώμη που διήρκεσε τρεις ολόκληρες μέρες κι άλλες τόσες νύχτες». Μα επιτέλους, τόσο άγνωστος είναι ο Βεζούβιος, ώστε να χρησιμοποιείται το τοπωνύμιο άκλιτο και να χρειάζεται κι ο προσδιορισμός «όρος» αποπάνω; (Πώς θα φαινόταν μια δημοσιογραφική ανταπόκριση από την κορυφή του... «όρους Παρνασσός»;) Κι ύστερα, εκείνες τις «τρεις νύχτες», τι τις ήθελε;» «Τρεις μέρες και τρεις νύχτες», στέκει· Αν όμως πεις: «τρεις ολόκληρες μέρες», τότε οι νύχτες περιττεύουν... (Είναι τώρα να εξηγούμε τους κανόνες καλλιέπειας;)

Ο επιστήμονας μελετητής, ωστόσο, θα παρακάμψει τα γλωσσικά μικροελαττώματα, απαιτώντας πρωτίστως ακρίβεια στην απόδοση. Ομως ούτ' αυτός θα μείνει ικανοποιημένος διαβάζοντας στη σελ. 118 πως πάνω στη σαρκοφάγο του Νέρωνα «δέσποζε βωμός της Σελήνης». Γιατί, αν ανατρέξει στο πρωτότυπο, δε θα βρει παρά έναν βωμό «φτιαγμένον από πέτρα της ετρουσκικής πόλης Luna» (Lunensi ara). Μια αθώα ομοηχία άρκεσε για να παρασύρει το μεταφραστή στ' απατηλά μονοπάτια του... φεγγαριού, ενώ απλή παραβολή με τη γαλλική μετάφραση των εκδόσεων Belles-Lettres, ή την αγγλική των Loeb, θα 'χε αποσοβήσει το λάθος. Στη σελ. 88 πάλι, δίχως ίχνος ιστορικής κρίσης, γράφεται πως σε κάποιο δείπνο του Νέρωνα ξοδεύτηκε ένα αμύθητο ποσό για να μοιραστούν στους συνδαιτυμόνες... «τουρμπάνια»! Μα, Τούρκος πασάς ήταν ο Νέρων, ή Ινδός μαχαραγιάς; Γιατί Ρωμαίους με τουρμπάνια δυσκολεύεται κανείς να φανταστεί... Ενας στοιχειωδώς καταρτισμένος αρχαιογνώστης διακρίνει πως το κείμενο μιλάει για «στεφάνια» ή «διαδήματα», που τόσο συνήθιζαν Ελληνες και Ρωμαίοι στα συμπόσιά τους... Κι εδώ, αντιστρόφως, τη ζημιά την έκανε ακριβώς η αγγλική μετάφραση των Loeb, όπου ανακαλύψαμε επί λέξει αναφερόμενα τα «turbans»!.. Ηταν ανάγκη ακονιτί να υιοθετήσει ο Ελληνας μεταφραστής τις αστοχίες των Εγγλέζων;

Βέβαια, μερικά λάθη δεν θα πρέπει ν' αμαυρώσουν και τη συνολική κρίση για το βιβλίο. Οι 100 σελίδες των σημειώσεων, μολονότι δεν αρκούν για να κατατάξουν την έκδοση στις «σχολιασμένες», καθοδηγούν σωστά τον αναγνώστη σε πλείστα όσα ζητήματα. Ιδιαίτερη προσοχή έχει δοθεί στη σωστή ελληνική απόδοση των λατινικών ονομάτων, όρων και τοπωνυμίων, το Ευρετήριο έχει αποφύγει τα συνηθισμένα σφάλματα και, τέλος, η τυπογραφική εμφάνιση αφήνει τις καλύτερες εντυπώσεις.

Υστατο ερώτημα, και πρώτιστο από πλευράς ουσίας:

Ποιος ήταν ο Σουητώνιος και τι αξίζει το έργο του για μας;

Σύγχρονος ή λίγο μεταγενέστερος των αυτοκρατόρων που ανιστορεί, δεν άφησε ίχνη πίσω του και ξέρουμε μόνο πως ήταν φίλος του Πλίνιου του Νεώτερου και του Τακίτου, και για ένα διάστημα αλληλογράφος του Αδριανού. Οι «Βίοι των Καισάρων» του, ιδιαίτερα των παρακμιακών, στο δεύτερο αυτό τόμο περιέχουν αρκετά κουτσομπολιά, από κείνα που αρέσουν πάντα. Φαίνεται πως άντλησε, βέβαια, υλικό κι από επίσημες πηγές, συλλογές εγγράφων, επιστολές κ.λπ., αλλά η συγγραφή του πόρρω απέχει της καθαυτό Ιστορίας.

Μένει στην επιφάνεια, προσκολλάται στα πρόσωπα και την ηθική τους κυρίως διάσταση, χωρίς να καταφέρνει ποτέ ν' αναχθεί σε ανώτερες σφαίρες. Αν πάλι τόλμαγε κανείς να τον συγκρίνει με το συνάδελφό του, βιογράφο επίσης (κι όχι ιστορικό), τον αριστοτέχνη Πλούταρχο, θα διαπίστωνε αμέσως πως οι δικοί του «Βίοι» παραμένουν συμπιλήματα, δίχως σκελετό και δίχως βασική ιδέα που να διέπει την παρουσίαση κάθε μορφής. Αν πεις και για το «Περί επιφανών ανδρών» (είδος Ιστορίας της Λατινικής Φιλολογίας και Λογοτεχνίας), εκεί δα περιορίζεται σε ξερές βιογραφικές σημειώσεις για τους διασημότερους ρήτορες, γραμματικούς και ποιητές, χωρίς ποτέ να εισχωρεί στην ουσία του έργου τους.

Χρήσιμος σαν ιστορική πηγή για τους ερευνητές, ο Σουητώνιος παραμένει ανιαρός στην ανάγνωση, ισόπεδος, δίχως εξάρσεις. Αν βοήθαγε λίγο περισσότερο κι η μετάφραση... Αν είχαν ληφθεί υπ' όψιν οι προ τετραετίας συστάσεις...



ΣΤΑΝΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/05/2002