Η ιστορία της βιβλιοθήκης στον δυτικό πολιτισμό ΙΙΙ

ΚΡΙΤΙΚΗ



Σε εννέα κεφάλαια χωρίζει ο Κωνσταντίνος Στάικος τον τρίτο τόμο του έργου του για την Ιστορία της Βιβλιοθήκης που κυκλοφόρησε πρόσφατα με υπότιτλο «Από τον Μέγα Κωνσταντίνο έως τον Καρδινάλιο Βησσαρίωνα». Ο πολυσέλιδος πολυτελής τόμος που εστιάζει κυρίως στις αυτοκρατορικές, μοναστηριακές, σχολικές και ιδιωτικές βιβλιοθήκες στον βυζαντινό κόσμο, οι οποίες κληρονόμησαν εκπληκτικές συλλογές βιβλίων της ελληνορωμαϊκής γραμματείας, από την Οικουμενική Βιβλιοθήκη των Πτολεμαίων στην Αλεξάνδρεια ως τις χορηγικές βιβλιοθήκες του Κέλσου και του Ρογκατιανού, στην Εφεσο και τη Θαμουγάνδη αντίστοιχα, ανοίγει με το πανόραμα της αναπαραγωγής και διακίνησης βιβλίων στη Βασιλεύουσα και στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι πρώτες αυτοκρατορικές πρωτοβουλίες όσον αφορά τη συγκρότηση βιβλιοθήκης πανεπιστημιακού και δημόσιου χαρακτήρα στην Κωνσταντινούπολη, όπως και οι πνευματικές αναζητήσεις του Ιουλιανού, στο πλαίσιο της διαμάχης χριστιανών και εθνικών, οι οποίες είχαν αποτέλεσμα την πυρπόληση πλήθους βιβλίων. Στο τρίτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στη συγγραφική και βιβλιακή δραστηριότητα του Ωριγένη στην Αλεξάνδρεια και του Ευσεβίου στην Καισάρεια και στη συγκρότηση μιας πλούσιας βιβλιοθήκης της χριστιανικής γραμματείας.

Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζονται οι βιβλιοθήκες του αραβικού κόσμου με τα σπάνια βιβλία τα οποία περιήλθαν στην κατοχή των Αββασιδών και θίγεται η ιδεολογία του κινήματος των μεταφράσεων, όπως και οι πρωτεργάτες της πρωτοβουλίας αυτής που είχε αποτέλεσμα να διασωθεί ένα μεγάλο μέρος της «χαμένης» αρχαιοελληνικής γραμματείας. Ιδιαίτερη μνεία γίνεται επίσης στη συμβολή της Μονής του Στουδίου στην αναπαραγωγή βιβλίων στον βυζαντινό κόσμο. Στο επόμενο κεφάλαιο καταγράφονται τα αναγεννησιακά μηνύματα του Φωτίου και του Αρέθα με τις εκδοτικές πρωτοβουλίες και τις προσωπικές βιβλιοθήκες τους, ενώ υπογραμμίζεται η σημασία των βιβλιοθηκών που συγκρότησαν οι πολυάριθμες μονές και σκήτες του Αγίου Ορους. Το έκτο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στις βιβλιοθήκες των μονών της Νότιας Ιταλίας, ενώ στο έβδομο καταγράφεται το χρονικό της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους (1204) και η διάσπαση της αυτοκρατορίας σε διάφορα μικρότερα κράτη. Στο όγδοο κεφάλαιο σκιαγραφείται η εικόνα των βιβλιοθηκών της Κωνσταντινούπολης και των ιδιωτικών συλλογών που συγκρότησαν λόγιοι της εποχής, από το 1261 ως το 1453 (μνημονεύονται επίσης βιβλιοθήκες ιδιωτών που συγκροτήθηκαν στο Δεσποτάτο του Μορέως). Τέλος, στο ένατο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό των βιβλιοθηκών κατά τη βυζαντινή περίοδο και στην ασυνέχεια που παρουσιάζεται σε σύγκριση με τις μνημειακές βιβλιοθήκες της ελληνορωμαϊκής περιόδου. Κλείνοντας τις σελίδες του τόμου, στον αναγνώστη μένει η αίσθηση ότι μυήθηκε μόλις σε μια πρωτόγνωρη αισθητική εμπειρία.



ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΟΥΛΙΑΡΑΚΗΣ

Το ΒΗΜΑ, 01/04/2007