Η ιστορία της βιβλιοθήκης στον δυτικό πολιτισμό V

Στην έκδοση του πέμπτου και τελευταίου τόμου της "Ιστορίας της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό" παρουσιάζονται σε οκτώ εκτενή κεφάλαια το πέρασμα από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση και οι επιδράσεις που είχε η ανάδειξη της ελληνορωμαϊκής παράδοσης στον πνευματικό ορίζοντα της Ευρώπης, τόσο σε κοσμικό όσο και σε θρησκευτικό επίπεδο.

Στο 1ο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τους πρωτεργάτες της καλλιέργειας του ουμανισμού στην Ευρώπη και προσδιορίζεται ο ρόλος τους στην αναβίωση και ανάδειξη της κλασικής σκέψης. Παρουσιάζονται, επίσης, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του περιεχομένου της βιβλιοθήκης των σκαπανέων της ουμανιστικής κίνησης, όπως του Πετράρχη, του Βοκκάκιου και του Λεόντιου Πιλάτου, ενώ μνημονεύεται και η οργάνωση της πρώτης διπλοβιβλιοθήκης της Αναγέννησης στη Φλωρεντία από τον Palla Strozzi.

Στο 2ο κεφάλαιο περιγράφεται το πνευματικό ρεύμα από την Ανατολή προς τη Δύση, με τους βυζαντινούς λόγιους να εγκαθίστανται από την Κωνσταντινούπολη στην Ιταλία αρχικά, φέροντας στις αποσκευές τους και τις πλούσιες βιβλιοθήκες τους. Ταυτόχρονα, γίνεται λόγος και για τη συστηματική μελέτη και διάδοση της ελληνικής γλώσσας. Στο κεφάλαιο αυτό καταγράφεται το χρονικό τριών ουμανιστικών βιβλιοθηκών: του Novello Malatesta, του καρδινάλιου Βησσαρίωνα και της Βατικανής βιβλιοθήκης.

Το 3ο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στον ρόλο της τυπογραφίας στην ευρύτερη διάδοση της γνώσης και στη συγκρότηση βιβλιοθηκών. Μνημονεύονται, επίσης, τρεις βιβλιοθήκες μεγάλης σπουδαιότητας: του βασιλιά Matthias Corvinus, του J. Pannonius και της οικογένειας των Μεδίκων.

Στο 4ο κεφάλαιο προσδιορίζεται ο χαρακτήρας του γαλλικού ουμανισμού και ο ρόλος του λόγιου κύκλου του Παρισιού, που έθρεψε τα ουμανιστικά γράμματα, και αναφέρονται οι πρωτεργάτες του. Γίνεται λόγος για τη συγκρότηση της Βασιλικής βιβλιοθήκης της Γαλλίας, το περιεχόμενό της και τα άτομα που πρωτοστάτησαν στον εμπλουτισμό της. Επισημαίνεται, επίσης, και η συμβολή της γαλλικής τυπογραφίας στην ουμανιστική σκηνή και στον κόσμο του βιβλίου γενικότερα.

Το 5ο κεφάλαιο πραγματεύεται τις βιβλιακές αναζητήσεις του Έρασμου και την εκδοτική του δραστηριότητα, την έκδοση της Καινής Διαθήκης και τον χειρόγραφο πλούτο που στήριξε το όλο εγχείρημα. Μέσα από τις Επιστολές του με αξιωματούχους, λόγιους και τυπογράφους της Ευρώπης αναδεικνύεται μία κοινή βιβλιοθήκη που συγκροτήθηκε στον ουμανιστικό κόσμο. Στο κεφάλαιο αυτό μνημονεύεται ο ρόλος της Γενεύης ως εκδοτικού κέντρου της Μεταρρύθμισης και καταφύγιου όσων ενστερνίστηκαν τις ενστάσεις του Λούθηρου και του Καλβίνου απέναντι στις πρακτικές της Καθολικής Εκκλησίας.

Το 6ο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο, κυρίως, στα τμήματα κάθε βιβλιοθήκης όπου θησαυρίζονταν αντίτυπα της νέας χριστιανικής γραμματείας, που "γεννήθηκε" από τα συγγράμματα της Μεταρρύθμισης και της Αντιμεταρρύθμισης, τις μεταφράσεις της Βίβλου στις εθνικές γλώσσες και σε πολλά έργα που συντάχθηκαν αναφορικά με τις εκκλησιαστικές διαμάχες. (...) Καταγράφεται επίσης η διάλυση των μοναστηριακών βιβλιοθηκών της Αγγλίας και γίνεται αναφορά στις βιβλιοθήκες ανθρώπων των γραμμάτων και της επιστήμης σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο.

Στο 7ο κεφάλαιο προσεγγίζουμε τον χαρακτήρα των νέων βιβλιοθηκών που συγκροτήθηκαν προς τα τέλη του 16ου αιώνα με περιεχόμενο έργα της σύγχρονης λογοτεχνίας και διασκευές της μεσαιωνικής παράδοσης, σε στιχουργημένο και πεζό λόγο, και σε μορφή βιβλιδίου. Προβάλλεται, επίσης, στο κεφάλαιο αυτό και το χρονικό της ίδρυσης της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης της Οξφόρδης από τον Thomas Bodley.

Το 8ο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην αρχιτεκτονική της βιβλιοθήκης κατά την Αναγέννηση και στις μεγάλες μεταβολές σχετικά με τον σχεδιασμό της, που προήλθαν από τον δημόσιο χαρακτήρα πολλών βιβλιοθηκών, και το άνοιγμά τους γενικότερα στο ευρύτερο κοινό. Γίνεται λόγος για την τρίκλιτη βιβλιοθήκη που σχεδίασε ο Michelozzo και την επίδρασή της στις μοναστηριακές βιβλιοθήκες της Ιταλίας, όπως και για τις βιβλιοθήκες που σχεδίασαν οι D. Fontana, J. Sansovino, Μιχαήλ Άγγελος κ.ά.