Κάτοπτρο της βιβλιοθήκης

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ολα τα βιβλία που γράφτηκαν, από καταβολής της γραφής, και εξακολουθούν να γράφονται από γνωστούς και άγνωστους, άσημους και παραγνωρισμένους, επιφανείς και κατατρεγμένους, από ανθρώπους που συνειδητά επέλεξαν ή και ερήμην τους επιλέχτηκαν, ένας θεός ξέρει από ποιες ανεξέλεγκτες δυνάμεις, να στοιχηματίσουν στο άλλοτε ευφρόσυνο και άλλοτε οδυνηρό παιχνίδι της έκφρασης, αποτελούν, εντέλει, κεφάλαια ή απειροελάχιστες ψηφίδες του ενός και μοναδικού βιβλίου της ζωής. Ενός βιβλίου που αδιαλείπτως γράφεται και συμπληρώνεται από όλους, χωρίς, ευτυχώς, να τελειώνει ποτέ, αφού κάτι τέτοιο θα σήμαινε το τέλος της ιστορίας του ανθρώπου· ενός βιβλίου που στις σελίδες του συνυπάρχουν, συμπλέοντας ή αντιπαρατιθέμενοι, ομονοώντας ή διαφωνώντας, φωνάζοντας, μιλώντας χαμηλόφωνα ή σιωπώντας, οι πεθαμένοι με τους ζωντανούς, αφού «ό,τι γράφει κανείς και όσα βιβλία τον συντροφεύουν δεν εντάσσονται σε κάποιον συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο, όλα μοιάζουν να προϋπάρχουν και να αναβιώνουν».



Το πανάρχαιο γίγνεσθαι της γραφής



Ολοι, σύμφωνα με τον Κ. Σπ. Στάικο, συμμετέχουμε στο πανάρχαιο γίγνεσθαι της γραφής και, ο καθένας με τον τρόπο του, άμεσα ή έμμεσα, εν γνώσει μας ή ανεπιγνώτως, ενεργητικά ή παθητικά, συμβάλλουμε στον εμπλουτισμό της «βιβλιακής» Κιβωτού με νέα ή παλιά, πλην όμως αναβιωμένα, στοιχεία ζωής και κοιτάσματα επικοινωνίας. «Καθένας μας -λέει- έρχεται σ' αυτήν τη ζωή για να γράψει ή να συμβολίσει κάτι, κάτι που ο ίδιος αγνοεί και το οποίο, ενίοτε, περιγράφει και καταγράφει κάποιος άλλος. Κανείς δεν μπορεί από ασφαλή θέση να διακρίνει το ρόλο του, κανείς δεν γνωρίζει με σιγουριά το τι ήρθε να "γράψει" και κανείς δεν ξέρει σε τι αντιστοιχούν και ποιον εξυπηρετούν οι πράξεις και τα έργα του, αγνοεί παντελώς το άφθαρτο όνομά του». Υπ' αυτές τις συνθήκες η βιβλιοθήκη, ακόμα και ένα μόνο βιβλίο, αφού είναι δυνατόν όλα τα βιβλία του κόσμου να περιέχονται σε ένα και μόνο βιβλίο, είναι ένα υπερφυσικών διαστάσεων και ιδιοτήτων κάτοπτρο, «που βλέπει ή δείχνει την εσωτερική πλευρά της βιβλιακής έκφρασης». Ενα κάτοπτρο που, κοιτάζοντάς το, αισθανόμαστε την απτή ή νοητική παρουσία όλων όσοι συνδέονται με τον κοινό δεσμό του βιβλίου.

Αποδεδειγμένος γνώστης της μακραίωνης πορείας του γραπτού λόγου, της γραπτής κατάθεσης της γλώσσας, ο Κωνσταντίνος Στάικος, από τη Δημιουργία των Βαβυλωνίων και το Βιβλίο των νεκρών των Αιγυπτίων ώς την ανακάλυψη της τυπογραφίας και ώς τις μέρες μας, καταθέτει τις σκέψεις του γύρω από το πολύτιμο αγαθό που λέγεται βιβλίο, συνδυάζοντας, κατ' ισομοιρία, αντικειμενικά, ιστορικά δεδομένα και απολύτως προσωπικές, βιωματικά κατακτημένες και κατασταλαγμένες απόψεις. Βέβαια, στην προκειμένη περίπτωση, μολονότι ξεκινάει παραθέτοντας πολύτιμα στοιχεία για την εξέλιξη του γραπτού και του έντυπου λόγου, ό,τι πρωτίστως τον ειδαφέρει είναι η «ιδιωτική βιβλιοθήκη»· η προσωπική, μοναχική και σχεδόν μεταφυσική σχέση του δημιουργού ή του απλού αναγνώστη-κτήτορα με το βιβλίο ή τα βιβλία του. Ισως επειδή σ' αυτήν τη σχέση, την άλλοτε ευφρόσυνη και άλλοτε ηδύπαθα βασανιστική, ανακαλύπτει, επαληθεύει ή επιβεβαιώνει πτυχές του ίδιου του εαυτού του· κι ακόμα, αυτήν τη σχέση παρατηρώντας, του δίνεται η δυνατότητα να γίνει περισσότερο προσωπικός και, ώς ένα σημείο, εξομολογητικός, κάτι που προσδίδει στο κείμενό του την υφή ενός λογοτεχνικά, με αφηγηματικές αρετές, δομημένου δοκιμίου.

Η μετάβαση από το «δημόσιο πεδίο» (από την περίοδο που στο βιβλίο κατέφευγαν όσοι επιθυμούσαν «να διαμορφώσουν φιλοσοφική και κοινωνική συνείδηση ή επιθυμούσαν να εκφράσουν το Λόγο του Θεού») στον ιδιωτικό, εξατομικευμένο χώρο του μοναχικού δωματίου και της ατομικής βιβλιοθήκης (όπου υπάρχουν βιβλία-μάρτυρες της εκφραστικής αγωνίας ανθρώπων που θέλησαν να «διαφυλάξουν από τη λήθη και την παρερμηνεία τα έργα και τις ημέρες τους» και του διακαούς πόθου του εκάστοτε κτήτορα να διευρύνει το παρόν του), το Κάτοπτρο της Βιβλιοθήκης πραγματοποιείται με απόλυτη φυσικότητα. Για να καταδειχθεί ότι σε μια ιδιωτική βιβλιοθήκη παρελθόν, παρόν, αλλά και το άδηλο μέλλον -στις σκοτεινές και απρόβλεπτες βουλές του οποίου εναποτίθεται κάθε καλλιτεχνικό και πνευματικό δημιούργημα- συνυπάρχουν με φιλικότητα. Βιβλία τού χθες και του σήμερα, με καταλαγιασμένα τα πάθη και τις αγωνίες των δημιουργών τους, βρίσκονται σε μια διαρκή σιωπηλή επικοινωνία, διαφωνώντας ή ομονοώντας, αδιάφορο, εκφράζοντας ή και κρύβοντας κοινές αναφορές και αλληλεπιδράσεις, συνθέτοντας μια ολόκληρη κοινωνία νεκρών και ζωντανών, διεπόμενη από τους κανόνες της επίβουλης και ασταθούς δημοκρατίας των ιδεών και των αισθημάτων.



Ενας εντελώς ξεχωριστός κόσμος



Το βιβλίο, κατά τον Κωνσταντίνο Στάικο, είναι κάτι το εντελώς διαφορετικό από οποιοδήποτε άλλο έργο τέχνης, η σχέση του κτήτορά του μ' αυτό είναι διαρκής και ευμετάβλητη, ανάλογα με το εκάστοτε παρόν της προσέγγισής του. Μάλιστα, στις πρώτες δεκαετίες της τυπογραφίας, όταν το βιβλίο αποτελούσε το προϊόν συνδυασμού τέχνης και τεχνικής, η σχέση αυτή ήταν ακόμα στενότερη, καθώς ο κάτοχός του επενέβαινε, με διάφορους τρόπους, στο βιβλιακό σώμα, σφραγίζοντάς το με την προσωπική του σφραγίδα, δίνοντας «το στίγμα της πνευματικής και καλλιτεχνικής του αναζήτησης στο συγκεκριμένο χρόνο, αποκαλύπτοντας μιαν αθέατη πλευρά της προσωπικότητάς του». Γι' αυτό και η κάθε βιβλιοθήκη αποτελεί έναν ολόκληρο ξεχωριστό κόσμο, με το δικό του έμψυχο και άψυχο υλικό, τις δικές του κλιματολογικές συνθήκες, τη δική του πανίδα και χλωρίδα, επηρεάζοντας, άμεσα ή έμμεσα, τη δραστηριότητα, τη σκέψη, τα αισθήματα και την έκφραση του ανθρώπου που εγκατοικεί αυτό τον κόσμο, δηλαδή τον κτήτορα της βιβλιοθήκης. «Η βιβλιοθήκη εκφράζει τη συνείδηση του κτήτορά της, όσο αυτός πασχίζει να ταυτίσει τα έργα και τις ημέρες του με τη συλλογή των βιβλίων του».

Οπως σημείωνα παραπάνω, το Κάτοπτρο της Βιλιοθήκης αποτελεί μιαν απολύτως προσωπική, σαφώς εξομολογητική και δοκιμιακής υφής κατάθεση σκέψεων γύρω από την ιδιάζουσα φύση του βιβλίου, της βιβλιοθήκης, αλλά και της πνευματικής, ψυχολογικής και, γιατί όχι, σωματικής-ερωτικής σχέσης του ανθρώπου με το βιβλίο ή τα βιβλία του, αληθινά ή και άγραφα. Κατάθεση σκέψεων ενός ειδικού, ενός αφοσιωμένου, εδώ και πολλά χρόνια, στη μελέτη του βιβλίου, της βιβλιοθήκης και της ιστορίας της (απόδειξη οι δύο πρώτοι ογκώδεις τόμοι που ήδη κυκλοφόρησαν με θέμα την Ιστορία της Βιβλιοθήκης στον Δυτικό Πολιτισμό, η οποία θα συμπληρωθεί με την έκδοση άλλων τριών τόμων). Εχουμε να κάνουμε, λοιπόν, με ένα κείμενο γραμμένο ενόσω ο συγγραφέας του ήταν βυθισμένος στα έγκατα της ιστορίας του βιβλίου, σαν μια απόπειρα πνευματικής αναψυχής και προσωπικής διαφυγής από τη γοητευτική, πλην όμως αναγκαστικά ηνιοχημένη από τους κάποτε καταπιεστικούς κανόνες της επιστημονικής μεθοδολογίας ενασχόληση· γεγονός που του προσδίδει μία επιπλέον δραματικότητα και το καθιστά περισσότερο οικείο, εξομολογητικό και προσηνές.



ΚΩΣΤΑΣ Γ. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 17/03/2006