Αμερικάνικη φούγκα

Ένας συγγραφέας βρίσκεται στο σημείο ναδίρ της ζωής του. Όταν λαμβάνει μια αναπάντεχη πρόσκληση για ένα λογοτεχνικό πρόγραμμα στην Αμερική, αποφασίζει να φύγει, αφήνοντας πίσω τα φαντάσματα που τον στοιχειώνουν. Ωστόσο, στο νέο τόπο το τέλμα γίνεται βαθύτερο. Έτσι ένα πρωί νοικιάζει μια Φορντ και χάνεται στην έρημο. Εκεί συναντά τον άνθρωπο που του αλλάζει για πάντα τη ζωή. Τον άνθρωπο της μαύρης Μάστανγκ. Μια δεύτερη ευκαιρία παρουσιάζεται στον ήρωα του βιβλίου για να ξαναγράψει την ιστορία του από την αρχή. Όταν όμως το αποφασίζει, διαπιστώνει ότι δεν τον κυνηγά μόνον το παρελθόν του, αλλά κι εκείνο ενός άλλου ανθρώπου. Έχει πλέον εμπλακεί σε μια υπόθεση που τον υπερβαίνει. Είναι πια ένας φυγάς στο κέντρο μιας μυστηριώδους καταδίωξης.

Η Αμερικάνικη φούγκα αποτελεί ένα σύγχρονο μυθιστόρημα δρόμου, μια αυθεντική περιπέτεια στη Δύση. Ένα βιβλίο που αφενός αποκαλύπτει τα δύο πρόσωπα της Aμερικής και αφετέρου αναδεικνύει τον αγώνα του σημερινού ανθρώπου να ερευνήσει την αληθινή του ταυτότητα και
να ανακαλύψει το νόημα της χαμένης του ύπαρξης μέσα στις στάχτες της καμένης του μνήμης.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Τι μπορεί να κάνει ένας μπλοκαρισμένος συγγραφέας; Πέρα από το στερεότυπο, να αρχίσει δηλαδή να γράφει για κάποιον μπλοκαρισμένο συγγραφέα, ο Αλέξης Σταμάτης στο τελευταίο του μυθιστόρημα προτείνει μια κάπως παρακινδυνευμένη λύση, τη μετάλλαξη του δημιουργού σε μυθιστορηματικό ήρωα. Ο κεντρικός χαρακτήρας του βιβλίου του πέρα από το συγγραφικό στόμωμα βαρύνεται και από ένα τραυματικό παρελθόν, στοιχειωμένο από μια «μητέρα στάχτη». Μια πρόσκληση για μια λογοτεχνική συνάντηση στην Αμερική γίνεται η αφετηρία μιας αναπάντεχης περιπέτειας. Ο ήρωας, αντιμέτωπος με μια ιδιαίτερη συγκυρία, αποφασίζει να δανειστεί την ταυτότητα ενός νεκρού προκειμένου να απαγκιστρωθεί από τα τυραννικά του βιώματα και συνεκδοχικά τον εαυτό του. Ομως μαζί με την ταυτότητα του νεκρού φορτώνεται και την ιστορία του, μια ιστορία όμοια με υπαρξιακό θρίλερ, όπως αυτά που κάποτε έγραφε ο ίδιος. Συνεπώς ο συγγραφέας αρχίζει να υποδύεται τον ήρωα ενός εν δυνάμει βιβλίου του. Με βάση τα στοιχεία του διαβατηρίου και κάποιες αποσπασματικές πληροφορίες ενός αγνώστου, επινοεί έναν χαρακτήρα και παράλληλα επιχειρεί να εξομοιωθεί με την επινόησή του. Αν η διαδικασία γένεσης του κεντρικού ήρωα ισοδυναμεί με το θεμέλιο ενός λογοτεχνικού έργου, ο συγγραφέας τού Σταμάτη πράττει ορθά προκειμένου να αναστήσει την έμπνευσή του. Δεν αργεί βέβαια να αντιληφθεί ότι τόσο ο επινοημένος όσο και ο πραγματικός του εαυτός διώκονται ανελέητα.



Μια εναλλακτική ταυτότητα



Απελπισμένος από την ιστορία που δεν μπορεί να γράψει, ο πρωταγωνιστής του Σταμάτη οικειοποιείται μια ξένη ιστορία για να ξεφύγει από τη ζωή του που δεν αντέχει να ζήσει. Το alter ego του, ο Λατινοαμερικανός Μαρσέλο Ντίαζ έχει υψηλόβαθμους και άκρως επικίνδυνους εχθρούς, ένα μαύρο κουτί με άγνωστο αλλά πολύτιμο περιεχόμενο, ηλεκτρονική αλληλογραφία με μια διαλυμένη ψυχικά γυναίκα και μια χαλασμένη καρδιά που τον οδηγεί στον θάνατο ενώπιον του Ελληνα συγγραφέα. Ο τελευταίος που λόγω επαγγελματικής διαστροφής έχει ψύχωση με τον Αλλο και αναγνωρίζει το Εγώ σαν ανορθογραφία («Εγό» όπως ευρηματικά σημειώνεται στις πρώτες σελίδες) βλέπει στον νεκρό μιαν ανέλπιστη διέξοδο. Απατάται όμως καθώς μάλλον σε αδιέξοδο τον κατευθύνουν τα βήματά του ως Μαρσέλο Ντίαζ. «Το να μην υπάρχεις ολοκληρώνει το να είσαι» συλλογίζεται ο ήρωας στην αρχή του βιβλίου, ενώ το τέλος του απηχεί κατά τραγική ειρωνεία αυτόν ακριβώς τον συλλογισμό. Τη στιγμή που μέσα από το προσωπείο του Μαρσέλο Ντίαζ θα προσεγγίζει τη δική του ταυτότητα θα είναι ήδη νεκρός.

Ο Αλέξης Σταμάτης καταγράφει με πολύ γρήγορους ρυθμούς μια περιπλάνηση στη σύγχρονη Αμερική, με συνεχείς αναποδιές και απροσδόκητες παρεκβάσεις, με ξεναγήσεις σε αξιοθέατα και παρατηρήσεις επί της αμερικανικής ιστορίας, της σημερινής, πολυπρισματικής φυσιογνωμίας της και των αντιφάσεων της πολιτικής της. Απολαυστική στο μεγαλύτερο μέρος της η αφήγηση, με ένταση συντονισμένη με τις διαρκείς, αγχώδεις μετακινήσεις, αν και ενίοτε λιμνάζει σε επαναλαμβανόμενες αναλύσεις είτε του κοινωνικοπολιτικού τοπίου είτε της ψυχοσύνθεσης του ήρωα. Ιδιαίτερα ως προς τα ενδόμυχα κίνητρα του τελευταίου ο Σταμάτης αποδεικνύεται ίσως υπέρ το δέον επεξηγηματικός, φροντίζοντας να προβάλλει επίμονα τον προσχηματικό χαρακτήρα της φρενήρους περιπέτειας, η οποία εν τέλει δεν είναι παρά «μια οξεία υπαρξιακή δίνη». «Εκείνα για τα οποία ουσιαστικά μιλούσε φώλιαζαν στο υπόστρωμα της ίντριγκας» σημειώνει σχετικά με τη μέθοδο του ομότεχνου ήρωά του. Ο Σταμάτης μέσα από την ευχάριστη περιήγηση, τουριστική όσο και στοχαστική, στην αμερικανική ενδοχώρα, επί της ουσίας παρακολουθεί έναν συγγραφέα να συγκροτεί σταδιακά έναν χαρακτήρα και σε συνάρτηση με την ιδιοσυστασία του να σχηματοποιεί ένα μυθοπλαστικό περιβάλλον με το οποίο εκείνος θα έρθει σε σύγκρουση. Υπό μία έννοια αφηγείται μια ιστορία και ταυτόχρονα τη διαδικασία δημιουργίας της. Ενδιαφέρουσα σύλληψη και ένας έξυπνος τρόπος για να εξισορροπηθεί το εξωφρενικό ορισμένων επεισοδίων.



Πλούσια πλοκή, ενδιαφέρουσες σκέψεις



«Εκείνο που πρέπει να μείνει είναι εκείνο που ανήκει στο βιβλίο, όχι στον ναρκισσισμό του συγγραφέα» αποφαίνεται ο Σταμάτης απαντώντας στο ερώτημα του περιοδικού «Εντευκτήριο» (τχ. 75, Δεκέμβριος 2006) «Τι μένει έξω από ένα μυθιστόρημα;». Αν και ο Σταμάτης δεν έχει αφήσει εντελώς έξω από το βιβλίο του τον εύλογο, ούτως ή άλλως, σε κάθε συγγραφέα ναρκισσισμό (π.χ. κατάχρηση των διακειμενικών νύξεων), είναι εμφανής η δουλειά που έχει αφιερώσει τόσο για τη μυθοπλαστική οργάνωση όσο και για την αντιστοιχία της πληθωρικής, κινηματογραφικής δράσης με έναν αυτοαναφορικό προβληματισμό. Χωρίς να ακυρώνω την προηγούμενη διαπίστωση σχετικά με την προσεκτική ισορροπία του μυθιστορήματος ανάμεσα στην επιφάνεια και την εμβάθυνση, θα ήθελα να επισημάνω δύο απροσεξίες, δευτερεύουσας σαφώς σημασίας. Η κόκκινη βαλίτσα του Ντίαζ γίνεται ύστερα από μερικές σελίδες μπλε (σελ. 54, 61), ενώ σε άλλο σημείο του μυθιστορήματος, όταν ο ήρωας πηγαίνει να συναντήσει κάποιον κουβαλώντας σ' ένα σακβουαγιάζ το περίφημο κουτί, επιστρέφοντας στο δωμάτιο του ξενοδοχείου και βρίσκοντάς το άνω-κάτω, ανοίγει το θησαυροφυλάκιο για να διαπιστώσει αν το κουτί παρέμενε ασφαλές (σελ. 138, 140).

Αν παραμερίσουμε τέτοια μικρά ολισθήματα όπως και ορισμένες απεραντολογίες σχετικά με τον made in USA ευδαιμονισμό της σύγχρονης ζωής, στο μυθιστόρημα διατυπώνονται σκέψεις αρκετά ελκυστικές που αξίζει να κρατήσουμε. Σκέψεις σύμφυτες με τη συγγραφική διαδικασία. Από την αγωνία ενός συγγραφέα για το πώς φιλτράρεται το προσωπικό βίωμα μέσα από έναν πλασματικό χαρακτήρα, για το πώς διατηρείται ακέραιη η αλήθεια μέσα σε ένα ψέμα, για τον βαθμό της αυτολογοκρισίας, μέχρι την έγνοια για την ενδεδειγμένη δοσολογία της πραγματικότητας σε μια μυθοπλασία. Ο Σταμάτης επινοεί έναν ήρωα σε συγγραφική κρίση, ο οποίος με τη σειρά του επινοεί, μέχρις ενός σημείου, τον Μάρσελο Ντίαζ και φαντασιώνεται πως μετουσιώνεται στην επινόησή του. Οπως απαιτεί η πρωταρχική συνθήκη της δουλειάς του, υποδύεται έναν άλλο, υιοθετεί ένα άλλο βλέμμα και αντί να γράψει, ζει σύμφωνα με το βιβλίο στο οποίο θα πρωταγωνιστούσε αυτός ο άλλος. Συγγραφέας όμως του οποίου η απώτερη φιλοδοξία συνοψίζεται στην αμνησία, είναι αναμφίβολα οξύμωρο. Αν ο Αλέξης Σταμάτης μέσα από τη μυθιστορηματική πλοκή κατορθώνει να εκφράσει πλαγίως τα άγχη και τους φόβους της συγγραφής, να μιλήσει συνεπώς για μια πτυχή του εαυτού του, ο ήρωάς του, αντιθέτως, έχει επιλέξει τη χειρότερη ενασχόληση για κάποιον που επείγεται να αποδεσμευτεί από τις αναμνήσεις του και μοιραία προσκρούει σε ό,τι ακριβώς αποφεύγει, τον εαυτό του. Διότι όπως το παρελθόν, «αυτό το κοιμητήριο των βιωμάτων (...), στεγάζεται στο παρόν», έτσι σ' ένα βιβλίο αχνοφέγγει αναπότρεπτα η προσωπογραφία του δημιουργού του.



ΛΙΝΑ ΠΑΝΤΑΛΕΩΝ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/02/2007