Την τελευταία κραυγή την άκουσε μια πόρνη

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το νέο μυθιστόρημα του Στέφανου Σταμάτη, με τη γνωστή και από τα παλαιότερα έργα του ιδίου (Ο κάμπος με τα όνειρα, 1960, Νυχτερινή επαφή, 1964, Το πρόσχημα, 1971, Ο συνήγορος, 1972, Ιάσονας ο ξένος, 1980, Στην κοιλάδα του Ιναχου, 1991, Χάρτινοι μύθοι, 1993, κ.ά.) αιρετική γραφή του, ένα πραγματικό παιχνίδι με τη γλώσσα, μας ξεναγεί μέσα στους πολύπλοκους λαβυρίνθους της ανθρώπινης ψυχής αλλά και σε θλιβερές ιστορικές περιόδους που όλοι επιθυμούν να λησμονήσουν αλλά η θύμηση επανέρχεται σε αυτές πάλι και πάλι... Ερινύες πραγματικές.

Η ιστορία ξεδιπλώνεται γύρω από έναν γέρο, ένα ρεμάλι, όπως συχνά αυτοαποκαλείται ­ με σαρκασμό; με τύψεις; με αυτοθαυμασμό; δυσδιάκριτον ­, που πέρασε τη ζωή του με απάτες, κλεψιές, ρουφιανιές και τώρα ζει ξεχασμένος από θεούς και ανθρώπους σε μια τρισάθλια παράγκα. Τα καθημερινά βάσανά του ­ πόνοι, πείνα, μοναξιά ­ τα χειροτερεύουν εφιάλτες, φρικτές παραισθήσεις και έντονες αναμνήσεις λαγνείας ­ λες και η ζωή που έζησε δεν ανήκει σε αυτόν.

«Η κόλαση είναι εδώ!» θα αναφωνήσει ο αναγνώστης αλλά μάλλον θα κάνει λάθος. Ξαφνικά ο γέρος ελπίζει ότι η ζωή του θα αλλάξει. Όχι, δεν πρόκειται για κάποια μεγάλη μεταστροφή. Σε αυτά που γνωρίζει πολύ καλά επιστρέφει. Στην πόλη γυρίζει ένας μακρινός συγγενής του που στην εφηβεία του, καθώς διαδόθηκε, είχε υποπέσει σε ένα ηθικό αμάρτημα.

Ο γέρος χωρίς να διστάσει αποφασίζει να τον εκμεταλλευθεί εκβιάζοντάς τον και όταν τον ξεζουμίσει να τον καταστρέψει. Το θύμα, υπό το βάρος ­ και αυτό! ­ του βεβαρημένου παρελθόντος του και θέλοντας να διαφυλάξει το λαμπρό παρόν του που το διάγει με λευκό κολάρο, κάνει το λάθος να υποχωρήσει σχεδόν χωρίς αντίσταση, ενώ τον γέρο συντρέχει ένας αναπάντεχος σύμμαχος: ο λατίνος ποιητής Κάτουλλος!

Η ατμόσφαιρα είναι γενικώς ζοφερή και γεμάτη από πνιγηρές αναθυμιάσεις που μόλυναν τον αέρα της χώρας τις τελευταίες κρίσιμες περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της.

Οι αναμνήσεις-Ερινύες αναπηδούν συχνά όπως οι σπίθες όταν «το σφυρί χτυπά το αμόνι» και ο γερο-λούμπεν απειλεί μια αστική τάξη που κρύβει το παρελθόν της. Το τέλος της ιστορίας είναι σκληρό ή, από άλλη οπτική γωνία, λύση! Και όσο για τον μοναδικό αυτόπτη μάρτυρα, δεν έχει κανένα στοιχείο αξιοπιστίας: είναι μια μικρή πόρνη.

Η αιρετική γραφή δεν κάνει το βιβλίο δυσανάγνωστο. Αντιθέτως, μέσα από μια πραγματική λογοτεχνία μετατρέπεται σε κοινωνικό δοκίμιο που διαβάζεται απνευστί.

Δ. ΕΥΑΓΓΕΛΟΔΗΜΟΣ, ΤΟ ΒΗΜΑ, 01-08-1999