Η άγρια κωμωδία

"Η άγρια κωμωδία" του Στάθη Σταυρόπουλου περιέχει σκίτσα που δημοσιεύθηκαν στην "Ελευθεροτυπία", τους "4 Τροχούς", το "Επιχειρώ" και την "Ενέδρα" απ’ τον Οκτώβριο του 2002 ως τον Οκτώβριο του 2003.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η πολιτική γελοιογραφία εξελίσσεται παράλληλα με την εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών -δηλαδή το δικαίωμα λόγου και κριτικής- και την εξάπλωση του Τύπου στην Ευρώπη. Θ' ανίχνευα τις ρίζες της τόσο παλιά όσο η ζωγραφική του Βρετανού William Hogarth (1697-1794), σύγχρονου του Watteau, ο οποίος όμως απαντά στους συναισθηματικούς πίνακες του δεύτερου με σαρκασμό και ανελέητη διαπόμπευση. Κοινό τους θέμα, τα έργα, οι ημέρες και κυρίως οι νύχτες των αριστοκρατών, όπως τουλάχιστον τις γνωρίσαμε από τον Valmon. Ο Hogarth φτιάχνει συχνά σειρές πινάκων για να διεκτραγωδήσει την κατάπτωση των ηθών, να καταφερθεί ad hominem και, εντέλει, να ηθικολογήσει.

Οποτε βλέπω γελοιογραφίες του Στάθη (1956), κατ' αρχάς χαίρομαι έναν Ευρωπαίο σχεδιαστή απόλυτα γνώστη της κοινής μας Ιστορίας στη γηραία ήπειρο, αλλά κι έναν αμείλικτο σχολιαστή τόσο της πολιτικης μωρίας όσο και του σύγχρονου κοινωνικού παχυδερμισμού. Στη συνέχεια, απολαμβάνω έναν πρωτότυπο δημιουργό που κάνει με μια «μικρή» τέχνη μεγάλα έργα και που συνεχίζει αντάξια την παράδοση του Θέμου Αννινου και του Φωκίωνα Δημητριάδη -δεινών σχεδιαστών αμφοτέρων- αλλά και του Μποστ, το «λαϊκό» σχέδιο του οποίου ήταν άκρως σοφιστικέ μέσα στην πληθώρα των λεπτομερειών που κανοναρχούσαν το βασικό του θέμα.

Στον Στάθη η γελοιογραφική σύνθεση έχει έναν περίτεχνο, ροκοκό χαρακτήρα -γι' αυτό θυμήθηκα τον Hogarth ή τον Rowlandon (1756-1827), μια γελοιογραφική περσόνα του Fragonard και έναν μετρ της πολιτικής σάτιρας- αλλά και μια βαθιά γνώση της Ιστορίας της Τέχνης, ως οπτικοποιημένης πανανθρώπινης μνήμης. Τα καρέ του συχνά παραπέμπουν με το φόρτο τους σε χολιγουντιανές υπερπαραγωγές. Οι φεουδάρχες του Μεσαίωνα μπερδεύονται με τους στρατηγούς του Ναπολέοντα ή τους αξιωματικούς της Βέρμαχτ και το Βυζάντιο καραδοκεί. Από κοντά και οι ήρωες του '21 ή οι Ρωμαίοι gladiatores. Πάντως, η Grande Armee του δαιμόνιου Κορσικανού έχει την τιμητική της. Ξέρω γιατί! Ενας μικροκαμωμένος Βοναπάρτης-Σημίτης λίγο πριν το άφευκτο Βατερλό του ήταν η καλύτερη μεταφορά των όσων πρόσφατα ζήσαμε. Ο κλασικιστής της Αριστεράς Στάθης θέλει ένα κλασικίζον σκηνικό για να στήσει τους σύγχρονους ήρωες της δικής μας ελεεινής μορφής. Ευφάνταστος illustrator, συχνά επιδεικνύει και μια μοναδική γλωσσική ικανότητα, εφόσον το ήμισυ της εικόνας του στηρίζεται σ' ένα λεκτικό εύρημα, σε μια φράση που γυρίζει ανάποδα για να δικαιωθεί. Το γέλιο έρχεται αβίαστα μαζί μ' ένα μούδιασμα στην καρδιά. Η καρικατούρα του Στάθη πλημμυρίζει οργή, γι' αυτό και καταφεύγει τόσο συχνά στην Ιστορία, σαν ένα μάθημα απ' το παρελθόν που το παρόν οφείλει ν' αποκωδικοποίήσει παραμερίζοντας την αλαζονεία του. Σαν μια έμμεση παραμυθία. Το πλοίο του ΠΑΣΟΚ βουλιάζει και φωνάζει ο καπετάνιος-Σημίτης: «Μην πλακωνόμαστε μωρέ την ώρα που βουλιάζουμε!», για να απαντήσει αγανακτισμένος καρεκλοκένταυρος: «Και πότε να πλακωθούμε, πρόεδρε; Οταν θα πνιγόμαστε;». Καρτουνίστικη λογική στα χέρια ενός λόγιου που συμπυκνώνει στις γραμμές του συμπεράσματα πολυσέλιδων πολιτικών αναλύσεων. Η δύναμη της εικόνας, η πειθώ της ατάκας, αλλά και η δική μας αδυναμία ν' αντιμετωπίσουμε την τέχνη της γελοιογραφίας όχι ως πρακτική φιλοσοφία (που είναι), αλλά σαν ένα ανέξοδο χαχανητό (που δεν είναι). Ο Στάθης, βαθύτατα πολιτικοποιημένος, τεκμηριώνει το σκίτσο του ή το συνοδευτικό του κείμενο με πάμπολλα αποδεικτικά συμφραζόμενα. Αυτό του επιτρέπει να οργανώσει -και- το τελευταίο του βιβλίο-λεύκωμα «Η Αγρια κωμωδία», ένα πάντρεμα Δάντη, Μαρξ, Μπαλζάκ και Γούντι Αλεν, σε επιμέρους κεφάλαια, με προοίμιο, κυρίως θέμα και όλα τα συγκροτούντα ένα κατά λογάδην κείμενο στοιχεία. Πράγμα που θα πει ότι η εικόνα δεν αφήνεται στην αυθαίρετη μαγγανεία της, αλλά δεσμεύεται από την ισχύ του λόγου. Η γελοιογραφία του Στάθη, κομψή ως εικαστική γραφή, αιχμηρή ως οπτικό σχόλιο, λειτουργεί πάντα ως αμφίστομο επιχείρημα. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι τα σκίτσα χωρίς λόγια ή οι έγχρωμες συνθέσεις του έχουν ένα διαφοροποιημένο σχεδιαστικά ύφος. Είναι πιο λιτές, πιο γραμμικές, πιο άμεσες. Κάπου στο βάθος αφυπνίζεται, στις προσπάθειες αυτές, η ζωγραφική του φύση, σταθερά παρούσα και στο βιοπορισμό του και στη δράση του ως πολίτη. Στην «Αγρια Κωμωδία» ταξινομούνται σκίτσα τού 2002-03, με το καταρρέον ΠΑΣΟΚ να μην εγκαταλείπει καθόλου το ναρκισιστικό λαϊκισμό του και με το γελοιογράφο να πατάει το Εβερεστ της έμπνευσής του. Λίγο πριν από τον «σκεπτόμενο Λένιν» μιας θαυμάσιας αλληγορίας για την κρίση που μαστίζει τη σκεπτόμενη Αριστερά, η ατάκα του τέλους είναι κορυφαία: «...εις το σημείον αυτό η παράστασις έλαβεν τέλος. Προσεχώς η αναπαράστασις!...»

Το θέατρο του Στάθη ολοκληρώνεται για φέτος με τους παρενδεδυμένους τρόπους ενός Εγγονόπουλου. Πρόκειται πάντως για ένα γελοιογραφικό άλμπουμ που διαβάζεται παρ' όλα αυτά και για ακόμη περισσότερους λόγους σαν μια ιστορία των νεότατων παθών μας.



ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ (επιμελητής της Εθνικής Πινακοθήκης)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/07/2004