Οι γελωτοποιοί

- Τι νεά φέτος Βαλτάσαρ;
- Δεν ξέρω Κύριε! Θα πληρώσω την πρώτη δόση το 2005...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τούτες τις μέρες βλέποντας στην τηλεόραση, με «τρόμο και δέος», τις φριχτές εικόνες από τον πόλεμο στο Ιράκ, ο νους μου, παραδόξως, δεν με πήγαινε σε κάποια από τις ταινίες του Ολιβερ Στόουν ή του Κόπολα, αλλά στις γελοιογραφίες του Στάθη. Και λέω «παραδόξως», διότι είναι οξύμωρο τούτη η φρίκη, τούτη η κόλαση με τα διαμελισμένα σώματα, με τα άψυχα κορμιά τα πεταμένα στην άμμο, με τα ξεκοιλιασμένα νήπια και τα αιματοβαμμένα στις αγκαλιές των μανάδων τους, με τα βομβαρδισμένα και καπνίζοντα ερείπια, όλα τούτα τα αποτρόπαια να οδηγούν το νου σε μια τέχνη που το πρώτο της συνθετικό είναι το γέλιο ή το γελοίο, όπως η γελοιογραφία.

Ομως εδώ έχουμε να κάνουμε με τις γελοιογραφίες του Στάθη. Εναν άνθρωπο που σκιτσάρει την Ιστορία, μια ματιά, ένα χέρι, ένα μυαλό, που υπερίπταται των πεδίων των μαχών και καταγράφει τα τεκταινόμενα. Εχουμε να κάνουμε μ' έναν πολεμικό ανταποκριτή που επιχειρεί τεράστια άλματα μέσα στην Ιστορία. Τον βλέπουμε να μας περιγράφει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, να βαδίζει μαζί με τις ρωμαϊκές λεγεώνες, να παρατηρεί την πτώση του Βυζαντίου, να συναναστρέφεται τους αγωνιστές του '21, ν' ακολουθεί τα καραβάνια των προσφύγων στα Βαλκάνια και στην Ανατολή μ' ένα ορφανό στην αγκαλιά, να καταγράφει το βηματισμό της χήνας πάνω στην Ευρώπη, τη βαριά βιομηχανία των κανονιών που εισβάλλει μέσα από τα παράθυρά μας, την ενδυμασία του φασισμού, τις ναπάλμ που καίνε τους ορυζώνες, τους στρατόκαυλους που συνεδριάζουν για το μέλλον μας, κι αυτός, ο Σταθούλης, μικρός και ταπεινός, στην άκρη άκρη της εικόνας, νομίζω, να παίζει περιπαικτικά με το σουραύλι του φιρουλί φιρουλί...

Ο Στάθης, όπως σε όλα τα βιβλία με τα σκίτσα του έτσι και στο τελευταίο με τον τίτλο «Οι γελωτοποιοί», ανακατεύει τα χαρτιά της Ιστορίας. Ανακατεύει την τράπουλα του κόσμου με την επιδεξιότητα χαρτοπαίκτη που δεν θέλει να κλέψει, αλλά να δείξει το βρώμικο παιχνίδι που παίζεται. Θέλει να δείξει, όπως θα 'λεγε και ο Μάνος Ελευθερίου, «το γένος των φονιάδων» που σε «μυστικά εργοστάσια με το κρυφό τους χέρι ετοιμάζουν θανάτους και θανάτους».

Ο Στάθης, ανατρέχοντας στο χθες, μας δείχνει το σήμερα και βλέπει τη σύγχρονη πολιτική σαν συμβάν άλλων εποχών. Αρχαίοι Ελληνες, Ρωμαίοι, Βυζαντινοί και μεσαιωνικά καθάρματα συναναστρέφονται με το σύγχρονο, ανώνυμο, άφωνο και κακομοίρη ανθρωπάκο έχοντας μαζί του μυστικό διάλογο για τις τιμές των οπωροκηπευτικών και για την ισοτιμία ευρώ-δολαρίου. Στρατιωτάκια του Ναπολέοντα, φαντάροι του Πρώτου και του Δεύτερου Πολέμου, εκτελεστικά αποσπάσματα που μας σημαδεύουν κατάστηθα, αξιωματικοί με μεγάλες στολές, απρόσωποι, μ' ένα δαχτυλικό αποτύπωμα για πρόσωπο, γιγάντιοι Ες-Ες με ποδήρη μαύρα πέτσινα, απειλητικοί, φοβεροί, όλοι τούτοι, όλες τούτες οι στρατιές των νεκρών περασμένων αιώνων εισβάλλουν στη σημερινή αυλή μας, στην Ελλάδα του Σημίτη και του Μήτσου, μας ενοχλούν, μας ταράζουν, μας λένε πικρές αλήθειες και μεγάλα ψέματα, μας κάνουν να τρέμουμε σαν ψάρια από πανάρχαιους φόβους και ν' αναρωτιόμαστε αν η Ελλάδα είναι η διαφήμιση μιας χώρας που δεν υπάρχει. Μας παραμυθιάζουν: «Μια φορά κι ένα καιρό, σε μια χώρα που δεν ξέρετε...». Μα τι λέτε; Την ξέρουμε, την ξέρουμε! Μας τη δείχνει ο Στάθης ξεκάθαρα κι ας χρησιμοποιεί παραβολές, χρησμούς και τεχνάσματα γελωτοποιών. Ο Στάθης μας μιλάει για μια εποχή, την εποχή μας, που θεωρεί πως όταν όλοι είναι σάπιοι κανείς δεν είναι σάπιος... Πως όταν σε μια παντιέρα της Γαλλικής Επανάστασης η Ελευθερία παίρνει 42,3%, η Ισότης 39,8% και η Αδελφότης 1,2%, τότε η Αδελφότης δεν βγάζει έδρα... Πως «το κυβερνάν εστί κωμωδία» και το «κυβερνάσθαι εστί τραγωδία»...

Ο Στάθης είναι παντού. Κοντά στις ηρωικές στιγμές από τα πεπραγμένα και τα πεπρωμένα του Γένους, αλλά κι έξω, στους δρόμους, στη Γουόλ Στριτ και στη Σοφοκλέους να συναναστρέφεται τους μικροεπενδυτές και τους κομπιναδόρους. Βρίσκεται πλάι στο Νεοέλληνα που ακούει από ένα παράθυρο κάποιον να μιλάει αρχαία ελληνικά και αγανακτεί γιατί νομίζει πως ακούει αλβανικά, και πιο κάτω ν' αναζητεί τη «γλώσσα που μας έδωσαν ελληνική» στους τραπεζικούς όρους για δάνεια και συμβάσεις, να την αναζητεί στη νέα γλώσσα, τη γλώσσα του χρήματος.

Ο Στάθης βρίσκεται ανάμεσα στους «Γελωτοποιούς» του που, σαν Ερινύες, έχουν πάρει στο κατόπι την εξουσία και της πετάνε ατάκες, σαν σκαμπίλια, για την Ολυμπιάδα, τον προϋπολογισμό, τη διαπλοκή, τους δελφίνους, για τα λάθη, τους αγρότες, τους συνταξιούχους και τα γκάλοπ. Και βεβαίως «βλέπει» με το πενάκι του την Ελλάδα που σαπίζει, τη γαλέρα που βυθίζεται, τη βάρκα που μπάζει νερά, τη σχεδία με όλους εμάς τους ναυαγούς μεσοπέλαγα να θαλασσοδερνόμαστε.

Ο Στάθης έχει γράψει άλλο ένα βιβλίο κατά των βαρβάρων. Ολα τούτα τα κομμένα χέρια που δεν θα πράξουν και δεν θα ξαναχαϊδέψουν, όλα εκείνα τα κομμένα ποδαράκια που δεν θα ξαναβαδίσουν, όλες αυτές οι άσκοπα χαμένες ζωές, αυτό το παρελθόν που ολοένα έρχεται και ξαναέρχεται στα σκίτσα του, δείχνουν πως όταν η Ιστορία επαναλαμβάνεται δεν είναι μόνο φάρσα, είναι και τραγωδία. Ο Στάθης κάνει τη μικρή Ιστορία μεγάλη και τη μεγάλη μικρή, καθημερινή, που τρυπώνει συνεχώς από τις αόρατες τρύπες των πολυτελών ενδυμάτων μας και μας κάνει ν' ανατριχιάζουμε από τα ψυχρά ρεύματα των αιώνων. Δείχνοντάς μας τους βαρβάρους, παλαιούς και σύγχρονους, πολεμά το βαρβαρισμό, την κουτοπονηριά, τη δοξασμένη στις μέρες μας καπατσοσύνη, τη μεγάλη απάτη, το μεγάλο βόθρο, τα «ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα», και σαν παιδάκι μας φωνάζει καθημερινά πως «ο βασιλιάς είναι γυμνός».

Κι ο Ελληνας, μόνος πάνω σ' έναν βράχο, να αναλογίζεται: «50 χρόνια Ροβινσώνας Κρούσσος, 50 χρόνια Δον Κιχώτης, 50 χρόνια Γιάννης Αγιάννης» και να ξεχνιέται μ' ένα Αρλεκιν που έχει για τίτλο τη λέξη Σοσιαλισμός.

Οχι! Μ' ένα σκίτσο του Στάθη δεν ξεχνιέμαι. Θυμάμαι. Κι όχι μόνο. Αλλά: αγανακτώ, ντρέπομαι, μισώ, ξεσηκώνομαι, κρυαγάζω, ελπίζω πως γίνομαι καλύτερος κι αρνούμαι να δεχτώ πως ό,τι αγαπήσαμε, οι «άλλοι» το πουλάνε ένα τάλιρο στις αγορές του κόσμου!



ΜΙΧΑΛΗΣ ΦΑΚΙΝΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/05/2003