Οι δεξιώσεις

Το μυθιστόρημα παρακολουθεί την πορεία μιας ομάδας ανθρώπων στη Θεσσαλονίκη, την εποχή της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Οι άνθρωποι αυτοί ζουν κατά τρόπο ιδιαίτερο: καθημερινά παρευρίσκονται απρόσκλητοι σε διάφορες εκδηλώσεις -επιστημονικά συνέδρια, εκθέσεις ζωγραφικής ή απλώς εγκαίνια καταστημάτων. Κάποτε επινοούν τεχνάσματα για να εισδύσουν σε πιο κλειστές εκδηλώσεις όπου απαιτούνται ειδικές προσκλήσεις.
Ο ήρωας των Δεξιώσεων είναι ο Δήμος Περπατάρης, ένας άνεργος σαραντάρης χωρίς υψηλή μόρφωση, που χρειάζεται πραγματικά τα φαγοπότια των εκδηλώσεων.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Δήμος Περπατάρης είναι ένας ήρωας αντιπροσωπευτικός της εποχής μας. Ο νέος τύπος του παρία, όπως τον διαμόρφωσε η μαζική δημοκρατία στον αντίποδα του νεόπλουτου. Ενας απόβλητος από την ταχέως αυξανόμενη μερίδα των φτωχών, που δεν τυγχάνει αγράμματος ή αλλοδαπός τριτοκοσμικής χώρας ούτε και ανήκει σε κάποια μειονότητα αναξιοπαθούντων. Μόλις σαραντάρης, ακόμη πολύ νέος για συνταξιούχος, απόφοιτος γυμνασίου, με τη μόρφωση και τις γνώμες του, εκπροσωπεί επάξια τη στρατιά των καινούργιων ανέργων. Μακροχρονίως ανεπάγγελτος, δηλώνει δημοσιογράφος. Οσο ζούσαν οι γονείς του, ήταν εξασφαλισμένη τουλάχιστον η στέγη, μαζί και ένα πιάτο φαγητό. Με τον θάνατο της μητέρας του και την απαλλοτρίωση του πατρικού του, βρέθηκε στον δρόμο. Οσο για τα αδέλφια του, παντρεμένα, του έκλεισαν τις πόρτες. Κι αυτός, εκμηδενισμένος οικονομικά, μεταμορφώθηκε σε έναν περιθωριακό που παρασιτεί, εκμεταλλευόμενος τις ευκαιρίες ενός μεγάλου αστικού κέντρου όπως η Θεσσαλονίκη.

Ο ιδανικός ήρωας, θα έλεγε κανείς, για ένα σύγχρονο κοινωνικό μυθιστόρημα, ρεαλιστικό, εμπνευσμένο από κάποιο αποκαλυπτικό ρεπορτάζ σαν αυτά που δημοσιεύουν οι εφημερίδες, κατά προτίμηση την περίοδο των εορτών. Τη Σ. Σταυρακοπούλου όμως δεν θα ήταν ποτέ δυνατόν να την ελκύσει η σύνθεση ενός ηθογραφήματος. Από μιας αρχής έδειξε την προτίμησή της για τη νεωτερική γραφή και ίσως σε αυτό να οφείλεται, εν μέρει τουλάχιστον, ότι παρέμεινε μάλλον αφανής εντός της ομάδας που επεκράτησε να αποκαλείται γενιά του ιδιωτικού οράματος. Και μάλιστα, σύμφωνα με τις συντεταγμένες της, εντάσσεται στους πρώτους εκπροσώπους αυτής της εξαιρετικά μάχιμης, όπως αποδείχθηκε στην πορεία, ομάδας. Γεννημένη στο δεύτερο ήμισυ της δεκαετίας του '50, εκδίδει το πρώτο βιβλίο της το 1980. Ακολουθούν άλλα δύο μέσα στην πενταετία και το 1989 επανέρχεται με το «Αλμα της εξαίσιας πόρνης φυλλάδα», που υπογράφει με το ψευδώνυμο Ηρώ Σταυράκη. Την επόμενη δεκαετία, κατά την οποία σημειώθηκε η μυθιστορηματική ανθοφορία, η Σ. Σταυρακοπούλου ή Η. Σταυράκη απουσιάζει. Σύμφωνα με το βιογραφικό της σημείωμα διδάσκει Νέα Ελληνική Φιλολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Η ίδια χαρακτηρίζει τα τρία πρώτα βιβλία της, αντιστοίχως, διηγήματα, διήγηση και λογοτεχνία. Οπως και αν έχει, πρόκειται για πειραματικά κείμενα χωρίς χρονική και αιτιακή αλληλουχία. Εντελέστερο το ελευθεριάζον και ποιητικό «Αλμα», που ιστορεί τις μεταμορφώσεις των ηρωίδων, ανάλογα με τα ονόματά τους, λολίτες ή παλλακίδες. Με αυτό θα πρέπει να ολοκληρώθηκε μια πρώτη περίοδος, καθώς στο πρόσφατο βιβλίο η συγγραφέας εγκαταλείπει την αναδίφηση της ερωτικής γραμματείας για να στραφεί στην εγχώρια κατάσταση που διέρχεται περίοδο γενικευμένης κρίσεως.

Ενα μυθιστόρημα χωρίς πλοκή, ούτε καν υποτυπώδη δράση, χωρισμένο, εν πολλοίς αυθαίρετα, σε δώδεκα κεφάλαια και τέσσερα ισομήκη μέρη, που με τους τίτλους τους προσδιορίζουν το χρονικό διάστημα στο οποίο υποτίθεται πως έκαστο εκτυλίσσεται. Οι τέσσερις εποχές (χειμώνας, άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο) του σωτήριου έτους 1997, όταν η Θεσσαλονίκη είχε ανακηρυχθεί Πολιτιστική Πρωτεύουσα. Ωστόσο σε ολόκληρο το βιβλίο λιγοστές φορές, μετρημένες, μνημονεύεται η Πολιτιστική Πρωτεύουσα και πάντα παρεμπιπτόντως. Εν τη ρύμη του λόγου αναφέρονται κάποια σχετικά άρθρα και διορισμοί επί τη ευκαιρία ή ακόμη ανακαινίσεις κτιρίων και εκδηλώσεις με αφορμή τον εορτασμό. Παρά τους χρονικούς προσδιορισμούς, δεν υπάρχει εξέλιξη· αυθαίρετη η αρχή και το τέλος και ολόκληρο το κείμενο δημιουργεί την αίσθηση της κυκλικότητας.

Αλλά και ο Δήμος Περπατάρης, όπως προβάλλει μέσα από τη ροή του λόγου του, δεν είναι ένας συνηθισμένος ήρωας με σαφώς διαγεγραμμένη ψυχοσύνθεση, ενώ τα άλλα μυθιστορηματικά πρόσωπα, χωρίς διακριτή υπόσταση, μόλις που αναφέρονται. Μια παρέα τζαμπατζήδων που κυνηγά εκθέσεις, παρουσιάσεις βιβλίων, βραβεύσεις και πάσης φύσεως πανηγυρικές εκδηλώσεις, οπουδήποτε τελοσπάντων προβλέπεται να ακολουθήσει δεξίωση ή έστω μπουφές. Ούτε φτωχοί ούτε άνεργοι· επιστήμονες, συνταξιούχοι που κατείχαν υψηλές θέσεις, ακόμη και πανεπιστημιακοί. Εύποροι αλλά καρμίρηδες, όπως η Τίτη, γνωστή με το παρωνύμιο «ξυπόλητη κόμισσα». Κι αυτοί, με τη σειρά τους, τερατογένεση μιας καταναλωτικής κοινωνίας με ηδονιστικές τάσεις.

Ενας μονόλογος το μυθιστόρημα, που δεν ξεδιπλώνεται ευθύγραμμα ως αναδρομή στο παρελθόν αλλά, με συνειρμικά άλματα, διηγείται περιπτώσεις και περιστατικά. Ακριβέστερα, δεν πρόκειται για έναν εσωτερικό ή εις εαυτόν μονόλογο αλλά για μια παρατεταμένη ομιλία, στο πλαίσιο ενός υποτυπώδους διαλόγου. Ο Δήμος Περπατάρης έχει ακροατή, που δεν φαίνεται να είναι κάποιος οικείος του, μάλλον μια τυχαία γνωριμία σε δημόσιο χώρο. Ενας ακροατής που παραμένει ανώνυμος και διακόπτει, σε τακτά κειμενικά διαστήματα, όχι για να κατευθύνει με μια ερώτηση ή παρατήρηση τη συζήτηση, αλλά πετώντας μια φράση αδιάφορη ως καταφατική, την οποία ο ομιλών αντιπαρέρχεται. Αφηγηματικά πρότυπα αυτής της δομής εντοπίζονται εύκολα στην παγκόσμια όσο και στην πρόσφατη ελληνική λογοτεχνία.

Προφορικός λόγος, μικροπερίοδος με παρεκβάσεις, χωνεύει περασμένα γεγονότα μαζί με τις στιχομυθίες που έλαβαν χώρα, όπως και σκέψεις του παρόντος. Κοινότοπες εκφράσεις αλλά και κάποιες επιτηδευμένες λέξεις δείχνουν τον τύπο που αγωνιά να περάσει για διανοούμενος. Δεν κάνει το μάγκα ούτε ηρωοποιείται. Ο λόγος του χωρίς συναισθηματική κλιμάκωση, σαν μονόχορδος. Η καθημερινότητά του, ο ιδανικός καθρέφτης για στάσεις και νοοτροπίες. Ο Δήμος Περπατάρης βρίσκεται σε συνεχή διένεξη υπό την απειλή της έξωσης ή της διακοπής των παροχών ηλεκτρικού και νερού. Πανάκεια μια θέση στο Δημόσιο, όπου το ρουσφέτι κυριαρχεί. Δύσκολη η εξεύρεση του επιούσιου, όταν κανείς κουβαλά και κάποια υπερηφάνεια. Αναγκαίο και ένα στέκι, ενώ λιγότερο τον προβληματίζει η εξασφάλιση γυναικείας συντροφιάς. Παραδόξως δεν καπνίζει και, ενώ εκφράζει άποψη σχεδόν για τα πάντα, συχνά και ειρωνευόμενος, δεν τον απασχολούν τα αθλητικά.

Ενα μυθιστόρημα στη σημερινή Θεσσαλονίκη, με τους δρόμους και τις γωνιές της, όπου πρωταγωνιστούν τα δημόσια κτίρια, τα ιδρύματα και οι χώροι αναψυχής της πόλης. Τα ονόματα δημοτικών αρχόντων και συγγραφέων παραλλάσσονται σκωπτικά. Και βεβαίως η οικονομία ενός παρόμοιου μυθιστορήματος μένει ζητούμενο. Το πιθανότερο, με περικοπές, να αποτύπωνε δραστικότερα τον άμορφο και εξαμβλωτικό περίγυρο. Οσο για την εισαγωγική πληροφορία, πως το μυθιστόρημα, σε μια πρώτη μορφή του, συζητήθηκε στα Πανεπιστήμια του Λονδίνου και του Αμστερνταμ, προφανώς και εντυπωσιάζει, καθώς είχαμε συνηθίσει να προηγείται της πανεπιστημιακής αναγνώρισης ένας χρόνος αναγνωστικής δοκιμασίας. Νέοι καιροί, νέα ήθη.



ΜΑΡΗ ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 24-02-2002