Η φιλοσοφική θεμελίωση της ελληνικής γραμματικής (1650-1821)

[...] Με τη μελέτη αυτή ο συγγραφέας φέρνει στο προσκήνιο τη σχέση της ελληνικής γραμματικής προς την κλασική φιλοσοφική διανόηση.
[...] Με τη μελέτη του κ. Σταβέλα για πρώτη φορά παρουσιάζεται στην ελληνική βιβλιογραφία μία συστηματική προσέγγιση του θέματος, η οποία αφ' ενός εστιάζεται στον εσωτερικό δεσμό μεταξύ της ελληνικής γραμματικής και της ελληνικής φιλοσοφίας και αφ' ετέρου συνδυάζει τις φιλοσοφικές και τις γραμματικές πηγές της νεώτερης φιλοσοφικής και γραμματικής παράδοσης με τις αντίστοιχες των κλασικών χρόνων. Για το λόγο αυτό η μελέτη είναι οργανωμένη σε δύο επίπεδα και χρόνους, ενώ στο κείμενο της μελέτης σταχυολογείται η νεώτερη μελέτη της ελληνικής γραμματικής και η σχέση της με τη φιλοσοφία, οι ιδιαίτερα επιμελημένες υποσημειώσεις συνιστούν ένα συμπίλημα της κλασικής φιλοσοφίας της γλώσσας και της γραμματικής.
Όπως σημειώνει ο κ. Σταβέλας στην εισαγωγή του έργου, «το να δεχθεί κάποιος ότι η γραμματική ως πεδίο έρευνας εμπίπτει αποκλειστικά στην αρμοδιότητα της γλωσσολογίας είναι τουλάχιστον ανακριβές, και, όσον αφορά την εγκυρότητα των τυχόν πορισμάτων του, σίγουρα επισφαλές». Ο συγγραφέας ανακαλύπτει σε γραμματικά κείμενα της περιόδου 1650-1821 τα ξεχασμένα ίχνη του αρχαιοελληνικού φιλοσοφικού λόγου. Τρεις μορφές φιλοσοφικής συγκρότησης της ελληνικής γραμματικής - η αριστοτελική, η στωική και η νεοπλατωνική- παρουσιάζονται μέσα από την ανάλυση όρων και μεθόδων στα ισάριθμα κεφάλαι της μελέτης. Ο νεο-αριστοτελικός χαρακτήρας θεμελίωσης της ελληνικής γραμματικής παρουσιάζεται μέσα από την προσέγγιση του λογίου νεο-αριστοτελιστή, μαθητή του Θεοφίλου Κορυδαλέως και λογίου εκκλησιαστικού ανδρός του 17ου αιώνα, Παλασίου του Πελοποννησίου, άλλως γνωστού ως Μπαλασίου ιερέως. Η στωική προέλευση και οι επιστημολογικές διαστάσεις της ελληνικής γραμματικής διερευνώνται κατά την εξέταση των γραμματικών παρατηρήσεων του Αδαμαντίου Κοραή. Η νεοπλατωνική διάσταση της φιλοσοφικής διεκπεραίωσης της ελληνικής γραμματικής προσεγγίζεται με την ανάλυση του δοκιμίου "Καθολική γραμματική" του Κωνσταντίνου Κούμα. Η μελέτη ολοκληρώνεται με την προσθήκη ενός επιμέτρου· σ' αυτό ο αναγνώστης ανακαλύπτει την έκδοση δύο κειμένων του Παλασίου προερχομένων από χειρόγραφα της Βιβλιοθήκης της Σχολής Μηλεών του Πηλίου, που πραγματεύονται τη σχέση μεταξύ της γραμματικής, της σημασιολογίας και της φιλοσοφίας.
Η δημοσίευση αυτών των μοναδικής αξίας κειμένων, η διερεύνηση του οντολογικού status της γραμματικής, των σχέσεων αιτιότητας και της διαστάσεως μεταξύ της ύλης και του είδους της, η ανάδειξη του επιστημολογικού χαρακτήρα των γραμματικο-συντακτικών παρατηρήσεων του Αδαμαντίου Κοραή, η ανασυγκρότηση των γραμματικών επισημάνσεων του Κωνσταντίνου Κούμα υπό τη μορφή ενός εγχειριδίου συγκατηγορηματικών όρων, η θεώρηση της γραμματικής στο πλαίσιο μιας γενικής συστημικής θεωρίας και η διατύπωση των κριτηρίων γραμματικότητας μίας φιλοσοφικής γραμματικής του ελληνικού λόγου, συνιστούν ορισμένα από τα πλέον ενδιαφέροντα θέματα της εν λόγω μελέτης.