Μέρες Αλεξάνδρειας

Στην Αλεξάνδρεια των αρχών του εικοστού αιώνα, μια οικογένεια Ελλήνων καπνοβιομηχάνων ζει το θαύμα του κοσμοπολιτισμού πλαισιωμένη από ένα πολυφυλετικό θίασο χαρακτήρων. Ο πατριάρχης της, Αντώνης Χάραμης, εγκαθίσταται με τη σύζυγό του Δάφνη και τα δυο τους παιδιά στην αριστοκρατική συνοικία της πόλης, το Καρτιέ Γκρεκ, εγκλωβισμένος στο αυστηρό κοινωνικό πλαίσιο της ελληνικής παροικίας. Η επαγγελματική του σχέση με ένα μυστηριώδη Λιβανέζο, τον Ελιάς Χούρι, θα του επιτρέψει να υπογράψει ένα προνομιακό συμβόλαιο με τα βρετανικά στρατεύματα της Μέσης Ανατολής, την ημέρα που κηρύσσεται ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος, αλλά κυρίως θα τον ελευθερώσει από τα ηθικά στεγανά της οικογενειακής ζωής: χάρη στη διαμεσολάβηση του Χούρι θα καρποφορήσει το ειδύλλιό του με την πανέμορφη Γαλλοελβετίδα Υβέτ Σαντόν...

Μια ιστορία πενήντα χρόνων, όπου ο πόλεμος και το εμπόριο, η πολιτική και ο έρωτας, η αποικιοκρατία και ο εθνικισμός συγκρούονται με απρόβλεπτες συνέπειες. Μια μυθιστορηματική αναδρομή στον εικοστό αιώνα, με φόντο τον κοσμοπολιτισμό της Αλεξάνδρειας και την ελληνική παροικία της.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο «Μέρες Αλεξάνδρειας», όπως στα αμιγώς ιστορικά μυθιστορήματα, το ατομικό με το συλλογικό πεπρωμένο των χαρακτήρων διασταυρώνονται, η ζωή τους εφάπτεται με τα σημαντικά γεγονότα της εποχής και η προσωπική τους ιστορία επηρεάζεται και συχνά ανατρέπεται από την Ιστορία. Οι πανανθρώπινες, διαχρονικές ποιότητες, επίσης, με την οποία προικίζονται οι χαρακτήρες παρουσιάζονται με φόντο την ιστορία της πόλης όπου τοποθετείται η δράση τους, η οποία δεν λειτουργεί μόνον ως πεδίο των εξελίξεων αλλά προβάλλει και ως κεντρικός δυναμικός παράγοντας που παρεμβαίνει και προωθεί τη διαμόρφωση της τύχης των ηρώων και της έκβασης των υποθέσεών τους. Τα γεγονότα δεν παρουσιάζονται ως μια παράλληλη με την ιστορία του τόπου αφήγηση, αλλά συχνά ερμηνεύονται μέσα από τις αντιδράσεις των προσώπων ή μιας συγκεκριμένης ομάδας που εν προκειμένω αφορά την ελληνική παροικία της Αλεξάνδρειας, από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα έως και τα τέλη της δεκαετίας του '50, όταν μεγάλο μέρος της αναγκάστηκε να αποχωρήσει μετά τις εθνικοποιήσεις του Νάσερ.



Εκκεντρική συνύπαρξη



Το μυθιστόρημα, όπως και η Αλεξάνδρεια, η θρυλική πόλη όπου ο συγγραφέας επιλέγει να βάλει τους ήρωές του, μετατρέπεται σε μια αρένα: Ο τόπος είναι ιδανικός για τη συνάντηση και διασταύρωση ανόμοιων και αντίθετων χαρακτήρων από διαφορετικές κουλτούρες και διαφορετικά πολιτισμικά επίπεδα, γλώσσες και συνήθειες. Επιλέγοντας ως χώρο εξέλιξης την Αλεξάνδρεια, παρουσιάζοντας τις πολιτικές και τις κοινωνικές αναταραχές, ο συγγραφέας δίνει τη δυνατότητα στους ήρωές του να προβάλλουν πτυχές του χαρακτήρα τους που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα έκαναν την εμφάνισή τους. Επιπλέον, η πολυπλοκότητά τους μόνο στο συγκεκριμένο περιβάλλον θα μπορούσε να εκτυλιχθεί: η πολυπολιτισμική και χαλαρή ατμόσφαιρα ήταν ευθύς εξαρχής ο λόγος που τους ώθησε να καταφύγουν εκεί και μέσα από την ανάμειξη να προκύψει ένας συγκεκριμένος ανθρώπινος τύπος, παράγωγο των ιστορικών συγκυριών, του χώρου και της νέας κουλτούρας. Τολμηροί κοσμοπολίτες, μποέμ και τυχοδιώκτες βρήκαν καταφύγιο σε αυτή την πόλη, αφήνοντας πίσω τα ίχνη του περάσματός τους. Οι άνθρωποι που παρελαύνουν στις σελίδες του μυθιστορήματος, καταφτάνοντας από διαφορετικά μέρη της γης, εναρμονίστηκαν με την ατμόσφαιρα και τα συμπτώματα της πόλης και δημιούργησαν, επινόησαν, ερωτεύτηκαν, αφέθηκαν στα πάθη τους, ταξίδευσαν και ενεπλάκηκαν στα γεγονότα του καιρού τους. Θα βρεθούν στην Κωνσταντινούπολη, στην Ιταλία, στο Παρίσι, στη Γερμανία, θα ζήσουν δύο παγκόσμιους πολέμους, θα γίνουν μάρτυρες της ανόδου και της πτώσης του Χίτλερ και του Μουσολίνι και των μεταβολών που δόνησαν την Ευρώπη.

Κεντρικό πρόσωπο της αφήγησης είναι ο καπνοβιομήχανος Αντώνης Χάραμης, ένας από τους πλέον οικονομικά εύρωστους Αιγυπτιώτες, βασικός προμηθευτής των τσιγάρων του βρετανικού στρατού, ο οποίος κατάγεται από την Καβάλα κι ένα μυστήριο καλύπτει την άφιξή του και την εγκατάσταση του στην υπό βρετανική κυριαρχία πόλη.

Το μυθιστόρημα αρχίζει τον Αύγουστο του 1914, τη μέρα που η Αγγλία κήρυττε τον πόλεμο στη Γερμανία και ο Αντώνης έχοντας στην εσωτερική τσέπη του σακακιού του τη φωτογραφία της Σάρας Μπερνάρ που τον είχε κάποτε επισκεφτεί στο εργοστάσιο, υπέγραφε τη σύναψη της συμφωνίας για παράδοση των τσιγάρων στον αγγλικό στρατό. Τον συναντάμε στην μπιραρία του «Ντανιέλε» με τον Ελιάς Χούρι, Γάλλο υπήκοο, λιβανέζικης καταγωγής, έναν άντρα με σκοτεινές δοσοληψίες, ο οποίος τον φέρνει σε επαφή με την Ιβέτ Σαντόν, μια Γαλλοελβετίδα τυχοδιώκτρια, η οποία θα γίνει ερωμένη του καπνοβιομήχανου. Υπακούοντας στους νόμους της κυκλικής αφήγησης το μυθιστόρημα θα κλείσει συμβολικά κοντά στην ίδια μπιραρία, όταν ο Κωστής, πρωτότοκος γιος του Χάραμη και διάδοχος στην επιχείρηση, θα συναντηθεί με τα ίδια πρόσωπα, ύστερα από σαράντα χρόνια, λίγο πριν η περίλαμπρη πόλη μετατραπεί σε έναν τόπο γεμάτο φαντάσματα και οι πληθυσμοί που φιλοξένησε στους κόλπους της θα αρχίσουν να αναχωρούν προς άλλους προορισμούς.



Μυστικά στις αποσκευές



Η Αλεξάνδρεια της εποχής είναι μια πόλη που επείγεται να αναγεννηθεί οικονομικά και όπου παρά τις αντιθέσεις συνυπήρχαν ο ευρωπαϊκός πολιτισμός με την παράδοση της Ανατολής, η ηδυπάθεια με την οργάνωση, οι πολύχρωμες κελεμπίες και τα αρωματικά εδέσματα με τα ευρωπαϊκά στέκια, τα καραβάνια με τις καμήλες με τα πρώτα αυτοκίνητα και ο διαφωτισμός με την ανατολίτικη μοιρολατρία, ένα παλίμψηστο από ήθη, δόγματα, φυλές και γλώσσες που «συνηχούσαν αρμονικά σε ένα καθημερινό πανηγύρι» κάτω από τη θρηνητική και δυσοίωνη φωνή του μουεζίνη.

Ο συγγραφέας με κινηματογραφική ακρίβεια μας μεταφέρει την ατμόσφαιρα και τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής παροικίας, περιγράφοντας τα πάθη τους, τις αποκλίσεις και τις αναζητήσεις τους μέσα από ένα πολυκύμαντο ταξίδι μέσα στον χρόνο. Μυρίζουμε τις μυρωδιές, ακολουθώντας τον αέρινο βηματισμό τους στις λεωφόρους όπου περιδιαβαίνουν άνθρωποι κάθε φυλής, στα στέκια, στις πολυτελείς κατοικίες, στα χλιδάτα ξενοδοχεία, αλλά και στα γεμάτα λάσπη και σκοτεινούς τύπους σοκάκια. Σε σημεία μοιάζει να τους παρατηρεί μέσα από μεγεθυντικό φακό, αποδίδοντας τις λεπτομέρειες τόσο του εξωτερικού περιβάλλοντος όσο και του εσωτερικού των σπιτιών -αποτέλεσμα εξαντλητικής έρευνας-, ενώ οι κεντρικοί χαρακτήρες πλαισιώνονται από ένα πλήθος δευτερευόντων, οι οποίοι διαθέτουν τη δική τους μοναδικότητα και διεκδικούν μερίδιο της αναγνωστικής προσοχής.

Μία από τις σημαντικότερες αρετές του βιβλίου είναι η πολυμέρεια και η πολυπλοκότητα των χαρακτήρων αλλά και η εξέλιξή τους μέσα στον χρόνο: Ολοι είναι δισυπόστατοι, όλοι διαθέτουν και μια σκοτεινή πλευρά, ένα μυστήριο που τους καθιστά ενδιαφέροντες: «Κάθε άνθρωπος της διασποράς έχει τη δική του ιστορία, την οποία είναι πάντα πρόθυμος να διηγηθεί, παραλείποντας ωστόσο συχνά ένα μικρό μυστικό», θα ομολογήσει ένας εξ αυτών. Μια ομολογία που συνοψίζει και τον τρόπο που σχετίζονται, όχι μόνο με τους άλλους, αλλά και με την κοσμοπολίτικη πόλη: Οι ίδιοι, βέβαια, πιστεύουν πως αλλάζοντας το σκηνικό αλλάζουν και οι ρόλοι και πως αφήνοντας πίσω την ανεπιθύμητη πλευρά τους, μέσα από μια φιλόδοξη δραστηριότητα και επικερδή εργασία ή μέσα από έναν γάμο και τη συναναστροφή με οικονομικά εύρωστους, θα μπορέσουν να απαλλαγούν οριστικά από το παρελθόν τους. Ομως, υπάρχει αυτή η σκοτεινή πλευρά που κατευθύνει τις ερωτικές τους προτιμήσεις, τις κλήσεις, την επιλογή των ανθρώπων που τους περιτριγυρίζουν αλλά και τις επιχειρηματικές δραστηριότητές τους, και εντέλει τους απελευθερώνει και τους καθιστά ενδιαφέροντες. Πέρα από τα μυστικά που έχουν στις αποσκευές τους, υπάρχουν και τα μυστικά που δημιουργούν, καθώς όλοι πίσω από το αποδεκτό προσωπείο κρύβουν ένα απολύτως ιδιωτικό πρόσωπο, μια κρυφή ζωή στην οποία τα πάθη τους βρίσκουν διέξοδο και εκφράζεται η πολυσύνθετη ιδιοσυγκρασία τους.

Εκτός από την ακμή και την παρακμή μιας πόλης, τη δαιδαλώδη πλοκή και την περιπετειώδη πορεία δεκάδων χαρακτήρων -όπως και στο «Μάτι της επανάστασης έχει αχρωματοψία», το προηγούμενο μυθιστόρημά του- ο Σ., ο συγγραφέας, επιστρέφει στη γνώριμη θεματική του: τη σχέση των ανθρώπων με την εξουσία. Η απόκτηση και η διατήρησή της προωθούν την πλοκή και είτε πρόκειται για την εξουσία που ασκεί ο αυτοδημιούργητος μετανάστης στους υφισταμένους τους είτε για την εξουσία της ομορφιάς που δημιουργεί τους δικούς της οπαδούς και κανόνες, αλλά και η απρόσωπη εξουσία που ασκείται αδιάλλακτα πάνω σε όλους, οι ήρωες την υφίστανται και με τη σειρά τους την ασκούν, υπακούοντας στα υπόγεια ρεύματα που επιβάλλει η ατμόσφαιρα της πόλης.

Το «Μέρες Αλεξάνδρειας» είναι ένα απολαυστικό μακρύ ταξίδι μέσα στον χρόνο, παρέα με τους μποέμ, φιλήδονους, ευαίσθητους ανθρώπινους τύπους που ευδοκίμησαν στα εύφορα εδάφη του πολυπολιτισμικού περιβάλλοντός της, αλλά και μια εικονογραφία της αλυσίδας των σχέσεων που δημιούργησαν αυτοί που είχαν την ευκαιρία να βιώσουν αυτό το μοναδικό πολυφυλετικό θαύμα.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/02/2008