0
Your Καλαθι
Στον πύργο του Κυανοπώγωνα
Περιγραφή
«Ο Τζωρτζ Στάινερ καταλήγει στο συμπέρασμα... ότι ο κλασικός άνθρωπος έφτασε σε ένα τέλος. Παρ' όλα αυτά μας παρηγορεί με την προοπτική ότι τίποτα δεν μπορεί να αναχαιτίσει την ευρωπαϊκή παράδοση, η οποία θα συνεχιστεί ακόμη και αν υποχρεωθεί να εξαφανίσει όσες αλήθειες συναντά εμπόδιο στο δρόμο της. Η έβδομη πόρτα στον πύργο του Κυανοπώγωνα, μέσα από τη χρεωκοπία της ελπίδας, προσφέρει τη μεγαλοπρέπεια της τόλμης.»
New York Times Book Review
ΚΡΙΤΙΚΗ
Τέσσερα όλα κι όλα δοκίμια (μικρής σχετικά έκτασης το καθένα) συνθέτουν το μύθο του Κυανοπώγωνα, που είναι κιόλας ηλικίας 30 και πλέον ετών. Το βιβλίο προκάλεσε μεγάλη αίσθηση στην εποχή του κι έβαλε αμέσως τον Τζορτζ Στάινερ στη διεθνή κονίστρα, όπως παρατηρεί στο εισαγωγικό του σημείωμα ο μεταφραστής Σεραφείμ Βελέντζας (εξαιρετικά πλαστική και ζωντανή η δουλειά του). Το βάρος, ωστόσο, του σημαδιακού αυτού έργου δεν είναι μόνον ιστορικό: διασώζεται στο ακέραιο μέχρι και σήμερα -και τούτο κάτι έχει οπωσδήποτε να μας πει τόσο για τη διάρκεια όσο και για την εμβέλεια των θέσεων του δημιουργού του. Χρειάζεται, παρ' όλα αυτά, να τονίσω προειδοποιητικά πως δεν είναι εύκολο να διαβάσουμε καθαρά και χωρίς συγχύσεις τα τέσσερα δοκίμια του Στάινερ, ιδιαίτερα υπό περιστάσεις όπως οι τωρινές, όπου τα πάντα αλέθονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα στη χοάνη του μεταμοντερνισμού.
Ο συγγραφέας δεν κρύβει την προσήλωσή του σ' ένα υψηλό παιδευτικό ιδεώδες, το οποίο έλκει απευθείας την καταγωγή από το παρελθόν: από την εποχή του κλειστού σπουδαστηρίου και της σιωπηρής (χωρίς τη συνοδεία μαγνητοφωνημένου μουσικού ήχου) ανάγνωσης ή από τα χρυσά εκείνα χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων και ο αμελέστερος γυμνασιόπαις μπορούσε άνετα να επιδείξει την κλασική του μόρφωση ή, ακόμη περισσότερο, την εξοικείωσή του με πρωτότυπα χωρία της αρχαιοελληνικής ή της λατινικής παράδοσης. Ας σημειωθεί επιπροσθέτως ότι ο Στάινερ πιστεύει φανατικά στην αξία της λογοτεχνίας και γίνεται καχύποπτος όταν βλέπει τη θεαματική αύξηση της κριτικής παραγωγής, που είναι, βεβαίως, μια λογοτεχνική μεταγλώσσα. Ο δοκιμιογράφος αντιμετωπίζει επίσης με παγωμένο ύφος τους υπολογιστές, παρακολουθεί σχεδόν με τρόμο την ανάδυση της ποπ κουλτούρας, στις εκδηλώσεις της οποίας διακρίνει μια βίαιη αγραμματοσύνη και, τέλος, ανησυχεί έντονα με τη δυνατότητα να ακούμε οποτεδήποτε και οπουδήποτε τα μείζονα μεγέθη της κλασικής μουσικής.
Ενας κόσμος που αλλάζει ραγδαία
Τι συμπεράσματα είναι δυνατόν να βγάλει κανείς από μια τόσο επιφυλακτική και συχνά απροκάλυπτα αρνητική στάση; Είναι άραγε ο Στάινερ ένας ακραιφνής θεματοφύλακας της ιεραρχημένης τάξης, στην οποία δεν παύει με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο να αναφέρεται, κι ένας ταγμένος υπερασπιστής του ancient regime; Θα έλεγα πως αυτή είναι η μία μόνο πλευρά του -ο ρόλος που παίζει η κλασική αγωγή του στην αντίληψή του για μια πραγματικότητα η οποία μεταβάλλεται καθημερινά με εξαιρετικά γοργούς (έως και βίαιους) ρυθμούς. Η γνωστική αδηφαγία, ωστόσο, του Στάινερ, η συντριπτική του ευρυμάθεια και η ανάγκη του να κατανοεί και να ερμηνεύει την εσωτερική λογική οποιασδήποτε κρίσιμης αλλαγής ορίζουν, νομίζω, με σαφήνεια τα χαρακτηριστικά και τις διαθέσεις της άλλης πλευράς του.
Σ' έναν κόσμο ο οποίος στρέφεται με ασυγκράτητη μανία προς το μέλλον, σημειώνει προσεκτικά ο στοχαστής, ο παρατηρητής δεν νοείται να μένει ούτε απόμακρος ούτε αδρανής. Η προσκόλληση, επί παραδείγματι, στο δρόμο που δείχνουν οι επιστήμες του ανθρώπου σε συνάρτηση με την ηθελημένη ή αθέλητη άγνοια των εξελίξεων στα μαθηματικά και στις φυσικές επιστήμες δεν μπορεί παρά να σημαίνει ένα νέο (έστω και άρρητο) είδος σκοταδισμού: «Οποιος αγνοεί τα επιστημονικά και τεχνολογικά φαινόμενα, όποιος αδιαφορεί για τον αντίκτυπό τους στην πνευματική και σωματική εμπειρία μας, σημαίνει ότι επιλέγει να μείνει εκτός λογικής. Οποιαδήποτε άποψη περί μετακλασικού πολιτισμού οφείλει να προϋποθέτει μία συνεχώς ευρύτερη γνώση τόσο των επιστημονικών όσο και των γλωσσικών κόσμων της μαθηματικής και της συμβολικής σημειογραφίας. Γιατί μόνον εκεί βρίσκεται η κυρίαρχη δύναμη: στα απτά γεγονότα και στα "όνειρα της προόδου" τα οποία μας προσδιορίζουν. Σήμερα η διαλεκτική μας είναι δυαδική».
Ουμανισμός και πολιτικές θηριωδίες στον 20ό αιώνα
Θέλουμε δεν θέλουμε, λοιπόν, μας αρέσει δεν μας αρέσει, η μοίρα μας τρέχει πίσω από τη φρενίτιδά της -κι αν σκοπός μας είναι να την προλάβουμε, πρέπει να τρέξουμε αναλόγως και οι ίδιοι: αποθηκεύοντας κριτικά κάθε καινούριο δεδομένο και εντάσσοντας στο παλαιό ουμανιστικό σώμα τη νεότευκτη τεχνολογική και την επιστημονική γνώση. Ο ουμανισμός, άλλωστε, δεν κατόρθωσε να εγγυηθεί ούτε την ηθική ελευθερία ούτε την πολιτική αξιοπρέπεια του 20ού αιώνα. Σε τι βοήθησε, αναρωτιέται κάθε τόσο ο Στάινερ, η καλλιέργεια της Αναγέννησης, των Νέων Χρόνων και του ρομαντισμού στο να αποφευχθούν η θηριωδία του Ολοκαυτώματος ή οι μαζικές σφαγές των Τσιγγάνων και των Αρμενίων; Σε τίποτε απολύτως. Πόσο βάρυνε η ευρωπαϊκή κουλτούρα στην αποτροπή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου; Στο παραμικρό. Το αντίστροφο ακριβώς συνέβη.
Το έξαλλο αίτημα του χριστιανισμού για αναμάρτητο βίο ή, στην αντίθετη γραμμή, το βαθύτατο αίσθημα της ανίας, της πλήξης και της απραξίας, όπως τη γνωρίσαμε στο διαλυτικό λόγο του Κόλεριτζ ή του Μποντλέρ, παραπέμπουν εξίσου στο όργιο της απανθρωπιάς, η οποία έπληξε την Ευρώπη από το 1915 και μετά. Σε αυτή την προοπτική, και υπό την πίεση των καταλυτικών μεταλλαγών που συνδέονται με τις τελευταίες δεκαετίες του αιώνα, όλες οι πνευματικές και καλλιτεχνικές αξίες αποκτούν σχετική τιμή και δεν μπορεί παρά να τροφοδοτούν έναν ακοίμητο σκεπτικισμό. Και τούτο είναι και το κληροδότημα του Στάινερ στους νεότερους: τα δόγματα και η οιασδήποτε μορφής διδασκαλία δεν έχουν να διεκδικήσουν κανένα δικαίωμα στη νέα εποχή, που αποτελεί αφ' εαυτής ένα ανοιχτό ερώτημα -ένα άγνωστο, αζύγιστο, αλλά και συναρπαστικό μέσα στην απρόβλεπτη εικόνα του στοίχημα.
ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/10/2002
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
