Περιδιαβάζοντας V

Αυτό το βιβλίο παρ' όλο που ανήκει στην κατηγορία των μελετών είναι διαφορετικό. Αναφέρεται στην νεοελληνική ποίηση. Απευθύνεται σε ένα αρκετά πλατύ αναγνωστικό κοινό που αναζητεί τέτοιου είδους εργασίες και δεν τις βρίσκει. Ενώ υπάρχουν βιβλία για τους περισσότερους μεγάλους ποιητές, δεν υπάρχει κάτι συνολικό για την νεοελληνική ποίηση. Ο συγγραφέας απλά και συνοπτικά μας δίνει όλο το ποιητικό τοπίο των τελευταίων ετών στη χώρα μας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Μονογραφίες, δοκίμια και κριτικά του κείμενα για τη νεοτερική ποίηση στην Ελλάδα πριν και μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συγκεντρώνει στον ανά χείρας (πέμπτο κατά σειρά) τόμο του Περιδιαβάζοντας ο Κώστας Στεργιόπουλος, μοιράζοντας το υλικό του σε δύο μέρη. Στο πρώτο καταπιάνεται διά μακρών με ποιητές που έλκουν την καταγωγή από το συμβολισμό και την ανανεωμένη παράδοση -με ποιητές, για να το πω με διαφορετική διατύπωση, που άγγιξαν το μοντερνισμό, χωρίς ωστόσο και να προσχωρήσουν καθ' ολοκληρίαν στις τάξεις του ή (ακόμη λιγότερο) να αποτελέσουν ταγμένους υπερασπιστές του. Ο λόγος εν προκειμένω είναι για τον Γ.Θ. Βαφόπουλο, τον Γιώργο Γεραλή, τον Μηνά Δημάκη, τον Τάκη Βαρβιτσιώτη και τον Γιώργο Θέμελη. Και οι πέντε ανήκουν στους νεότερους κλώνους της μεσοπολεμικής γενιάς, που κρατήθηκαν σε ομολογημένη λίγο ώς πολύ απόσταση από τις τεχνοτροπικές αναζητήσεις και το εν γένει καλλιτεχνικό κλίμα της γενιάς του '30, δημοσιεύοντας (με την εξαίρεση του Βαφόπουλου) το κύριο έργο τους μετά το τέλος της Κατοχής και του Πολέμου.

Στο δεύτερο μέρος, ο χώρος αναφοράς του μελετητή είναι εμφανώς ευρύτερος: η γραμμή του ξεκινάει τώρα από τον Γιώργο Σεφέρη και τη Μελισσάνθη, για να φτάσει εύλογα και σε αμιγώς μεταπολεμικές περιπτώσεις όπως ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Μίλτος Σαχτούρης, ο Νίκος Καρούζος, ο Κλείτος Κύρου, ο Σταύρος Βαβούρης και ο Κρίτων Αθανασούλης. Πιο ελεύθερα εν προκειμένω είναι και τα ερμηνευτικά κλειδιά που χρησιμοποιεί ο Στεργιόπουλος εφόσον παρακολουθεί ποικίλων αποκλίσεων και μορφολογικών χαρακτηριστικών ποιητές, που βαδίζουν ο καθένας, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, στον εντελώς δικό του δρόμο.



Η υπαρξιακή περιπέτεια



Θα χρειαστεί εκ των πραγμάτων να κουβεντιάσω διεξοδικότερα το πρώτο και συστηματικότερο μέρος του τόμου, που θα μας δώσει, ωστόσο, πιστεύω, στη συνέχεια ουσιαστικά στοιχεία και για το δεύτερο. Να σημειώσω κατ' αρχάς πως οι ποιητές που διαλέγει εδώ για να συνομιλήσει ο Στεργιόπουλος δεν αποτελούν ευνοημένα παιδιά της κριτικής - παλαιότερης και νεότερης. Ισως να φταίει γι' αυτό η παρατεταμένη εκκρεμότητα της γραμματολογικής τους τοποθέτησης. Ισως πάλι να έχει παίξει ρόλο και το γεγονός της απομάκρυνσής τους από τα κεντρικά μοτίβα τόσο της γενιάς του '30, που έριξε το βάρος της στην καλλιτεχνική πρωτοπορία, όσο και της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, που έστρεψε το βλέμμα της στο άμεσο ιστορικό και πολιτικό της τοπίο. Οπως κι αν έχει, οι ποιητές για τους οποίους μιλάμε κλείστηκαν ανεπαισθήτως εκτός των τειχών, σ' ένα μοναχικό και κατά τεκμήριο εσωστρεφή κόσμο -κόσμο της ερωτικής ματαίωσης, της αδιάκοπης υπαρξιακής περιδίνησης, αλλά και της δραστικής (δίκην μιας εδραίας στάσης ζωής) σιωπής.

Γίνεται γρήγορα, πιστεύω, φανερό (αρκεί να κοιτάξει κανείς με κάποια αυξημένη προσοχή τις σελίδες του) πως ο Στεργιόπουλος είναι εκ των ένδον εξοικειωμένος με αυτόν το δύσκολο, δύστροπο, πείσμονα μέσα στη δραματική του πίεση και συστροφή, όπως και πιθανώς πεισιθάνατο κόσμο. Θα 'λεγα μάλιστα κάτι εμφαντικότερο: νιώθει αλληλέγγυος με το ισχυρό αίσθημα απωλείας του ή με τον ίλιγγο του κενού που βασανίζει κατά κανόνα τους πρωταγωνιστές του. Και όσοι ξέρουν έστω και από δειγματοληψία την ποίηση του Στεργιόπουλου θα καταλάβουν ασφαλώς ευκολότερα τους λόγους που τον φέρνουν κοντά στα φασματικά σχήματα και τις σκιές των έργων τα οποία εξετάζει κριτικά. Βιάζομαι, παρ' όλα αυτά, να διευκρινίσω πως η εν θερμώ αυτή σχέση του μελετητή με το αντικείμενό του δεν επιβαρύνει συναισθηματικά τις αναλύσεις του, που ανατρέχοντας στο σύνολο του έργου ενός εκάστου των ποιητών του το εξαντλούν παραδειγματικά τόσο στο θεματογραφικό όσο και στο γλωσσικό ή το εικονοποιητικό επίπεδο.



Κριτική ευστοχία



Στοιχεία της ίδιας μεθόδου διακρίνονται και στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του Στεργιόπουλου, όπου, μολονότι τα περισσότερα κείμενα δεν ξεφεύγουν από τα όρια και το μέγεθος της βιβλιοκρισίας, η αίσθηση του συνόλου παραμένει απτή από την πρώτη ώς την τελευταία στιγμή. Και από τις εκ των πραγμάτων αποσπασματικές αυτές προσεγγίσεις ο ενήμερος αναγνώστης μπορεί να βγάλει με άνεση όχι μόνο τα ειδικά, αλλά και τα γενικότερα συμπεράσματά του για έργα και πρόσωπα των οποίων ο κύκλος έχει λίγο ώς πολύ λήξει σήμερα. Και στο σημείο αυτό, βεβαίως, αποδεικνύεται και η κριτική ευστοχία του Στεργιόπουλου, που εντοπίζει στον καιρό τους ποιητικά μεγέθη τα οποία έχουν αποδείξει πανηγυρικά στα χρόνια μας την αξία τους. Είτε για τον Σταχτούρη, τον Αναγνωστάκη και τον Καρούζο, όμως, είναι ο λόγος, που αποτελούν από καιρό κοινούς τόπους της σύγχρονης κριτικής (ο Βαβούρης, ατυχώς, καθυστερεί ακόμη να μπει στον κύκλο), είτε για τον Γεραλή, τον Θέμελη και τον Δημάκη, που βρίσκουν επιτέλους μια διέξοδο στην κριτική αποδοχή τους (ο Βαφόπουλος και ο Βαρβιτσιώτης είναι πιο προσεγμένοι), οι παρατηρήσεις του Στεργιόπουλου διατηρούν στο ακεραίο τη σημασία και το βάρος τους -το βάρος της σκευής ενός κριτικού με ολοκληρωμένο σύστημα, καλοδουλεμένα εργαλεία και, πρωτίστως, πνευματικό έρμα και θάρρος.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/09/2001