Η μεγάλη φούσκα της οικονομίας 1981-2001

Ο διοικητής της Ομοσπονδιακής (Κεντρικής) Τράπεζας των ΗΠΑ Άλαν Γκρίνσπαν έχει πει ότι "μία φούσκα την καταλαβαίνεις, όταν σκάσει". Και εμείς οι Έλληνες έχουμε όχι απλώς καταλάβει, αλλά παρακαταλάβει πολλές "φούσκες", αφού τις είδαμε να "σκάνε" στα χέρια μας ή στην τσέπη μας πολλές φορές. Καθώς, λοιπόν, συμπληρώθηκαν στις 18 Οκτωβρίου είκοσι χρόνια από την εκλογική νίκη του ΠΑΣΟΚ στις 18 Οκτωβρίου 1981 και σχεδόν είκοσι ένα χρόνια από την πλήρη ένταξη της Ελλάδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα αποπειραθούμε στο βιβλίο αυτό να καταμετρήσουμε τις "φούσκες" της εικοσαετίας αυτής, όπως "έσκασαν" κατά τα σημαντικότερα γεγονότα, που σημάδεψαν τις εξελίξεις στην ελληνική οικονομία σε μια κρίσιμη περίοδο πορείας της χώρας μας προς την ενιαία ευρωπαϊκή αγορά.





ΚΡΙΤΙΚΗ



«... Μακροχρόνια όμως το επίπεδο του δανεισμού από το εξωτερικό δεν μπορεί να διατηρείται σε υψηλά επίπεδα χωρίς τη σοβαρή μείωση της πιστοληπτικής ικανότητας της χώρας μας και τελικά χωρίς την απώλεια της οικονομικής ανεξαρτησίας της. Η κυβέρνηση του ΠαΣοΚ, που τόσο ευαίσθητη είναι σε θέματα που αφορούν την εθνική μας ανεξαρτησία, δεν είναι δυνατόν να διακινδυνεύσει μια τέτοια εξέλιξη. Γιατί όλοι ξέρουμε τις συνέπειες για τον λαό από τις νεοφιλελεύθερες συνταγές που επιβλήθηκαν σε όσες χώρες παρενέβησαν οι διεθνείς οργανισμοί...». Αυτά έλεγε ο Ανδρέας Παπανδρέου όταν εγκαινίαζε το πρόγραμμα αυστηρής λιτότητας του 1985. Μια δραματική ομολογία μιας παρ' ολίγον χρεοκοπίας που όμως τελικά δεν τον απέτρεψε από το να τα «δώσει όλα» το 1989. Πόσο μακριά αλήθεια από τις υποσχέσεις του 1981! Πόσο μακριά από την προεκλογική δέσμευση του 1981 στην οποία έλεγε ότι «βασικός στόχος της κυβέρνησης του ΠαΣοΚ θα είναι μια ανθηρή ελληνική οικονομία, μια οικονομία ευημερίας του λαού και πλήρους απασχόλησης».

Το μεγάλο πρόβλημα με τον κόσμο είναι ότι ξεχνάει γρήγορα και εύκολα. Και, αφού περάσει λίγος καιρός, τα στοιχεία χάνονται και σκονίζονται, με αποτέλεσμα λίγοι μόνο να κατορθώνουν να έχουν πρόσβαση σε αυτά ώστε να αντλήσουν κάποια χρήσιμα συμπεράσματα. Η μεγάλη συνεισφορά του βιβλίου που παρουσιάζουμε λοιπόν είναι η παράθεση άφθονου υλικού σχετικά με την ταραγμένη, από οικονομικής απόψεως, περίοδο των τελευταίων είκοσι ετών. Είκοσι ετών χαμένων, αφού, όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, υπήρξαν σημαντικές παλινδρομήσεις στην οικονομική πολιτική, με αποτέλεσμα σήμερα να έχουν σωρευθεί αμαρτίες, προβλήματα, χρέη, αγκυλώσεις και δυσκαμψίες που συνεχίζουν να θέτουν εν κινδύνω τη μελλοντική πορεία της χώρας. Στο πέρασμα αυτών των είκοσι ετών δυναμιτίστηκαν οι όποιες προσπάθειες είχαν γίνει κατά το παρελθόν για την οικονομική πρόοδο της χώρας.

Ο συγγραφέας, επί σειράν ετών βασικό στέλεχος του «Οικονομικού Ταχυδρόμου» και άνθρωπος με μεγάλη πείρα «από πρώτο χέρι», επιχειρεί σε αυτό το βιβλίο να θέσει υπ' όψιν των αναγνωστών του ορισμένα κρίσιμα στοιχεία που εξηγούν τη συνολική διαδρομή της οικονομίας μας από το 1981 ως το 2001. Η παράθεση πρωτογενούς υλικού, όπως για παράδειγμα κείμενα ομιλιών του Ανδρέα Παπανδρέου, άρθρα του νυν πρωθυπουργού και συνεντεύξεις του Ξ. Ζολώτα, είναι εξαιρετικά χρήσιμη και διδακτική. Η δε δομή του βιβλίου είναι τέτοια ώστε τα νοήματα να καθίστανται εύληπτα και κατανοητά.

Ολα ξεκινούν τη στιγμή που ήρθε στην Ελλάδα η «Αλλαγή». Οι δυσβάστακτες για τον κρατικό προϋπολογισμό παροχές που έλαβαν χώρα τα δύο πρώτα χρόνια (η αλόγιστη, με άλλα λόγια, επεκτατική οικονομική πολιτική) οδήγησαν σε εξουθένωση των δημόσιων οικονομικών. Η κακοδιαχείριση του δημόσιου ταμείου, η συντήρηση των προβληματικών επιχειρήσεων και οι απίστευτες σπατάλες οδήγησαν σε μια άνευ προηγουμένου ανατροπή της πορείας της οικονομίας. Η ειρωνεία είναι ότι πολλά από τα σοβαρά στελέχη των τότε κυβερνήσεων (Λάζαρης, Σημίτης, Ρουμελιώτης) καθώς και ο τότε διοικητής της Τραπέζης της Ελλάδος έβλεπαν με αγωνία το επερχόμενο αδιέξοδο, αλλά παρ' όλα αυτά δεν μπορούσαν να ασκήσουν κάποιας μορφής έλεγχο στον αποχαλινωμένο κομματικό μηχανισμό, ενώ την ίδια ώρα οι πειραματισμοί ορισμένων άλλων, άπειρων, στελεχών, τα οποία όμως είχαν σαφώς περισσότερα ερείσματα (ειδικώς μάλιστα εν όψει του βραχέως εκλογικού κύκλου), αποτελούσαν τον κανόνα...

Στην ουσία όμως δεν είναι δυνατόν να μοιράζονται πλούτη που δεν υπάρχουν. Ετσι, αργά ή γρήγορα, έρχεται η ώρα της κρίσης και των αντιλαϊκών μέτρων. Ο συγγραφέας αναφέρεται τόσο στις λεπτομέρειες των σταθεροποιητικών αυτών προγραμμάτων όσο και στις λεπτομέρειες για την εγκατάλειψή τους και το πολιτικό «άδειασμα» των εμπνευστών τους. Ετσι περνάνε σχεδόν δέκα χρόνια και η Ελλάδα φθάνει στην Οικουμενική κυβέρνηση, η οποία, κατά δήλωσιν στελέχους κόμματος που την υποστήριζε, είχε αποτύχει από τις πρώτες δέκα ημέρες. Οι αγωνιώδεις εκκλήσεις του Ξ. Ζολώτα και άλλων σοβαρών οικονομολόγων να σταματήσουν οι αλόγιστες δαπάνες και να μηδενισθούν τα ελλείμματα έπεφταν στο κενό. Το ίδιο και οι συστάσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Στο τέλος χάθηκε μία ακόμη ευκαιρία και, φυσικά, πολύτιμος χρόνος...

Ο συγγραφέας κατηγορεί επίσης την κυβέρνηση Μητσοτάκη ως υπεύθυνη για την εκτίναξη του δημοσίου χρέους. Σε αυτό το σημείο όμως ενδεχομένως να υπάρχει και μια αθέλητη δόση αδικίας, καθώς τα κληρονομηθέντα «βερεσέδια» από τις ΔΕΚΟ δεν μπορούσαν παρά να αναληφθούν από το Δημόσιο και σε αυτό δεν έφταιγε σε τίποτα η κληρονόμος κυβέρνηση. Σε άλλα σημεία ωστόσο αναγνωρίζεται η συμβολή της κυβέρνησης εκείνης στην, προσωρινή έστω, επίλυση του ασφαλιστικού προβλήματος. Η ουσία πάντως είναι ότι την περίοδο 1990-1993 δεν πρόλαβαν (εν πολλοίς λόγω των εντονότατων και κοντόφθαλμων αντιδράσεων) να γίνουν αυτά που θα έπρεπε να γίνουν και η οικονομία δεν κατόρθωσε να απαλλαγεί από τα προβλήματά της. Η συνέχεια είναι γνωστή, καθώς η πρόσφατη οικονομική ιστορία είναι αρκετά νωπή, και ο συγγραφέας την παρουσιάζει με έναν ταχύτερο ρυθμό. Είναι δε εξαιρετικά κατατοπιστικοί οι πίνακες στο τέλος του βιβλίου.

Θα καταλήγαμε λέγοντας ότι το βιβλίο αυτό αποτελεί ένα χρήσιμο τονωτικό μνήμης και έναν οδηγό, αν θέλετε, ένα είδος περιήγησης μέσα από μια αρκετά ακανθώδη διαδρομή με αρκετά οδυνηρές για τους περισσότερους αναμνήσεις.



Νίκος Α. Κεράνης (οικονομολόγος και οικονομικός αναλυτής)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 26-05-2002