Χριστούγεννα της ισοπαλίας

Εκτη ποιητική συλλογή, στην οποία επανέρχεται η εμμονή του, το ποδόσφαιρο. Παίκτες, προπονητές, ποδοσφαιρικοί όροι περνούν από άκρου εις άκρον τα ποιήματα και υποστηρίζονται από τη γλώσσα της προφορικότητας, που χωρίς ιδιοτέλεια φορτίζεται στο γήπεδο, όπου τα αισθήματα κυκλοφορούν, όπως η μπάλα του ποδοσφαίρου. Ορισμένες «αντιποιητικές» λέξεις μπορεί να ξενίζουν, αλλά επειδή υπακούουν στα συμφραζόμενα της ποδοσφαιρικής φιλοσοφίας, δικαιώνονται από τα συμφραζόμενα του ποιήματος.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενας από τους πιο πειραματικούς ποιητές της γενιάς του '70, ο Βασίλης Στεριάδης, που είναι γεννημένος το 1947 και έχει στο ενεργητικό του άλλες πέντε συλλογές (Ο κ. Ιβο, 1970, Το ιδιωτικό αεροπλάνο, 1971, Ντικ ο χλωμός, 1976, Το χαμένο κολιέ, 1983, και Ο προπονητής παίκτης, 1992), μαζί με ένα πεζό (Η κατηγορία Α1, 1979), εμφανίζεται στο τωρινό του βιβλίο με έναν εντελώς μοναχικό ήρωα, ο οποίος ετοιμάζεται για μια τιτάνια σύγκρουση και αναμέτρηση. Η σκηνογραφία της συλλογής είναι σε μεγάλο βαθμό αθλητική. Κολύμβηση, ποδόσφαιρο ή ιππασία (πρωτίστως, όμως, ποδόσφαιρο) ανοίγουν διάπλατο το πεδίο ενός υπέρτατου και έως εσχάτων αγώνα -ενός αγώνα στον οποίο ρίχνονται (έστω και ανισότιμα, όπως σύντομα θα διαπιστώσουμε) όλες οι δυνάμεις των συμβαλλομένων, που επιστρατεύουν για τις ανάγκες της μάχης ό,τι έχουν και δεν έχουν: βασικά αποθέματα, επικουρικά μέσα, χρυσές εφεδρείες. Το πνεύμα είναι πνεύμα απόλυτης αφοσίωσης. Και το διακύβευμα επίσης: κανένας δεν μπορεί να αμφιβάλλει για το τι παίζεται με τόση ένταση και αγωνία σ' ένα γήπεδο όπου οι πάντες (θεατές, οργανωτές, διαιτητές, ακόμη και μεμονωμένοι παίκτες) στρέφουν την προσοχή τους σε μια πάλη όχι συνόλων ή ομάδων, αλλά πρωταθλητών - και μάλιστα πολύ πέραν του κεκανονισμένου και του συνήθους πρωταθλητών.



Σημαδεμένα χαρτιά



Τι κι αν κάνει δυνατές απλωτές με τα χέρια, τι κι αν καβαλάει γεμάτος ορμή τη ράχη του αλόγου του, τι κι αν προσπαθεί να στείλει την μπάλα βαθιά μέσα στα δίχτυα του αντιπάλου; Οπως κι αν αγωνίζεται κάθε φορά ο ποιητικός πρωταγωνιστής στα Χριστούγεννα της ισοπαλίας, ο στόχος του δεν αλλάζει. Ενα και μοναδικό το στοίχημά του: να πολεμήσει με έναν εχθρό που έχει εκ των προτέρων (και φανερά) σημαδεμένα τα χαρτιά του και μπαίνει στον αγώνα με πλήρη επίγνωση της υπεροπλίας καιτ ης βεβιασμένης υπεροχής του. Πώς αντιμετωπίζει κανείς μιαν υπεράνω των όποιων φυσικών του δυνατοτήτων απειλή κατά της ύπαρξης και της ακεραιότητάς του; Τι μπορεί να αντιτάξει στο άγχος της απαλλοτρίωσης και του θανάτου; Και σε πόσες φάσεις θα δοκιμαστεί χωρίς καμιά δική του αβάντα για αντίβαρο; Το τερέν στα ποιήματα του Στεριάδη αποκαλύπτει, όπως κι αν το κοιτάξουμε, ένα τοπίο αφανισμού: κάθε κίνηση του ήρωα, κάθε χτύπημα πάνω ή κάτω από τη μέση, όπως και κάθε ατομική του επίδοση, σε όποια έκταση κι αν φτάνει, αποτελεί μιαν αντίδραση, αλλά και μιαν επίμονη, ανυποχώρητη αντίσταση στον καταβροχθισμό του. Οσο κι αν όλο και στενότερα τον κυκλώνει το Κακό, όσο κι αν όλο και πυκνότερα αθροίζονται οι πόντοι που χάνει στον τρομακτικό εναγκαλισμό μαζί του, όσο κι αν η αμυντική του γραμμή ολοένα και εξασθενίζει, η ήττα δεν θα έρθει κι ο αγώνας δεν θα παραδοθεί. Και τούτο είναι ασφαλώς όχι μόνο το σημαντικότερο, αλλά και το πλέον κρίσιμο: Σχεδόν σε είπε, / θα σε πει ρόμπα και χαμένο τσόλι./ Αν αγαπήσει, / θα σε πει και καλτσοδέτα / και διαιτητή-μαϊμού. / Εξω από τις αγωνιστικές γραμμές / στις γειτονιές της εργατούπολης. / Τορίνο, / το πρώην λαϊκό αγόρι μπαίνει στο χρηματιστήριο / με την Κυρία και τους μπιανκονέρι. / Γι' αυτό κι εσύ να προσέχεις, φυλαξου, / να μην κάνεις τη σφυρίχτρα σου τσίχλα. /Θα σ' τη βάλουν ανάποδα / όπως και το σημαιάκι της δουλειάς / στο βοηθό σου. / Είτε περάσει ο καιρός είτε ου / θα πεθάνεις. / Να ερωτεύεσαι λοιπόν, όπως εγώ. / Κάθε φορά για πάντα. / Και να τραγουδάς. / Σεντ Λούις μπλουζ. / Οπως στο Τενεσί από την αυτοκράτειρα. / Με τη φωνή της σκίζει την τρομπέτα. / Λίγο πριν ξεκινήσει / για τον ουρανό με τα διαμάντια.

Το φρόνημα, λοιπόν, είναι, όπως κι αν διαγράφονται οι περιστάσεις, υψηλό. Χωρίς φανφάρες, χωρίς περικοκλάδες, χωρίς ούτε μια περιττή ή μάταιη λέξη - ο αγώνας θα είναι μακρύς κι ίσως κάπου να εξασφαλιστεί με κάποιον τρόπο και η ισοπαλία. Για το πώς, βεβαίως, ακριβώς και το πότε δεν μπορεί να υπάρξουν δεσμεύσεις. Η ποίηση δεν εγγυάται ποτέ τίποτε και σε κανέναν.



Η δύναμη του καγχασμού



Ο,τι δίνει στα ποιήματα του Στεριάδη τον έντονα δραματικό και συνάμα αποφασιστικά αντι-αισθηματολογικό τους χαρακτήρα είναι η συνεχής ικανότητα του ήρωα-αφηγητή τους να μορφάζει, προτείνοντας κοροϊδευτικά τις γκριμάτσες του έναντι του οποιουδήποτε κινδύνου. Η άγρια ειρωνεία, η οποία στις καλύτερες ώρες της μετατρέπεται σ' έναν ανελέητο καγχασμό, που λοιδορεί ασυγκράτητα δικαίους και αδίκους (τι αστείος ο περί δικαιοσύνης λόγος σ' ένα παιχνίδι όπου οι κανόνες έχουν καταργηθεί προγραμματικά), βαραίνει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο στα Χριστούγεννα της ισοπαλίας. Η ειρωνεία αυτή είναι, για να το πω χωρίς περιφράσεις, ο πυροδοτικός μηχανισμός ολόκληρης της συλλογής του Στεριάδη -η εκ των ων ουκ άνευ συνθήκη της λειτουργίας της. Το ανακουφιστικό αίσθημα της αναίδειας, η συμπόρευση λογιοσύνης και γηπεδικής αργκό, η δίκην πυροβόλου όπλου προβολή και εναλλαγή αθλητικών ινδαλμάτων και συμβόλων, αλλά και η στακάτη έκφραση ή ο απροσδόκητος συνδυασμός των εικόνων και των χρωμάτων αρδεύουν σε ισόποσες δόσεις τη γλώσσα του Στεριάδη και προσδιορίζουν τόσο τη σταθερά ανοδική της δύναμη όσο και τη γυμνή (κάθε άλλο παρά ψυχρή) και κοφτερή (σαν την άκρη λεπτοδουλεμένης λεπίδας) ομορφιά της. Και θέλω να διαβεβαιώσω πως δεν συναντάμε καθημερινά στην ποίησή μας τέτοιες ώρες.



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/08/2002