Η φασιστική ιδεολογία

Ο Πολωνοεβραίος ακαδημαικός Ζέεβ Στέρνχελ (Zeev Sternhell), καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ (έδρα Λεόν Μπλούμ), είναι ένας από τους κορυφαίους και τους πλέον καινοτόμους μελετητές του φασιστικού πολιτικού φαινομένου. Το μεγάλο άλμα που πραγματοποίησε στην μελέτη του φασισμού ήταν να απορρίψει τις μέχρι τότε τετριμμένες ερμηνείες, μαρξιστικές και φιλελεύθερες, που αντιμετώπιζαν αντιστοίχως τον φασισμό είτε ως ένα κίνημα της αστικής αντίδρασης κατά του κομμουνισμού, είτε ως μία αυταρχική δημαγωγική και μιλιταριστική πολιτική, και να ανατρέξει στις αυθεντικές καταβολές του.

Ο Στέρνχελ ανέλυσε με υποδειγματική επιστημονική ευσυνειδησία τον φασισμό ως μία ιδιαίτερη ιδεολογία, με τις δικές της αρχές και αξίες, με την δικιά της κοσμοαντίληψη, η οποία μπορεί να σταθεί ανέτως δίπλα στις μεγάλες ιδεολογίες του νεωτέρου και του σύγχρονου κόσμου. Αντιμετώπισε τον φασισμό κατ’ αρχάς ως ένα πολιτιστικό φαινόμενο που αργότερα διαμόρφωσε τα χαρακτηριστικά του ως ιδεολογία και εξελίχθη σε ριζοσπαστικό πολιτικό κίνημα καταδεικνύοντας ως το πρώτο εργαστήριο του φασισμού την Γαλλία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα.

Η βασική θέση του Στέρνχελ είναι ότι οι πρωταρχικές καταβολές του φασισμού δεν βρίσκονται ούτε στην Ιταλία ούτε στην Γερμανία αλλά στην ριζοσπαστική και λαικιστική Γαλλική Δεξιά των τελών του δεκάτου ενάτου αιώνα. Ο Στέρνχελ διαχωρίζει ρητά τον φασισμό ως πολιτικό κίνημα και τον φασισμό στην εξουσία, καθώς για να μπορέσει να ανέλθει και να διατηρηθεί στην εξουσία χρειάσθηκε να προβεί σε συμβιβασμούς με το πολιτικό, οικονομικό, στρατιωτικό και θρησκευτικό κατεστημένο. Επομένως, αν θέλουμε να δούμε και να εξετάσουμε τον φασισμό στην «καθαρή» του μορφή, θα πρέπει να πάμε στην Γαλλία, όπου εκεί το φασιστικό κίνημα δεν έφθασε στην εξουσία και άρα δεν χρειάσθηκε να προβεί στους αναγκαίους συμβιβασμούς.

Επιπλέον, ο Στέρνχελ δεν εντοπίζει την καταγωγή του φασισμού μονάχα στην ριζοσπαστική γαλλική Δεξιά αλλά εξίσου στην γαλλική άκρα Αριστερά, που για να διατηρήσει ζωντανό το επαναστατικό πνεύμα απέναντι στην αφομοίωση της σοσιαλδημοκρατίας από το αστικό καθεστώς συνδύασε τον επαναστατικό σοσιαλισμό με τον λαικό εθνικισμό. Με την συγχώνευση των ριζοσπαστών εθνικιστών της Δεξιάς και τον επαναστατών σοσιαλιστών της Αριστεράς γεννιέται το φασιστικό κίνημα.

Από τις σχετικές εργασίες του ξεχωρίζουν οι εξής: «Η φασιστική ιδεολογία» (Fascist Ideology), «Η γέννεση της φασιστικής ιδεολογίας» (Naissance de l’ideologie fasciste), «Ούτε Δεξιά, ούτε Αριστερά: Η φασιστική ιδεολογία στην Γαλλία» (Ni droite ni gauche: l’ideologie fasciste en France) «Η επαναστατική Δεξιά: Οι γαλλικές καταβολές του φασισμού, 1885-1914» (La droite revolutionnaire – Les origines francaises du fascisme).Στα ελληνικά έχει εκδοθεί το έργο του «Ο Αντιδιαφωτισμός: Από τον 18ο αιώνα ως τον Ψυχρό Πόλεμο), μετάφραση Άννα Καρακατσούλη, εκδόσεις «Πόλις», Αθήνα, Φεβρουάριος, 2009.

Ο Στέρνχελ παρέμεινε μέχρι τέλους ακραιφνής φιλελεύθερος και υπέρμαχος του Διαφωτισμού και της νεωτερικότητας. Υπήρξε αναθεωρητής της ισραηλινής ιστορίας και δριμύς επικριτής της ισραηλινής Δεξιάς και της καταπίεσης των Παλαιστινίων στα Κατεχόμενα από το Ισραήλ εδάφη. Συμμετείχε ενεργά στο ισραηλινό ειρηνιστικό κίνημα και ήταν ιδρυτικό μέλος της ισραηλινής οργάνωσης «Ειρήνη Τώρα». Στις 25 Σεπτεμβρίου 2008 έγινε βομβιστική ενέργεια εναντίον του από Εβραίους εξτρεμιστές λόγω των ειρηνιστικών του θέσεων. Απεβίωσε στις 22 Ιουνίου 2020 σε ηλικία 85 ετών.