Η μεγάλη αυταπάτη

Στο βιβλίο αυτό ο Τζόζεφ Ε. Στίγκλιτζ, φημισμένος οικονομολόγος, αφηγείται τις εμπειρίες του, ανοίγοντας ένα παράθυρο σε πλευρές της παγκόσμιας οικονομικής πολιτικής που παρέμεναν αθέατες. Στόχος του είναι να προκαλέσει έναν υγιή διάλογο, και σίγουρα θα τον πετύχει, ακόμα κι όταν μας δείχνει με σκληρούς όρους τους λόγους για τους οποίους τα αναπτυσσόμενα έθνη νιώθουν ότι η οικονομική τράπουλα είναι σημαδεμένη εις βάρος τους.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Η διεθνής βιβλιογραφία που εκφράζει την κριτική, την αντίθεση και το κατηγορητήριο της σύγχρονης ομογενοποιημένης κοινωνίας διογκώνεται συνεχώς. Ετσι, δεν λείπουν σημεία αναφοράς για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα πως κάτι δεν πάει καλά στο πλανητικό μας χωριό, πως οι κατευθύνσεις που κυριαρχούν σ' αυτό που ονομάζεται παγκοσμιοποίηση δημιουργούν περισσότερα προβλήματα από όσα λύνουν, πως τα αδιέξοδα εμφανίζονται παντού και συσσωρεύονται, οπότε μοιάζει απίθανο να καταστεί δυνατό ν' αντιμετωπιστούν από τα κράτη και, πολύ περισσότερο, από διεθνείς οργανισμούς. Από την άλλη πλευρά, οι εκφράσεις δυσαρέσκειας των λαών, παρά τις πλανητικές τους διαστάσεις, δεν χαρακτηρίζονται από κοινότητα προτεραιοτήτων, είναι αποσπασματικές και μοιάζουν με εκρήξεις που μπορεί να έχουν θύματα, δεν έχουν όμως συνέπειες. Ο λεγόμενος φιλελευθερισμός, συνώνυμος για τους οπαδούς του της δημοκρατίας, είναι στην πράξη ένας δημοκρατικός ολοκληρωτισμός, που έχει απομακρυνθεί με απέχθεια από το Διαφωτισμό, ο οποίος βρίσκεται στη βάση των πολιτισμένων κοινωνιών. Οι αντίπαλοι του φιλελευθερισμού κραυγάζουν απόηχους του Διαφωτισμού, ενώ ζουν και δεν πρόκειται να πάψουν να ζουν στο πλαίσιο που ο φιλελευθερισμός έχει ορίσει και δεν πρόκειται να πάψει να ορίζει.

Αυτά έχουν ειπωθεί ποικιλοτρόπως και δεν θα χρειαζόταν άλλο ένα βιβλίο για να τα πει άλλη μια φορά. Ομως, το βιβλίο του Στίγκλιτς έχει το πλεονέκτημα πως μεταφέρει την άποψη ενός ανθρώπου που είδε το φιλελευθερισμό και την παγκοσμιοποίηση από μέσα: ο συγγραφέας υπήρξε στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, διευθύνων αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας, μέλος και πρόεδρος της Επιτροπής Οικονομικών Συμβούλων του προέδρου Κλίντον. Δεν έχω υπόψη μου άλλη περίπτωση τέτοιας σφαιρικής εμπειρίας εντός των οργανισμών και της πολιτικής στην καρδιά του συστήματος, δηλαδή στις ΗΠΑ, εντός των χώρων της έρευνας περί την οικονομία (ο Στίγκλιτς διδάσκει σε διάφορα Πανεπιστήμια), εντός της προβληματικής της σχέσης δυνάμεων, η οποία διαμορφώνει την κυριαρχία των πληροφορημένων επί των απληροφόρητων. Η μελέτη αυτής της προβληματικής χάρισε στον Στίγκλιτς το βραβείο Νόμπελ Οικονομίας το 2001. Το βιβλίο του, στηριγμένο σε τέτοια εμπειρία και σε τέτοια σκέψη, είναι η τεκμηριωμένη αποκάλυψη μιας απελπιστικής πραγματικότητας, όπου η επιβολή της παγκοσμιοποίησης είναι συνώνυμη της άδικης κατανομής του προκύπτοντος οικονομικού πλεονάσματος, οι συνέπειές της οδηγούν στη διάλυση των κοινωνιών στις αναπτυγμένες χώρες και, πολύ ταχύτερα, οδηγούν στην καταστροφή των χωρών της περιφέρειας.

Ο Στίγκλιτς αναρωτιέται με περισσή επιμονή τι μπορεί να καταλάβει το καλοντυμένο στέλεχος ενός διεθνούς οργανισμού, όπως για παράδειγμα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που ταξιδεύοντας στην πρώτη θέση ενός αεροπλάνου θα φτάσει στην Αιθιοπία, θα παραληφθεί από κυβερνητική λιμουζίνα, θα καταλύσει σε ξενοδοχείο πολυτελείας, θα συναντήσει υπουργούς και «τεχνοκράτες» σε κλειστό κύκλο, σε κλειστή αίθουσα, θα μιλήσει στην ξύλινη γλώσσα που έχει διδαχθεί, θ' απλώσει χαρτιά όπου αποτυπώνονται αποφάσεις ειλημμένες ήδη στην Ουάσιγκτον ή στη Νέα Υόρκη ή σε κάποια συνάντηση διεθνών παραγόντων, θα απαιτήσει συμμόρφωση προς αυτές και, στη συνέχεια, θα επιβιβαστεί στο αεροπλάνο για να κάνει το ίδιο σε κάποια άλλη χώρα αυτού του τρίτου ή τέταρτου κόσμου. Τι θα καταλάβει αυτό το στέλεχος, που δεν θα έχει ιδέα τι είναι η Αιθιοπία και που, λόγω του jet lag, αλλά και της συνήθειας να κάνει τέτοια ταξίδια, μπορεί να συγχέει την Αιθιοπία με τη Μαλαισία; Τι μπορεί να κάνει η Αιθιοπία, όταν αυτό το στέλεχος έχει την πληροφορία, την έχει επεξεργαστεί, την έχει ερμηνεύσει, την έχει οδηγήσει σε μετρούμενα μεγέθη, σε δείκτες ευαισθησίας σεισμογράφου, ενώ η Αιθιοπία δεν έχει τέτοιες πληροφορίες, δεν έχει ανθρώπινο δυναμικό να διαχειριστεί τέτοιες πληροφορίες ή, αν έχει, αυτό το δυναμικό έχει μορφωθεί, εκπαιδευτεί, εργαστεί εντός του συστήματος της φιλελευθεροποίησης και της παγκοσμιοποίησης, έτσι που να είναι συμβατό με το στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ασύμβατο όμως με την ίδια του τη χώρα;

Ο πολλαπλασιασμός τέτοιων φαινομένων, η διαρκώς εμφανέστερη εκμετάλλευση που προκύπτει από την παγκοσμιοποίηση, οριζόμενη ως επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας πέρα από δεσμεύσεις και κρατικές παρεμβάσεις, η διαρκώς διευρυνόμενη ανισότητα μεταξύ οικονομικού φιλελευθερισμού και δημοκρατίας, οριζόμενης ως τυραννίας πολύπλοκων μηχανισμών οικονομικής κυριαρχίας εις βάρος της πλειοψηφίας, δηλαδή ως επίφαση ελευθερίας και ισότητας, δημιουργεί μια εφιαλτική πραγματικότητα, που ο χαρακτηρισμός της ως ολοκληρωτικής είναι επιεικής, επειδή η βία και η τρομοκρατία της στοχεύει το σύνολο των κοινωνιών αλλά και κάθε άτομο ξεχωριστά. Ο Στίγκλιτς τρομάζει μπροστά σε τέτοια δεδομένα και ορκίζεται πως κάτι πρέπει να γίνει, κάτι «ανθρώπινο». Αφελής προσδοκία: τα τρομερά που παρουσιάζει δεν έχουν πει ακόμα όσα έχουν να πράξουν.

Ο τίτλος του βιβλίου στα αγγλικά είναι «Globalization and its Discontents», δηλαδή «η Παγκοσμιοποίηση και οι δυσαρέσκειές της». Ο ελληνικός τίτλος «Η μεγάλη αυταπάτη» μπορεί να είναι «τραβηχτικός», είναι όμως άσχετος με το περιεχόμενο του βιβλίου. Οσο για τον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης, δεν προσφέρει τίποτα, αφού, λίγο πολύ, επαναλαμβάνει τον πρόλογο του ίδιου του Στίγκλιτς. Τέλος, η μετάφραση αποδίδει με όση ακρίβεια γίνεται μιαν ορολογία που μοιάζει άκομψη στη γλώσσα μας. Ετσι, η ελληνική έκδοση είναι ευπρόσωπη και μακάρι να βρει τους αναγνώστες της, επειδή το μήνυμα του Στίγκλιτς είναι σαφέστατο: οι πληροφορημένοι έχουν το πάνω χέρι. Και η Ελλάδα είναι απληροφόρητη.



Φ. Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/01/2004