Ο χορός του θανάτου

Ο Στρίντμπεργκ και η σύγχρονη δραματουργία

Είναι με δύο διακριτούς τρόπους που ο Στρίντμπεργκ άσκησε τεράστια επίδραση ως θεατρικός συγγραφέας, κι αυτό παρά το γεγονός ότι και από τις δύο απόψεις ήταν τόσο πολύ μπροστά από την εποχή του, ώστε μόλις λίγα χρόνια πριν αυτή του η επίδραση έγινε αισθητή. Πρώτον, καινοτόμησε στην απεικόνιση των ανδρών και των γυναικών, που οδηγούνται από τον έρωτα, το μίσος, τη ζήλεια, ή ένα μείγμα αυτών των τριών σε εκείνη την εφιαλτική συνοριακή περιοχή, όπου η υστερία εφάπτεται με την τρέλα. Καθένα από τα καλύτερα έργα του, από τον Πατέρα ώς τη Σονάτα των φαντασμάτων, τοποθετείται ακριβώς σε αυτή τη φρικτή περιοχή. Άλλοι θεατρικοί συγγραφείς πέρασαν επίσης από εκεί –ο Σαίξπηρ στον Οθέλλο, ο Ίψεν στην Κυρά της θάλασσας, στον Αρχιμάστορα Σόλνες και στον Μικρό Έγιολφ, ο Μπύχνερ στον Βόυτσεκ αλλά κανείς δεν χαρτογράφησε την περιοχή αυτή τόσο αμείλικτα και δεξιοτεχνικά όσο ο Στρίντμπεργκ. Την εποχή τού Στρίντμπεργκ, και για δεκαετίες αργότερα, οι άνθρωποι, αν και ένιωθαν ευχαρίστηση να εξερευνούν αυτή την περιοχή στα μυθιστορήματα μέσα στην άνεση και την ασφάλεια του σπιτιού τους, εν γένει δεν ήθελαν να έρχονται αντιμέτωποι μαζί της στο θέατρο ως μέλη του κοινού? αλλά από το 1945, στις περισσότερες χώρες, το θέατρο έχει τραπεί σε έναν χώρο όπου οι άνθρωποι αναμένουν, και ακόμη περισσότερο θέλουν να έλθουν αντιμέτωποι με την ανθρώπινη κατάσταση σε όλη την ασχήμια της. Παρομοίως, ο Στρίντμπεργκ έγραψε για το σεξ, με έναν ρεαλισμό που κανείς από τους προκατόχους του στο θέατρο, ούτε και ο Ίψεν, δεν είχε προσεγγίσει. Γνώριζε, και είπε, ότι οι άνθρωποι μπορούν να κάνουν έρωτα και να μισούν ο ένας τον άλλο? πρότεινε ακόμη πως αυτό ακριβώς είναι ό,τι συχνά σημαίνει γάμος. Ο σεξουαλικός ρεαλισμός στο θέατρο μπορούμε να πούμε ότι ανάγεται στον Στρίντμπεργκ. Δεύτερον, ο Στρίντμπεργκ πρωτοπόρησε στη διερεύνηση στο θέατρο μιας ακόμη συνοριακής περιοχής, αυτής στην οποία η πραγματικότητα και η φαντασία συγχωνεύονται. Σε εκείνα τα συμβολιστικά ή εξπρεσιονιστικά έργα που συνέθεσε μετά το πέρας τής πνευματικής του κρίσης, όπως την τριλογία Προς Δαμασκόν, το Ονειρόδραμα και τη Σονάτα των φαντασμάτων, επεδίωκε, για να παραθέσουμε τα λόγια του, «να μιμηθεί το ασυνεπές κι ωστόσο διαφανώς λογικό σχήμα ενός ονείρου». Τριάντα χρόνια νωρίτερα ο Ίψεν είχε επιχειρήσει κάτι παρόμοιο στο Πέερ Γκυντ, αλλά όχι ανοιχτά, όπως ο Στριντμπεργκ. Ο Ίψεν ποτέ δεν καθιστά σαφές ότι στην πέμπτη πράξη τού έργου μάς παρουσιάζει τις σκέψεις ενός νεκρού ή ετοιμοθάνατου άνδρα, αν και μπορούμε να το συναγάγουμε αν θέλουμε. Αλλά ο Στρίντμπεργκ στα εξπρεσιονιστικά του έργα δραματοποιεί ανοιχτά τα όνειρα, τους φόβους και τους ρεμβασμούς των ηρώων του, ώστε συχνά να μη γνωρίζουμε αν ό,τι βλέπουμε συμβαίνει μέσα ή έξω από το μυαλό τους. Πολλοί θεατρικοί συγγραφείς έχουν κάνει το ίδιο από τότε ? οι Πιραντέλλο, Κάιζερ, Ο’ Νηλ, Πίντερ, Μπέκετ, Ιονέσκο ? ο Στρίντμπεργκ όμως ήταν ο πρώτος.

Παράλληλα με αυτές τις καινοτομίες, τελειοποίησε έναν νέο, στενογραφικό διάλογο, λακωνικό, νευρικό και αποσπασματικό. Ο Στρίντμπεργκ πέτυχε ακόμη μια οικονομία νέα στο θέατρο από την εποχή των αρχαίων Ελλήνων. Ο Ίψεν είχε κατεβάσει τον διάλογο από την ποιητική μεγαληγορία σε μια τεταμένη και λιτή συνομιλιακή πρόζα, αλλά ο Στρίντμπεργκ τον απλοποίησε ακόμη περισσότερο. Δομικά, επίσης, κατόρθωσε μια οικονομία πέρα από εκείνη του Ίψεν. Όπως υπερήφανα τόνιζε, οι υποθέσεις της Δεσποινίδος Τζούλιας και των Δανειστών επαρκούσαν για ένα πεντάπρακτο έργο, αλλά περιόρισε και τις δύο σε μονόπρακτα διάρκειας μικρότερης της μιάμισης ώρας, της έκτασης δηλαδή τού Οιδίποδος τυράννου τού Σοφοκλή.

Από το βιβλίο του Μichael Meyer, Strindberg. A Biography