Ελύτης, Οδυσσέας

Ελύτης Οδυσσέας (1911-1996). Ποιητής. Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης, από Μυτιληνιούς γονείς και πέθανε στην Αθήνα. Ήταν το έκτο και τελευταίο παιδί της Μαρίας και του Παναγιώτη Αλεπουδέλλη, οικογένειας πλούσιων αστών της γνωστής σαπωνοποιίας. Ήταν τριών χρονών όταν η οικογένειά του εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα. Αρχίζει να συνεργάζεται με διάφορα ψευδώνυμα στη "Διάπλαση των Παίδων". Το 1925 πεθαίνει ο πατέρας του και ο μικρός Οδυσσέας περνά από τα παιδικά βιβλία στη νεοελληνική λογοτεχνία. Επισκέπτεται την Τήνο, τη Σαντορίνη, κάνει εξορμήσεις στα βουνά της Αττικής. Έχει αρχίσει να γίνεται τακτικός θαμώνας του βιβλιοπωλείου Δ. Κόντε και να συνθέτει ένα μικρό χειρόγραφο περιοδικό, το "Ιξός". Παθαίνει αδενοπάθεια, μένει τρεις μήνες στο κρεβάτι και αρχίζει να παρουσιάζει ελαφρά συμπτώματα νευρασθένειας. Είναι η χρονιά (1927) που στρέφεται οριστικά στη λογοτεχνία. Αποφοιτά από το γυμνάσιο και ενώ το περιβάλλον του τον θέλει φοιτητή της χημείας και μελλοντικά ένα υγιές στέλεχος της οικογενειακής βιομηχανίας, ο ίδιος βουτάει στα βαθιά νερά του υπερρεαλισμού μέσα από την ποίηση του Πολ Ελυάρ και του Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα. Τα δύο επόμενα χρόνια αγωνίζεται να επιβάλλει την εσωτερική του παρόρμηση στην εξωτερική πίεση που υφίσταται. Εγγράφεται στη Νομική Σχολή του πανεπιστημίου Αθηνών, παρακολουθεί τις ατέλειωτες συζητήσεις της Ιδεοκρατικής Φιλοσοφικής Ομάδας του Ιωάννη Συκουτρή και της φωτισμένης τριάδας της Χαϊδελβέργης, τον Ι. Θεοδωρακόπουλο, Κ. Τσάτσο και Π. Κανελλόπουλο. Σύντομα εγκατέλειψε και τις σπουδές της νομικής για την ποίηση. Τον Οδυσσέα Ελύτη μύησε στον υπερρεαλισμό ο Ανδρέας Εμπειρίκος (1935) και εκείνος που τον έσπρωξε να εκδώσει τα ποιήματά του ήταν ο ποιητής Γιώργος Σαραντάρης. Ο Σαραντάρης τον έφερε σε επαφή με τη λογοτεχνική συντροφιά του Σεφέρη, του Θεοτοκά, του Κατσίμπαλη και του Καραντώνη. Είναι η συντροφιά που έβγαλε τα "Νέα Γράμματα". Στο πρωτοποριακό αυτό περιοδικό θα δημοσιευθούν και τα πρώτα του ποιήματα με το ψευδώνυμο Ελύτης. Και μάλιστα το πρώτο ποίημά του που είδε η Αθήνα δημοσιευμένο. Τίτλος του "Αιγαίο". Μαθητής της Σχολής Εφέδρων Αξιωματικών στο παλιό φρούριο της Κέρκυρας το 1936. Ήδη έχει μεταφράσει ποιήματα του Πολ Ελυάρ που έχουν δημοσιευθεί στα "Νέα Γράμματα". Όταν απολύεται από το στρατό, γράφει τη "Μαρίνα των βράχων". Το 1939, την ώρα που η Ευρώπη ζει την έκρηξη ενός φοβερού πολέμου, βγαίνουν οι "Προσανατολισμοί". Την 28η Οκτωβρίου 1940 κατατάσσεται ανθυπολοχαγός του Α΄ Σώματος Στρατού και το Δεκέμβριο προωθείται στη ζώνη πυρός. Δυο μήνες αργότερα μεταφέρεται με βαρύ κρούσμα κοιλιακού τύφου στο νοσοκομείο Ιωαννίνων. Επίκειται η είσοδος των Γερμανών. Δεν μπορεί να μείνει στα Γιάννενα. Με τη βοήθεια μιας νοσοκόμας και μεγάλο κίνδυνο για τη ζωή του οδηγείται στο Αγρίνιο και από κει στην Αθήνα. Η Αλβανία έχει χαράξει με αίμα την ψυχή του. Το "Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο Ανθυπολοχαγό της Αλβανίας" με την ελεγειακή μορφή του θα δημοσιευθεί στο "Τετράδιο" τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο του 1945. Ο Εμφύλιος είναι γι'' αυτόν άλλη μια ψυχική δοκιμασία. Το 1945 με εισήγηση του Γιώργου Σεφέρη γίνεται διευθυντής προγράμματος του τότε Ε.Ι.Ρ. Παράλληλα συνεργάζεται γράφοντας επιφυλλίδες, άρθρα και δοκίμια στην εφημερίδα "Ελευθερία" και στην "Αγγλοελληνική Επιθεώρηση". Ποτέ δεν έπαψε να μεταφράζει τους αγαπημένους του ποιητές (το 1947 εφτά ποιήματα του Λόρκα) και να ασχολείται με τη ζωγραφική ως συμπληρωματική της ποίησης ενασχόληση, που θα την παρουσιάσει αργότερα σε εκθέσεις ζωγραφικής στην Αθήνα. Η πρώτη συνειδητή αποδημία του από τον τόπο που είχε φαρμακώσει το αδελφοκτόνο μίσος συντελέστηκε το 1948. Έφυγε για το Παρίσι και δέθηκε με την ανθούσα τότε γαλλική πρωτοπορία, τον Μπρετόν, τον Ελυάρ, τον Καμύ, τον Ουνγκαρέτι κ.ά. Συνδέθηκε εκεί και με το συμπατριώτη του, Μυτιληνιό, Ε. Τεριάντ, ο οποίος τον έφερε σε επαφή με τους: Πικάσο, Λεζέ, Ματίς, Σαγκάλ και Τζιακομέτι. Όταν ετοιμάζει το "Άξιον Εστί" βρίσκεται στο Λονδίνο. Διαβάζει τα πρώτα σχεδιάσματά του στο B.B.C. Είναι η περίοδος που ταξιδεύει στην Ισπανία, την Ιταλία και έπειτα από τεσσάρων χρόνων περιπλάνηση στη γόνιμη ευρωπαϊκή κουλτούρα γυρνάει το ''52 στην Αθήνα. Διορίζεται και πάλι (1955) διευθυντής του Ε.Ι.Ρ. και παραμένει μόνο για ένα χρόνο. Αφιερώνεται στις ποιητικές συνθέσεις και στις μεταφράσεις θεατρικών έργων: "Νεράιδα" του Ζιροντού για το Εθνικό Θέατρο (1956) και "Κύκλος με την ΚΙμωλία" του Μπρεχτ για το Θέατρο Τέχνης. Το 1959 κυκλοφορεί το "Άξιον Εστί", ο κορυφαίος αυτός ύμνος στην Ελλάδα, στην παράδοσή της, την αρχαία, τη βυζαντινή και τη σύγχρονη, που ένα χρόνο μετά του πρόσφερε το κρατικό βραβείο. Ήταν η πρώτη πράξη της δικαίωσής του, που ολοκληρώθηκε με την απονομή του Νόμπελ Ποίησης το 1979. Τα ποιήματά του γίνονται τραγούδια. Τα χρόνια που ακολουθούν είναι χρόνια δόξας και ηθελημένης απομόνωσης. Οι παρέες του μικραίνουν, οι κουβέντες του λιγοστεύουν. Έρχεται και η αρρώστια. Νοσηλεύεται για μεγάλα χρονικά διαστήματα στον Ευαγγελισμό. Πλάι του τα δεκατρία τελευταία χρόνια η ποιήτρια και τελευταία μούσα του Ιουλίτα Ηλιοπούλου. Εξέδωσε τα εξής έργα: "Προσανατολισμοί" (1936), "Οι κλεψύδρες του αγνώστου" (1937), "Σποράδες" (1938), "Προσανατολισμοί" (1940), "Ήλιος ο πρώτος. Παραλλαγές πάνω σε μία ηλιαχτίδα" (1943), "Άξιον Εστί" (1959), "Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό" (1960), "Προσανατολισμοί" (1961), "Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας" (1962), "Ήλιος ο πρώτος" (1963), "Μικρές Κυκλάδες" (1964), "Θάνατος και ανάστασις του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου" (1971), "Το φωτόδεντρο και η δέκατη τέταρτη ομορφιά" (1971), "Ο ήλιος ο ηλιάτορας" (1971), "Το Μονόγραμμα" (1971), "Τα ρω του έρωτα" (1972), "Villa Natacha. Τραμ" (1973), "Ο ζωγράφος Θεόφιλος" (1973), "Ανοιχτά χαρτιά" (1974), "Τα Ετεροθαλή" (1974), "Η μαγεία του Παπαδιαμάντη" (1976), "Σηματολόγιον" (1977), "Η καλωσύνη στις λυκοποριές" (1978), "Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο" (1978), "Μαρία Νεφέλη" (1978), "Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας" (1982), "Ανοιχτά Χαρτιά" (1982), "Ωδή στη Σαντορίνη" (1984), "Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου" (1984), "Ο Μικρός Ναυτίλος" (1985), "Η μαγεία του Παπαδιαμάντη" (1986), "Δημόσια και Ιδιωτικά" (1990), "Ιδιωτική Οδός" (1990), "Ιουλίου λόγος" (1991), "Τα ελεγεία της Οξώπετρας" (1991), "Εν λευκώ" (1992), "Δυτικά της λύπης" (1995), "Ο κήπος με τις αυταπάτες" (1995). Οι μεταφράσεις και αποδόσεις που έκανε είναι οι εξής: "Πολ Ελυάρ: Ποιήματα" (1936), "Πιέρ Ζαν Ζουβ: Ποιήματα" (1938), "Ζαν Ζιροντού: Νεράιδα" (1973), "Μπέρτολντ Μπρεχτ: Ο Κύκλος με την Κιμωλία στον Καύκασο" (1974), "Δεύτερη Γραφή. Αρθούρος Ρεμπό, Κοντ ντε Λοτρεαμόν, Πολ Ελυάρ, Πιέρ Ζαν Ζουβ, Τζουζέπε Ουνγκαρέτι, Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι" (1976), "Σαπφώ" (1984), "Ιωάννης: Η αποκάλυψη" (1985), "Κριναγόρας" (1987).