Επίκουρος

Επίκουρος . Φιλόσοφος που γεννήθηκε στη Σάμο από πατέρα Αθηναίο (341-270 π.Χ.). Πέρασε τα εφηβικά του χρόνια στην Αθήνα και έπειτα επιδόθηκε σε ιδιωτική μελέτη στην Κολοφώνα επί δώδεκα χρόνια γι'' αυτό και έλεγε πως ήταν αυτοδίδακτος. Το 310 π.Χ. ίδρυσε σχολή στη Μυτιλήνη, που αργότερα τη μετέφερε στη Λάμψακο και το 306 στην Αθήνα. Η σχολή του διατηρήθηκε μέχρι τα μέσα του 4ου αι. μ.Χ. Οι μαθητές και οι οπαδοί του ονομάστηκαν επικούρειοι. Σπουδαιότεροι ήταν: Μητρόδωρος ο Λαμψακηνός, Λεοντέας ο Λαμψακηνός, Έρμαρχος ο Μυτιληναίος, Λουκρήτιος ο Ρωμαίος (98 - 53 π.Χ.). Μόνιμη έδρα της σχολής του ήταν το σπίτι και ο κήπος του, που τα όρισε με διαθήκη για ιδιοκτησία της. Είχε τακτική αλληλογραφία με ομάδες φιλοσοφικές και άτομα. Όσο ζούσε ήταν αγαπητός αρχηγός, γι'' αυτό και οι δοξασίες του πήραν δογματικό κύρος στους επόμενους αιώνες. Σ'' αυτό συντέλεσε το ότι ήταν γραμμένες σε σύντομα, περιληπτικά αποφθέγματα, που αποστηθίζονταν. Γύρω στο 150 π.Χ. η διδασκαλία του Ε. διαδόθηκε στη Ρώμη. Εκείνος που κήρυξε με ενθουσιασμό τη διδασκαλία του ήταν ο ποιητής Λουκρήτιος με το ποίημα του "Περί της φύσης των πραγμάτων". Ύστερα από τον πρόωρο θάνατο του ποιητή, ο Κικέρωνας δημοσίευσε το έργο του, που για τον κατοπινό κόσμο αποτελεί τη μόνη ολοκληρωμένη έκθεση του επικούρειου συστήματος και την κύρια πηγή για τη γνώση του. Ο Ε. θεωρούσε τη διδασκαλία του ως γιατρικό για την ψυχή. Ο σκοπός της γνώσης γι'' αυτόν δεν ήταν η ίδια γνώση "καθ'' εαυτήν", παρά ο πρακτικός κανονισμός της ζωής. Πίστευε πως μονάχα η αίσθηση είναι η πηγή των παραστάσεών μας, μονάχα το υλικό άτομο είναι το αρχικό πραγματικό. Ο κόσμος παρουσιάζεται στον άνθρωπο ως μηχανισμός, που μέσα του βολεύεται ο ίδιος όσο μπορεί καλύτερα. Για το σκοπό αυτόν φαίνεται πως είναι αρκετά η εμπειρία και ο φυσικός νους. Για κριτήριο της αλήθειας παίρνει από θεωρητική άποψη την αίσθηση, το συναίσθημα της ευαρέσκειας (ηδονής) και της δυσαρέσκειας (άλγος). Η αίσθηση γεννιέται από εικόνες (είδωλα), που απορρέουν από τα αντικείμενα και κατευθύνονται στα αισθητήρια όργανα. Με τις επαναλαμβανόμενες εντυπώσεις από τα πράγματα γεννιέται στη μνήμη μας η εικόνα του αντικειμένου, η παράσταση, η πρόληψη (από το προ - λαμβάνω = παίρνω από πριν). Η αίσθηση είναι κάτι το ολοφάνερο, κάτι που είναι πάντα αληθινό. Δεν μπορούμε ν'' αμφιβάλλουμε γι'' αυτή, χωρίς να κάνουμε αδύνατη μαζί με τη γνώση και την πράξη. Οι έννοιες, οι παραστάσεις, επειδή αναφέρονται σε προγενέστερα αισθήματα, είναι και αυτές πάντα αληθινές. Μόνον όταν πάμε πέρα από την καθαυτό αίσθηση, αν π.χ. σχηματίσουμε γνώμη (υπόληψη) από το γνωστό για το άγνωστο, δημιουργείται ζήτημα αν η γνώμη αυτή είναι σωστή ή όχι. Για να είναι σωστή πρέπει, εάν σχετίζεται με κάτι μελλοντικό, να βεβαιωθεί από την πείρα. Αν πάλι αναφέρεται στα κρυφά αίτια των φαινομένων, να μην αναιρείται από την πείρα. Ο Ε. δεν ασχολήθηκε με τις μαθηματικές επιστήμες, έχοντας τη γνώμη ότι δε μας ωφελούν σε τίποτα. Τη φυσική τη χρειαζόμαστε, γιατί η γνώση των φυσικών αιτίων μας γλιτώνει από το φόβο των θεών και του θανάτου. Η άποψή του για τη φύση ορίζεται κατά κύριο λόγο από την επιθυμία του να αποκλείσει από τη λειτουργία του κόσμου κάθε επέμβαση υπερφυσικών αιτιών, γιατί αυτή θα αφαιρούσε όλη την ψυχική γαλήνη του ανθρώπου και θα τον κρατούσε σε αδιάλειπτο φόβο από αστάθμητες δυνάμεις. Αφού ο ίδιος δεν ασχολούνταν με τη φυσική, βρήκε πως ταίριαζε καλύτερα στο σκοπό του η ατομική φυσική του Δημόκριτου. Μοναδική αρχή του κόσμου είναι η ύλη. Η ψυχή και ο νους δεν είναι παρά εκδηλώσεις της (συμπτώματα). Το Σύμπαν είναι άναρχο και δίχως τελικό σκοπό. Οι θεοί ζουν μακάριοι στον υπερκόσμιο χώρο και δεν έχουν καμία ανάμειξη ούτε στη φυσική κίνηση ούτε στην ανθρώπινη ζωή. Ο θάνατος υπάρχει, όταν δε θα υπάρχουμε. Όσο υπάρχουμε δεν υπάρχει. Ηθική: Μέτρο (κανόνας) για την εκτίμηση των αγαθών και των κακών είναι τα συναισθήματά μας (πάθος). Το μόνο απόλυτο αγαθό είναι αυτό που επιδιώκουν όλα τα έμψυχα, η ηδονή, το μόνο απόλυτο κακό, αυτό που το αποφεύγουν όλα (τα έμψυχα), ο πόνος (το άλγος). Ο Ε. θεωρεί την ηδονή τελικό σκοπό των πράξεών μας. Στη λέξη ηδονή δίνει τη σημασία της ευδαιμονίας για ολόκληρη τη ζωή. Κατά τη σχέση τους μ'' αυτήν πρέπει να κρίνουμε τις μερικές ηδονές, την καθεμία απόλαυση ή τον πόνο. Η κύρια σημασία μιας ηδονής βρίσκεται στην ικανοποίηση μιας ανάγκης και στην απομάκρυνση μ'' αυτό τον τρόπο μιας δυσαρέσκειας. Ο τελικός σκοπός δεν είναι η θετική ηδονή, παρά ο γλιτωμός από πόνους, δεν είναι η κίνηση του θυμικού (κατά κίνησιν ηδονή), παρά η γαλήνη του θυμικού (καταστηματική ηδονή). Και επειδή ο ουσιαστικότερος τρόπος αυτός (της γαλήνης) βρίσκεται στην κατάσταση του θυμικού μας, ο Ε., μαζί με το Δημόκριτο, θεωρεί την πνευματική ηδονή και λύπη ασύγκριτα σπουδαιότερες από τις πραγματικές. Πολύ άδικα το όνομά του είναι παροιμιακό για τη φιλήδονη ζωή. Όσοι τον γνώρισαν, εγκωμιάζουν την ολιγάρκεια, την πραότητα και την καλοσύνη του, γνωρίσματα που τα μαρτυρεί μια επιστολή του στο μαθητή του Ιδομενέα. Έργα του: Από τα συγγράμματά του, που τα αποτελούσαν 300 κύλινδροι, διασώθηκαν λίγα αποσπάσματα, κυρίως οι τρεις διδακτικές του επιστολές στον Ηρόδοτο, στον Πυθοκλή και στο Μενοικέα (10ο βιβλίο του Λαέρτιου). Στις επιστολές αυτές περιέχονται σύντομες περιλήψεις από την ηθική, τη φυσική και τη μετεωρολογία του Ε. Από το κύριο έργο του "Περί φύσης" (37 βιβλία), σώθηκαν πολύ λίγα αποσπάσματα. Τη γνωσιοθεωρία του την είχε εκθέσει σ'' ένα βιβλίο του με τον τίτλο "Κανών". Από τα άλλα πολυάριθμα συγγράμματά του, αναφέρουμε: "Περί τέλους" (για το ανώτατο αγαθό), "Περί αιρετών και φευκτών" (τι πρέπει να επιδιώκουμε και τι ν'' αποφεύγουμε), "Περί βίων" (οι δρόμοι της ζωής) κ.ά. Επίκτητος φιλόσοφος . Στωικός φιλόσοφος από την Ιεράπολη της Φρυγίας, μαθητής του Μουσώνιου (50 - 138 μ.Χ.). Τον καιρό του Νέρωνα έζησε ως δούλος, ύστερα ως απελεύθερος και το 89 ή 93, όταν ο Δομιτιανός έδιωξε όλους τους φιλοσόφους από τη Ρώμη, πήγε στη Νικόπολη της Ηπείρου. Εκεί τον άκουσε ο ιστορικός Φλάβιος Αρριανός, που έγραψε σε οκτώ βιβλία (τα 4 διασώθηκαν) το περιεχόμενο των διαλέξεών του: "Επικτήτου διατριβαί" και μια σύνοψη της διδασκαλίας του "Επικτήτου εγχειρίδιον". Ο Ε. επέστρεψε στις αυστηρές αρχές της παλιάς Στοάς. Σκοπός της φιλοσοφίας του είναι η αφύπνιση της ηθικής προσωπικότητας στον άνθρωπο. Με το ηθικό αυτό κήρυγμα συνδέει και τη βαθιά θρησκευτικότητα. Ο θεός είναι πατέρας των ανθρώπων, οι οποίοι πρέπει να είναι απόστολοι της θεότητας στη Γη. Η ζωή τους πρέπει να είναι συνεχής λατρεία και εξυπηρέτηση του θεού. Γενικά η φιλοσοφία του έχει θρησκευτικό ηθικό χαρακτήρα. Οι ηθικές αρχές είναι μέσα μας. Στην εξουσία μας είναι η βούληση, η χρήση των παραστάσεών μας. Μόνο πάνω σ'' αυτά στηρίζεται η ευδαιμονία μας, όλα τ'' άλλα τα θεωρεί τόσο αδιάφορα, ώστε η διάκριση σε αιρετικά και φευκτέα δεν έχει πλέον σημασία γι'' αυτόν. Στο σημείο αυτό πλησιάζει τον κυνισμό, με τον οποίο συμφωνεί και στις κρίσεις του για το γάμο και την πολιτική ζωή. Διδάσκει την απόλυτη υποταγή στην πορεία του κόσμου και την πιο πλατιά και απεριόριστη φιλανθρωπία. Λέει πως ο άνθρωπος πρέπει να αποδέχεται με αταραξία και γαλήνη όλα όσα γίνονται, γιατί απορρέουν από τη θεία βούληση. Μια επιγραφή πάνω σ'' ένα βράχο της Πισιδίας εγκωμιάζει τον άλλοτε σκλάβο ως "πηγή ευλογίας και χαράς".