La bella Hebrea

H Ιταλοεβραία ποιήτρια και φιλόσοφος Sara Copia Sullam (1592-1641) υπήρξε μια ιδιαίτερη περίπτωση των ιταλικών γραμμάτων. Έδρασε στη Βενετία, σε μια εποχή που οι Εβραίοι ζούσαν αποκλεισμένοι στο γκέτο, αλλά κατάφερε να ξεχωρίσει στους σημαντικότερους πνευματικούς κύκλους της εποχής της, λόγω της ιδιαίτερης παιδείας της, που βασιζόταν στη Βίβλο, την καββαλιστική παράδοση, την κλασική γραμματεία και την ελληνική φιλοσοφία. Η οξύνοιά της, η τόλμη της να εκφράζει καινοτόμες φιλοσοφικές θέσεις, αλλά και η ποιητική της ευαισθησία την κατέστησαν μια σημαντική ποιήτρια-φιλόσοφο, που ύψωσε το ανάστημά της στους υψηλούς διανοούμενους που συναναστρεφόταν.

Τα δεκατέσσερα ποιήματά της που έφτασαν ως εμάς είναι κυρίως αποτέλεσμα της επικοινωνίας που έχει μέσω επιστολών με διάφορα πρόσωπα του καιρού της. Από αυτή την άποψη θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την ποίησή της "επιστολική". Έτσι, συχνά τα ποιήματα καταγράφουν την "επικαιρότητα", δηλαδή τα γεγονότα που βιώνουν η ποιήτρια και οι συνομιλητές της, αλλά και διαχρονικά θέματα, όπως ο θάνατος ή η φύση της ομορφιάς και του θείου. Οι στίχοι της ξεχωρίζουν για την εκφραστική τους τόλμη, τις δυναμικές εικόνες και τις πρωτότυπες διανοητικές συλλήψεις.

Η φιλοσοφική της στάση αναδεικνύεται μέσα από μια επιστολή της προς τον λόγιο Baldassare Bonifaccio, όπου παρουσιάζει με θαυμαστή φιλοσοφική διαύγεια και πρωτοτυπία το ζήτημα της παροδικότητας των μορφών και της αιωνιότητας της ύλης. Εκείνος απαντά δημοσίως με προσβλητικό τρόπο, παρουσιάζοντάς την ως άπιστη που δεν αποδέχεται την αθανασία της ψυχής και εκθέτοντάς την στον κίνδυνο να κατηγορηθεί ως αιρετική από την Ιερά Εξέταση. Έτσι, η Copia Sullam συγγράφει το Μανιφέστο περί της αθανασίας της ψυχής, με το οποίο απαντά στις κατηγορίες εις βάρος της, ενώ με τόλμη εκθέτει τις αντιφάσεις και τις ελλείψεις του συνομιλητή της.

Στο παρόν πόνημα γίνεται ισόρροπη παρουσίαση τόσο του ποιητικού της έργου όσο και του φιλοσοφικού της στοχασμού.