Αρχαία ελληνική τεχνολογία - Ancient greek technology

Είναι γνωστή η ευρύτερη δραστηριότητα του ΤΕΕ γύρω από τις κοινωνικές διαστάσεις και τις συνέπειες της τεχνολογίας. Σ' αυτήν την κατηγορία υπάγονται τα θεσμοθετημένα Συνέδρια του ΤΕΕ για το περιβάλλον, η εθνική στρατηγική για την προσεισμική ενίσχυση των κτιρίων (σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών), καθώς και η συμβολή στη μελέτη της ελληνικής Ιστορίας στον τομέα της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας. Σ' αυτόν τον τελευταίο τομέα ανήκει η εκδήλωση που έγινε στην αίθουσα διαλέξεων του ΤΕΕ, τον Νοέμβριο του 2006, για τη δημόσια παρουσίαση του τόμου των Πρακτικών του 2ου Διεθνούς Συνεδρίου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας (Έκδοση ΤΕΕ, 2006), το οποίο είχε συνδιοργανωθεί από το ΤΕΕ και άλλους ειδικούς φορείς στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 2005. Πρόκειται για έναν τόμο 850 σελίδων (στα ελληνικά και στα αγγλικά), πολύ μεγάλης ιστορικής και επιστημονικής σημασίας, που παρουσιάζει τις τελευταίες εξελίξεις των γνώσεων μας για την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία. Κατά την παρουσίαση του τόμου, ο πρόεδρος του ΤΕΕ κ. Γ. Αλαβάνος έκανε μια σύντομη αναφορά στο εκδοτικό έργο του ΤΕΕ και υπογράμμισε το ενδιαφέρον του ΤΕΕ για την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία, συνέπεια του οποίου είναι και οι ενέργειες για τη διοργάνωση σχετικής Έκθεσης στην Κίνα, πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008. Ο καθηγητής του Παν. Αθηνών κ. Κ. Γαβρόγλου υποστήριξε ότι ο παρουσιαζόμενος τόμος σηματοδοτεί μια ενδιαφέρουσα διπλή στροφή: των μεν τεχνικών προς την ιστοριογραφία, των δε αρχαιολόγων και των ιστορικών προς την τεχνολογία -γεγονός σημαντικό από επιστημολογικής και κοινωνιολογικής άποψης. Κατόπιν ο κ Γαβρόγλου αναφέρθηκε σε διάφορες πτυχές του φαινομένου της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας ως ουσιώδους συστατικού του αρχαιοελληνικού πολιτισμού. Και κατέληξε με ορισμένες συστάσεις για την αναπαραγωγή ομοιωμάτων αρχαίων τεχνημάτων, την οποία η Εταιρεία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, με χρηματοδότηση ΤΕΕ, προωθεί συστηματικά.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Η έκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου για την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία δεν είναι βεβαίως μυθιστόρημα, ούτε ένα βιβλίο που διαβάζεται για να περάσει η ώρα. Είναι ένας βαρύς και ογκώδης τόμος με τα Πρακτικά του 2ου Διεθνούς Συνεδρίου που διοργανώθηκε τον Οκτώβριο του 2005 στην Αθήνα με θέμα την Αρχαία Ελληνική Τεχνολογία και περιέχει 105 επιστημονικές ανακοινώσεις από τις οποίες 75 είναι στα ελληνικά και οι υπόλοιπες 30 στα αγγλικά. Η έκδοση απευθύνεται σε αρχαιολόγους και σε επιστήμονες των τεχνικών κλάδων, περιέχει τις τελευταίες εξελίξεις της ελληνικής και διεθνούς έρευνας για την αρχαία ελληνική τεχνολογία και αποτελεί ένα πολύτιμο όργανο αναφοράς για τους επιστήμονες εκείνους που ασχολούνται με την ανάπτυξη των επιστημών και της τεχνολογίας κατά την ελληνική αρχαιότητα. Και ο αμύητος όμως, αλλά με κάποια αρχαιογνωσία και... περιέργεια αναγνώστης βρίσκει πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες σε αυτόν τον τόμο, όπως επίσης βρίσκει και απαντήσεις σε ερωτήματα που από πολλούς θεωρούνται αναπάντητα και ανεξήγητα.

Η ύλη του βιβλίου έχει κατανεμηθεί σε ενότητες ώστε εύκολα να μπορεί κανείς να ανατρέξει στα θέματα που τον ενδιαφέρουν. Θέματα όπως: Μεταλλουργία, Κονιάματα και Χρωστικές, Κεραμική και Υαλουργία, Ξύλο και Υφασμα, Μετρητικά Οργανα, Μουσικά Οργανα, Τεχνικά Εργαλεία, Λιμενικά Εργα ή Οδοποιία είναι μια σταχυολόγηση όσων περιέχονται στον τόμο και στο σύνολό τους καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος από το φάσμα της αρχαίας ελληνικής τεχνογνωσίας, έναν τομέα δηλαδή αξιοθαύμαστων επιτευγμάτων. Και μπορεί ο αναγνώστης να μη μάθει όλα τα «μυστικά» του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, μιας και η έρευνά του βρίσκεται σε εξέλιξη, θα δει όμως πως σε πολλούς τομείς η αρχαία τεχνολογία είχε φθάσει σε πολύ υψηλά επίπεδα, ακόμη και στα αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Για παράδειγμα, θα δει ότι τα σώματα του καλοριφέρ και οι θερμοσίφωνες δεν είναι μια σύγχρονη εφεύρεση. Πολύ πριν από την εποχή μας, οι Βυζαντινοί, όπως μας δείχνει μια απεικόνιση βασιλικού λουτρώνα σε μικρογραφία βυζαντινού χειρογράφου, είχαν ανακαλύψει τη χρήση των σωμάτων καλοριφέρ για να θερμαίνουν τα λουτρά των ανακτόρων. Τα ονόμαζαν «πυριατήρια» και απεικονίζονται στις σελίδες 530-532 του τόμου μαζί με πληροφορίες για τη λειτουργία τους. Ενας άλλος τομέας που γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη κατά τη βυζαντινή περίοδο ήταν η αστρονομία και στη σελίδα 329 υπάρχουν πληροφορίες για τον τρόπο κατασκευής των βυζαντινών αστρονομικών οργάνων, γνώσεις που και οι Βυζαντινοί κληρονόμησαν από τους αρχαίους προγόνους μας.

Πολλούς αιώνες όμως πριν από τον Μεσαίωνα, στα 2700 π.Χ., οι Ελληνες γνώριζαν τα μυστικά της μεταλλουργίας. Στο σχετικό κεφάλαιο για τη μεταλλουργία κατά τους προϊστορικούς χρόνους βλέπουμε ότι ήδη από τα τέλη της Νεολιθικής εποχής στην Αττική οι άνθρωποι ήξεραν να διαχωρίζουν τα υποπροϊόντα της παραγωγής του αργύρου. Και μερικούς αιώνες αργότερα διαβάζουμε στην ανακοίνωση για την Κρήνη στα Μέγαρα (σελ. 175) ότι ήξεραν να κατασκευάζουν περίτεχνες μπρούντζινες θυρίδες καθαρισμού δαπέδου για τις δεξαμενές τους. Τέτοιες θυρίδες βρέθηκαν στη Δεξαμενή του Θεαγένους στα Μέγαρα, η οποία χτίστηκε στο πρώτο τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. Οι τεχνικές της αρχαίας υαλουργίας και επίσης της υφαντουργίας περιέχονται στις αντίστοιχες ενότητες, ενώ ακόμη και τα χειρουργικά εργαλεία της αρχαιότητας βλέπουμε ότι έχουν κληροδοτήσει στα αντίστοιχα σύγχρονα εργαλεία, όχι μόνο τη μορφή, αλλά και την ονοματολογία τους. Και εδώ θα πρέπει να παραδεχθούμε ότι ακόμη τώρα, παρά το μεγάλο άλμα που έγινε με την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής τεχνολογίας και την εφαρμογή της στην έρευνα της ιατρικής, η ιατρική δεν έχει εγκαταλείψει και δεν έχει ακόμη απαλλαγεί από τις λαβίδες και τα νυστέρια, που η χρήση τους ανάγεται στα βάθη της Ιστορίας.

Ετσι, η έκδοση αυτού του τόμου, ο οποίος αποτελεί ορόσημο για τους επιστήμονες που ασχολούνται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο με την αρχαία τεχνολογία, είναι παράλληλα και... παρά το βάρος του χαρτιού και των γνώσεων ένα χρήσιμο γνωστικό βοήθημα και μια πηγή πληροφοριών και για ένα ευρύτερο κοινό αναγνωστών με ενδιαφέροντα για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Και εδώ αξίζει να θυμηθούμε με πόση θέρμη είχαν γίνει δεκτές από το κοινό οι δύο εξαιρετικά επιτυχημένες εκθέσεις της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας που διοργάνωσε η ΕΜΑΕΤ (Εταιρεία Μελέτης Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας) στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Και επίσης δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην ικανοποίηση αυτού του ενδιαφέροντος αποβλέπουν και οι πρόσφατες παραγωγές του Discovery Channel και του History Channel που έγιναν σε συνεργασία με την ΕΜΑΕΤ.

Η επιμέλεια και ο συντονισμός του τόμου, για τον οποίον εργάστηκαν πολλοί επιστήμονες με την ενεργό συμβολή του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, έγιναν από τον καθηγητή του Πολυτεχνείου κ. Θεοδόση Τάσιο και την καθηγήτρια κυρία Κλαίρη Παλυβού, των οποίων η συμβολή στον τόμο αποτελεί και την καλύτερη εγγύηση για την επιστημονική εγκυρότητα αυτού του βιβλίου.



ΧΑΡΑ ΚΙΟΣΣΕ

Το ΒΗΜΑ, 07/01/2007