Δράξασθε παιδείας και ελευθερίας

«Δράξασθε παιδείας», προέτρεπε στις αρχές του 19ου αιώνα μια πεφωτισμένη ομάδα ανθρώπων. Τα μέλη της, που πολιτισμικά διέφεραν κατά πολύ από τους ελληνορθόδοξους οθωμανούς υπηκόους και διαβιούσαν έξω από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, επεδίωξαν να διαποτίσουν τις παραδοσιακές κοινωνίες των «ομογενών» τους με το πνεύμα της δυτικής νεωτερικότητας. Οι λόγιοι, των οποίων τα κείμενα πληθαίνουν πενήντα χρόνια πριν από την Επανάσταση, στόχο είχαν τον «φωτισμό του γένους», ώστε να αποκτήσουν σταδιακά οι ρωμιοί ραγιάδες εθνική αυτοσυνειδησία.Ο ανά χείρας τόμος αποτελεί μια συλλογή άρθρων για το 1821 που εμπνέεται από την παραπάνω προτροπή, αλλά εκτείνεται σε πολύ περισσότερες θεματικές. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται ιστοριογραφικές προσεγγίσεις του λόγου που έχει συγκροτηθεί για το 1821, όχι μόνον από την ελληνική εθνορομαντική ή από τη μαρξιστική οπτική, αλλά και από τους «άλλους», φίλους, εχθρούς, συνεργούντες, συνοδοιπόρους, ανθρώπους της διανόησης και της δράσης, από φορείς της προφορικής παράδοσης και του επίσημου λόγου της γραφειοκρατίας. Στη δεύτερη ενότητα αναδεικνύονται κάποια «ήσσονα» επεισόδια της καθημερινότητας της Επανάστασης. Επεισόδια συνταρακτικά αλλά και συνηθισμένα, ως επί το πλείστον τραγικά, ενίοτε όμως και γελοία, από πρόσωπα που σπάνια απασχολούν μια συμβατική ιστοριογραφική συγγραφή, ανιχνεύονται στο αρχειακό υλικό: νοοτροπίες και αξίες, επιταγές και απαγορεύσεις, αδράνειες, συναισθήματα, σπαράγματα προσωπικών διαδρομών, σκηνές οικογενειακών δραμάτων, η πεζή καθημερινότητα της επιβίωσης, οι έμφυλες σχέσεις, οι ανθρώπινες και οι υλικές απώλειες, τα άγχη και οι φόβοι του πολέμου. Τέλος, οι συμβολές της τρίτης θεματικής κατηγορίας μας συνδέουν με την εκπαίδευση στο ελληνικό σχολείο, καθώς και με τη Δημόσια Ιστορία, ενώ στο Παράρτημα περιλαμβάνονται τρεις παρεμβάσεις που έχουν δοκιμαστεί είτε στη σχολική τάξη, στο πλαίσιο του μαθήματος της ιστορίας, είτε σε σχολικές επετειακές εκδηλώσεις.