Ελληνικά αγριολούλουδα

Αν σκεφτεί κανείς την εξαιρετική ποικιλότητα και ομορφιά των φυτών της Ελλάδας, μια ποικιλότητα η οποία αντικατοπτρίζει τα χαρακτηριστικά αυτού του αξιοσημείωτου τόπου, ίσως δεν είναι άξιο περιέργειας ότι βοτανολόγοι όπως ο Διοσκουρίδης και ο Θεόφραστος και φυσικοί φιλόσοφοι, κυρίως ο Αριστοτέλης, εστίασαν νωρίς το ενδιαφέρον τους σε αυτά τα φυτά και την ονοματολογία τους. Σημαντικά ιατρικώς ανά τους αιώνες, τα φυτά είναι βέβαιο ότι εμπλούτισαν τις ζωές των αρχαίων Ελλήνων και των προγόνων τους ακριβώς όπως εμπλουτίζουν και τις ζωές όσων βιώνουν την απόλαυση της παρατήρησής τους σήμερα.

Όταν η παρατήρηση αυτών των φυτών στις κορυφές των βουνών, τους γκρεμούς, τις πλαγιές και τις ακρογιαλιές της Ελλάδας δεν είναι δυνατή, δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να τα απολαύσει κανείς, παρά θωρώντας τους θαυμάσιους και βοτανικά ακριβείς πίνακες της Νίκης Γουλανδρή, οι οποίοι αναπαράγονται σε αυτό το λεύκωμα των Εκδόσεων Μίλητος. Η πρώτη έκδοση του βιβλίου κυκλοφόρησε πριν από 40 χρόνια, ενώ η συλλογή που παρουσιάζεται εδώ είναι εμπλουτισμένη με έναν αριθμό νέων πινάκων που η Ν. Γουλανδρή έχει προσθέσει στην αρχική συλλογή της.

Πριν από αρκετά εκατομμύρια χρόνια τα εξαπλούμενα ηπειρωτικά παγετωνικά καλύμματα στο νότο και αργότερα στο βορρά δημιούργησαν κινούμενα με τη φορά του ρολογιού ρεύματα στον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό Ωκεανό, έτσι ώστε οι επικρατείς δυτικοί άνεμοι των ωκεανών έπνεαν πάνω σε θερμές εκτάσεις τα καλοκαίρια, αυξάνοντας την ικανότητά τους να κατακρατούν νερό και οδήγησαν στις καλοκαιρινές ξηρασίες που είναι χαρακτηριστικές ολόκληρης της περιοχής της Μεσογείου. Ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης αυτού του ακραίου κλίματος, πολλά ακόμη είδη φυτών και ζώων εξαφανίσθηκαν από την περιοχή, αφήνοντας ευκαιρίες για την ακτινωτή εξέλιξη, η οποία οδήγησε στην ανάπτυξη μεγάλων ομάδων ειδών σε μερικά γένη. Στις περιόδους των παγετώνων του Πλειστόκαινου, πολλά στοιχεία της χαρακτηριστικής βλάστησης της Ευρώπης που επιβίωσαν βρήκαν καταφύγια στο νότο, με την Ελλάδα να αντιπροσωπεύει μια σημαντική περιοχή τέτοιων θέσεων επιβίωσης. Στην ίδια περίοδο, απομεινάρια της πρότερης επικρατούσας βλάστησης επιβίωσαν σε υγρά μέρη ή όπου το διαθέσιμο νερό ήταν εποχιακά συγκεντρωμένο, όπως σε κρημνούς. Αυτές οι ποικίλες ιστορικές τάσεις είναι πρόδηλες στη σύγχρονη χλωρίδα της Ελλάδας και, μαζί με την αξιοσημείωτη τοπογραφική ποικιλομορφία, της εξηγούν τον εκπληκτικό πλούτο και την ποικιλότητα της.

Στις μέρες μας, ο συνδυασμός της πληθυσμιακής αύξησης, των αυξημένων καταναλωτικών απαιτήσεων και της ανάπτυξης της τεχνολογίας που παράγει απόβλητα, είναι ολοένα και περισσότερο απειλητικός για τον φυσικό κόσμο καθώς και για την ανθρώπινη υγεία και την ίδια την μελλοντική βιωσιμότητα του πλανήτη. Την ίδια στιγμή, η παγκόσμια κλιματική αλλαγή, η οποία ωθείται από τις δραστηριότητές μας μεταβάλλει ταχύτατα το πρόσωπο του πλανήτη. Είναι ολοφάνερο ότι η μοναδική χλωρίδα και πανίδα της Ελλάδας πρέπει να επιβιώσει και να διατηρηθεί στο βαθμό που μπορούμε να το επιτύχουμε, με ξεκάθαρη προσοχή σε μελλοντικές κλιματικές τάσεις και τις μεταβαλλόμενες ανθρώπινες δραστηριότητες.
Κανείς δεν αγάπησε και δεν εκτίμησε τα φυτά της Ελλάδας περισσότερο από την Νίκη Γουλανδρή και τον σύζυγό της Άγγελο, οι οποίοι μαζί διάνοιξαν μια νέα ζωτική φάση στην μελέτη και την εκτίμηση της ελληνικής φυσικής ιστορίας, θεμελιώνοντας από κοινού ένα ίδρυμα το οποίο εξελίχθηκε στο Μουσείου Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας και Κέντρο Γαία. Εστιάζοντας στα φυτά, ζώα και άλλους οργανισμούς, το ίδρυμα συνεχίζει να συμβάλλει ζωτικά στην εξεύρεση σταθερών και βιώσιμων λύσεων στα περιβαλλοντικά προβλήματα της Ελλάδας και την διατήρηση της χλωρίδας και της πανίδας της. Η Νίκη Γουλανδρή παραμένει επικεφαλής του ιδρύματος που η ίδια και ο σύζυγός της δημιούργησαν με θαυμάσια αποτελέσματα. Σε όλη τη διάρκεια της ζωής της έχει υπάρξει δραστήρια στην επιστήμη, τις τέχνες, την πολιτική και τα κοινωνικά θέματα. Η βοτανική υπήρξε πάντα η ξεχωριστή αγάπη της, μια αγάπη η οποία ακτινοβολεί στους πίνακες που περιλαμβάνονται στον παρόντα τόμο.