Ετήσια ανθολογία επιστημονικής φαντασίας 1

Τα είκοσι έξι διηγήματα αυτής της ανθολογίας μάς ταξιδεύουν στα πέρατα του σύμπαντος, στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής, στα δαιδαλώδη μονοπάτια του χρόνου και της ιστορίας αλλά και στο κοντινό μέλλον, την ημέρα που διαδέχεται το αύριο.
Μέσα από μια ετήσια συλλογή που αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς στο χώρο, ο πολυβραβευμένος συγγραφέας και ανθολόγος Gardner Dozois μας ξεναγεί στο σύγχρονο τοπίο της επιστημονικής φαντασίας και μας προσφέρει ένα πολύχρωμο μωσαϊκό από έργα καταξιωμένων συγγραφέων αλλά και λαμπρών νέων εκπροσώπων του είδους.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οπως και ο απελθών πριν από λίγο πρόγονός του, έτσι και ο νέος άνθρωπος στην είσοδο του 21ου αιώνα, βιώνει με σκεπτικισμό και ανησυχία, ακόμη και με τρόμο, το επιστημονικό - τεχνολογικό θαύμα και τη μελλοντική μετεξέλιξή του. Ο συγγραφέας, που συνήθως αφουγκράζεται όχι μόνο τον ήχο του παρόντος αλλά και τη βουή του επερχόμενου μέλλοντος, προσπαθεί να χαρτογραφήσει το «φαινόμενο» αναζητώντας τα αίτια της δημιουργίας του μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Το λογοτεχνικό είδος που προσεγγίζει και ανιχνεύει τη νέα πραγματικότητα είναι μόνο η επιστημονική φαντασία η οποία επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στο επίτευγμα και στη σχέση του με τον άνθρωπο, είτε ως άτομο είτε ως ομάδα. Η θεματική τής μυθολογίας τού εν λόγω είδους εστιάζει τον προβληματισμό της στις δυνατότητες και τα όρια της επιστήμης, είτε πραγματική είτε φανταστική είναι αυτή. Και στις δύο εκδοχές της το κέντρο βάρους είναι φυσικά ο άνθρωπος, που δέχεται μοιραία τις όποιες θετικές ή αρνητικές επιπτώσεις του προαναφερθέντος «θαύματος». Αυτές ακριβώς τις επιπτώσεις με όλα τα επιμέρους συμπαρομαρτούντα, σε μια προσπάθεια μέσω αυτών να γνωρίσει αφενός τον εαυτό του και αφετέρου το βάθος του άγνωστου και τις ασύλληπτες δυνάμεις του που ολοένα και νέες τού αποκαλύπτονται -μέρος των οποίων είναι και ο ίδιος- διερευνά η επιστημονική φαντασία με μια μεγάλη ποικιλία μύθων, από τους πλέον ρεαλιστικούς έως τους πιο φανταστικούς.

Στους εν λόγω μύθους, ο άνθρωπος εμφανίζεται συνήθως ως θύμα των επιτευγμάτων του· ακόμη και στις αισιόδοξες εκδοχές τους, ωστόσο, κυριαρχεί ένας μάλλον ανήσυχος σκεπτικισμός, μια γκρίζα αβεβαιότητα ως προς την πορεία του ανθρώπινου είδους στο μέλλον κάτω από τη δυσοίωνη μετεξέλιξη της επιστήμης και της τεχνολογίας. Ισως γιατί ως «δυνάμεις» τον ξεπερνούν, κι ας μοιάζουν να είναι μια αποκαλυπτική προέκταση του εαυτού του, ενός «άλλου εαυτού», όμως, τις εν λόγω δυνάμεις του οποίου αδυνατεί να κατανοήσει σε βάθος και ως εκ τούτου να χρησιμοποιήσει σωστά και προς όφελός του.

Τα σύμβολα του είδους, από τα κλασικά, όπως είναι το ταξίδι στο Διάστημα, το ταξίδι στο χρόνο, ο άγνωστος πλανήτης, το ρομπότ, ο μεταλλαγμένος, έως και τα πιο σύγχρονα, όπως είναι η τεχνητή νοημοσύνη, η κλωνοποίηση, ο έλεγχος καιρού και περιβάλλοντος, η μόλυνση της φύσης, τα «έξυπνα» όπλα, οι νοήμονες υπολογιστές, χρησιμοποιούνται πλέον για να εκφράσουν αυτόν ακριβώς τον προβληματισμό, συλλαμβάνοντας, όπως είναι ευνόητο, τον παλμό όχι μόνο της σύγχρονης πραγματικότητας αλλά και την έλευση του μάλλον αντιουτοπικού μέλλοντος.

Η ανά χείρας επιτυχημένη ετήσια ανθολογία επιστημονικής φαντασίας, τα διηγήματα της οποίας επιλέγει και σχολιάζει ο συγγραφέας και αρχισυντάκτης του Asimou's Science Fiction Magazine, από το 1984, Γκάρντνερ Ντοζόις (Σάλεμ, 1947), είναι ενδεικτικότατη του πνεύματος υπαρξιακής αγωνίας που χαρακτηρίζει το νέο άνθρωπο καθώς δέχεται την επίθεση και το βάρος του μέλλοντος επί καθημερινής πλέον βάσεως. Αντιμέτωπος με μια ωμή και ψυχρή πραγματικότητα, που εμφανίζεται όλο και πιο απρόβλεπτη, αισθάνεται όχι μόνο ακάλυπτος από το ίδιο το θαυμαστό του επίτευγμα αλλά, κυρίως, από τη διαπιστωμένη ερημιά του που αυτό, παρά τη λάμψη του, δεν μπορεί να τη «θεραπεύσει». Γίνεται, λοιπόν, εμφανής η σημασία του παρόντος τόμου, ο οποίος μέσα από το εντυπωσιακό πανόραμα των είκοσι έξι διηγημάτων του μας παρουσιάζει όχι μόνο μια ενδιαφέρουσα ποικιλία γραφής, ώριμης και σοβαρής, αλλά κυρίως την ουσιώδη εξέλιξη της επιστημονικής φαντασίας ως σοβαρό και υπεύθυνο λογοτεχνικό είδος. Ενα είδος που αφουγκράζεται την αγχωτική ανάσα του σύγχρονου ανθρώπου μέσα από σπουδαιότατα δείγματά του που αποδεικνύουν την ανοδική και ποιοτική πορεία του, το εύρος και το βάθος της σκέψης των συγγραφέων, οι οποίοι και αποκαλύπτονται γνήσιοι εκφραστές της χωροχρονικής τους πραγματικότητας. Στο κατώφλι της νέας χιλιετίας το είδος εμφανίζεται έφηβο και ακμαίο, και κάθε άλλο παρά «νεκρό», όπως επαίρονται με αλαζονική χαιρεκακία ορισμένες δηλητηριώδεις ατάλαντες συγγραφικά Κασσάνδρες.

Το εναρκτήριο διήγημα του τόμου, «Νέο φως στην εξίσωση Ντρέικ», του Ian R. Maclead, είναι ενδεικτικό της νέας οπτικής γωνίας από την οποία ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τον εαυτό του σε σχέση με την επιστημονική - τεχνολογική του πραγματικότητα. Ο ήρωάς του, ως συνισταμένη της ανθρώπινης μοναξιάς, με πρόσχημα την κλασική αναζήτηση της «εξωγήινης φωνής», ψάχνει εναγωνίως «στις εσχατιές του σύμπαντος», μια ολόκληρη ζωή, το συνοδοιπόρο που θα «απαλύνει» τη δική του ερημιά. Θα τον συναντήσει στο διήγημα του Dan Simmons, «Στο Κ2 με τον Κανακαρίδη». Ο συγκινητικός του «εξωγήινος αδελφός» επισκέπτεται τη Γη «για να δει πώς είναι», αλλά και για ν' αποκαλύψει στον κάτοικό της το τραγούδι που ο ίδιος εμπεριέχει μέσα του κι αρνείται να το ακούσει ή το έχει πλέον ξεχάσει. Και είναι «φυσικό», αφού έχει μεταμορφωθεί σε θύμα της τεχνολογικής εποχής του. Στο διήγημα της Nancy Kress «Ηλεκτρονική ομηρία», η ηρωίδα του πρέπει να αντιμετωπίσει το «ζωντανό», νοήμον σπίτι της προκειμένου να σωθεί η ίδια και το παιδί της. Απ' αυτή την εφιαλτική αντιπαράθεση δυνάμεων, την τρομαχτική σύγκριση μεγεθών, όπου ο ζυγός θα κλίνει πάντα υπέρ του δυνατότερου, ο άνθρωπος δεν θα βγαίνει πάντα νικητής, όπως ο ήρωας στο διήγημα του Allen Μ. Steel «Οι μέρες του ταξιδιού». Ο αστροναύτης του, που ξυπνά πρόωρα στο υπερτέλειο διαστημόπλοιο, πρέπει κάποια στιγμή να συμφιλιωθεί με το θάνατό του, αφού ούτε να «ξανακοιμηθεί» μπορεί πλέον ούτε φυσικά και να επιζήσει στα επόμενα έτη φωτός που χρειάζεται να ταξιδέψει ακόμη το πλοίο, ώσπου να φτάσει στον προορισμό του.

Ηδη, απ' τα εν λόγω δείγματα, ο αναγνώστης μπορεί να συμπεράνει ότι εκτός από την ερεθιστική μυθολογία της, η σύγχρονη επιστημονική φαντασία προκαλεί τον ερεθισμό της σκέψης του και τον προβληματισμό του. Αντανάκλαση του εαυτού του και της εποχής του, λειτουργεί ως η ταυτότητα ενός κόσμου που καλείται να αντιμετωπίσει τα αδιέξοδα που ο ίδιος δημιούργησε και να θέσει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων. Κίνηση που πρέπει και οφείλει να κάνει προκειμένου να αφυπνίσει και να ενεργοποιήσει την κοιμισμένη του συνείδηση.



ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 23/01/2004