Η Ακροδεξιά

Ο παρών συλλογικός τόμος πραγματεύεται το φαινόμενο της νέας άκρας δεξιάς, όπως αυτό σε ιδεολογικό, σε κομματικό/οργανωτικό και σε πολιτικό/προγραμματικό επίπεδο αποτυπώνεται κατ' αρχάς σε ώριμες δημοκρατίες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ. Επιπλέον η νέα άκρα δεξιά εξετάζεται με επίκεντρο νεότευκτα μετακομμουνιστικά καθεστώτα, τα οποία εισήλθαν σε μια διαδικασία κοινοβουλευτικοποίησης και σταδιακού όσο και ασταθούς εκδημοκρατισμού μετά την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού στην Κεντροανατολική Ευρώπη και στα Βαλκάνια.
Ο επιμελητής της αγγλικής έκδοσης, Paul Hainsworth, παρομοιάζει την ακροδεξιά με «μια πολύπλοκη αλχημεία». Η ακροδεξιά, σε επίπεδο ιδεολογικού λόγου, θέσεων πολιτικής και προγραμματικών στοχεύσεων, όπως και σε επίπεδο εκλογικής απήχησης στους ψηφοφόρους, παρουσιάζεται ως ένα μείγμα ετερόκλιτων στοιχείων. Παρότι στο βιβλίο επισημαίνονται οι δυσκολίες ορισμού και ταξινόμησης της ακροδεξιάς, τα πολιτικά της κόμματα εμφανίζονται μεταπολεμικά άλλοτε με τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του δεξιού αυταρχισμού δίνοντας έμφαση στα ζητήματα «του νόμου και της τάξης», άλλοτε με εκείνα του προνοιακού σοβινισμού επιδιώκοντας τον αποκλεισμό των μεταναστών από τις υπηρεσίες του κράτους πρόνοιας και άλλοτε με τα γνωρίσματα του λαϊκιστικού αντικρατισμού καταφερόμενα εναντίον των αντιπροσωπευτικών θεσμών και της πολιτικής ηγεσίας.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενα από τα πιο ανησυχητικά πολιτικά φαινόμενα της εποχής μας είναι αδιαμφισβήτητα η άνοδος της νέας άκρας δεξιάς στην Ευρώπη. Ποιος μπορεί να ξεχάσει τον τεράστιο αντίκτυπο που είχε σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ο αποκλεισμός του γαλλικού Σοσιαλιστικού Κόμματος από το δεύτερο γύρο των τελευταίων προεδρικών εκλογών εξαιτίας της εκλογικής επιτυχίας του Jean-Marie Le Pen και του Εθνικού Μετώπου; 'Η τη συμμετοχή ακροδεξιών κομμάτων σε κυβερνήσεις συνεργασίας -όπως του Αυστριακού Κόμματος Ελευθερίας του Jorg Haider; Πιο πρόσφατο παράδειγμα, τα αποτελέσματα των περιφερειακών εκλογών στη Γερμανία.


Ο παρών συλλογικός τόμος, υπό την επιμέλεια του Paul Hainsworth, μελετά με ιδιαίτερα διεξοδικό τρόπο το φαινόμενο της νέας άκρας δεξιάς, τόσο στη Δυτική Ευρώπη όσο και στις χώρες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού -δηλαδή στην κεντρο-ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια- αλλά και τις ΗΠΑ. Στα δεκατρία κεφάλαια του βιβλίου, γραμμένα από έγκριτους πολιτικούς επιστήμονες, εξετάζονται η ιδεολογία, ο προγραμματικός λόγος καθώς και η οργανωτική δομή -τα κομματικά χαρακτηριστικά- των ακροδεξιών κομμάτων.


Πώς μπορούμε, κατ' αρχάς, να ορίσουμε την ακροδεξιά; Σε αυτό το ερώτημα επιχειρεί να απαντήσει με συνθετικό τρόπο η εισαγωγή του επιμελητή. Οπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Hainsworth, η ακροδεξιά αποτελεί μια «πολύπλοκη αλχημεία», μια «ευρύτερη πολιτική οικογένεια, τα συστατικά μέρη της οποίας εμφανίζουν ορισμένα κοινά στοιχεία, τα οποία μπορούν, επίσης, να διαιρεθούν σε υπο-τύπους» (σελ. 49). Τα χαρακτηριστικά εκείνα τα οποία εμφανίζονται περισσότερο κεντρικά από άλλα στην ανάλυση της ακροδεξιάς είναι ο εθνικισμός και η έμφαση στην εθνική ταυτότητα, η ξενοφοβία και ο ρατσισμός, ο λεγόμενος «σοβινισμός της κοινωνικής πρόνοιας», η απόρριψη της δημοκρατίας (στην ουσία, τα ακροδεξιά κόμματα μπορούν να θεωρηθούν κόμματα που απορρίπτουν τα κόμματα, δηλαδή «αντι-κομματικά κόμματα») και η υποστήριξη ενός ισχυρού κράτους «με έμφαση στο νόμο, την τάξη και την ασφάλεια» (σελ. 57). Επιπλέον, όπως σημειώνει η Βασιλική Γεωργιάδου στον ιδιαίτερα διαφωτιστικό πρόλογό της στην ελληνική έκδοση, τα κόμματα της άκρας δεξιάς θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και «αυθεντικά νεο-λαϊκιστικά», διότι συγχωνεύουν στον πολιτικό τους λόγο αντιφατικά στοιχεία και αποκλίνοντα συμφέροντα εν ονόματι ενός οργανικά ενωμένου λαού, αλλά και διότι «εκφράζουν μια βαθύτερη προσδοκία υπέρβασης της σχάσης μεταξύ της "λυτρωτικής" και της "ρεαλιστικής" διάστασης της δημοκρατίας» (σελ. 23, 24).


Σε ό,τι αφορά τον πολιτικό λόγο των ακροδεξιών κομμάτων, πρόκειται για εθνικιστικό λόγο, ο οποίος εκφέρεται πάντοτε με τρόπο ιδιαίτερα επιθετικό, σοβινιστικό και ιστορικά επιλεκτικό. Στο πλαίσιο αυτό η ακροδεξιά αντιτίθεται στη μετανάστευση και την πολυ-πολιτισμικότητα, εμπνεόμενη από «εθνοκεντρικές, περιοριστικές και συχνά έκδηλες φυλετικές αναπαραστάσεις του έθνους» (σελ. 59). Ο λόγος της διαπνέεται επίσης από έναν σοβινισμό κοινωνικής πρόνοιας, που πρεσβεύει ότι τα αγαθά και τα επιδόματα που παρέχει το κράτος πρέπει να διαφυλάσσονται μόνο για τους ντόπιους ή να διανέμονται κατά προτεραιότητα σ' αυτούς, σε παρέκκλιση από την αρχή της ισότητας για όλους τους πολίτες. Συχνά, μάλιστα, οι μετανάστες και οι αλλοδαποί γίνονται το εξιλαστήριο θύμα για όλα τα κοινωνικά δεινά -οικονομική ύφεση, εγκληματικότητα, πτώση του επιπέδου των δημόσιων υπηρεσιών σε τομείς όπως η υγεία και η εκπαίδευση, πολιτισμική υποβάθμιση κ.τ.λ. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι τα ζητήματα της μεταναστευτικής πολιτικής και του σοβινισμού της κοινωνικής πρόνοιας αποτέλεσαν σε αρκετές περιπτώσεις το εφαλτήριο για την εκλογική επιτυχία πολλών ακροδεξιών κομμάτων μιας και βρήκαν ιδιαίτερη απήχηση ανάμεσα στους μη κατέχοντες, στην εργατική τάξη και τους νέους, αλλά και στις κατώτερες μεσαίες τάξεις και εκείνους που ζουν σε υποβαθμισμένες περιοχές. Χαρακτηριστικές περιπτώσεις ακροδεξιών κομμάτων, με έντονα αντιμεταναστευτικό πολιτικό λόγο και με σημαντική απήχηση στους ψηφοφόρους είναι, μεταξύ άλλων, εκείνες του Lijst Pim Fortuyn στην Ολλανδία, του Vlaams Blok στο Βέλγιο, του Front National στη Γαλλία. Καθεμιά από τις περιπτώσεις αυτές εξετάζεται σε επιμέρους κεφάλαιο του τόμου, στον οποίο η οργάνωση των κεφαλαίων διαρθρώνεται με βάση κατ' αρχήν γεωγραφικά και ιστορικοπολιτικά κριτήρια.


Πώς εξηγείται όμως η συνεχιζόμενη άνοδος της άκρας δεξιάς κατά την τελευταία δεκαετία; Η νέα άκρα δεξιά εμφανίζεται ως μια «παθολογία των σύγχρονων βιομηχανικών κοινωνιών», ως ένα είδος ακραίας κοινωνικής αντίδρασης «απέναντι στις άνισες συνέπειες του οικονομικού εκσυγχρονισμού και του μετα-βιομηχανισμού, που αφήνουν πίσω τους αρκετούς χαμένους» (σελ. 16). Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η άνοδος της άκρας δεξιάς αποτελεί ένα είδος διαμαρτυρίας ή αντίδρασης στην παγκοσμιοποίηση και τις συνέπειές της. Ωστόσο, η εκλογική επιτυχία της νέας άκρας δεξιάς δεν συναρτάται μόνον από τις συνέπειες της παγκοσμιοποίησης αλλά και από την αδυναμία των υφιστάμενων μετριοπαθών πολιτικών κομμάτων να αντιμετωπίσουν αυτές τις συνέπειες. Σε αντίθεση μάλιστα με τα κόμματα του κέντρου, τα οποία αφήνουν εσκεμμένως εκτός ατζέντας κάποια «ευαίσθητα» πολιτικά ζητήματα -όπως η μετανάστευση, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η αυξανόμενη οικονομική και πολιτική ισχύς της Ευρωπαϊκής Ενωσης σε βάρος του έθνους-κράτους -και διαμορφώνουν συναινετικές πολιτικές που τα καθιστούν μη διακρινόμενα στα μάτια των ψηφοφόρων, τα κόμματα της άκρας δεξιάς υιοθετούν έναν διακριτό, ξεχωριστό, εθνολαϊκιστικό, πολιτικό λόγο, στον οποίον και οφείλεται η απήχησή τους στο εκλογικό σώμα (βλ. σχετικά και την αντίστοιχη θεώρηση της Chantal Mouffe). Πιο συγκεκριμένα, υιοθετούν τον οικονομικό προστατευτισμό, στρέφονται ενάντια στη μετανάστευση, την πολυπολιτισμικότητα και την παγκοσμιοποίηση, ενώ απορρίπτουν τους διεθνείς οργανισμούς ως θεσμικές εκφράσεις της παγκοσμιοποίησης -στο πλαίσιο αυτό απορρίπτουν ή ασκούν αυστηρή κριτική και στην Ευρωπαϊκή Ενωση.


Συμπερασματικά, ο παρών τόμος συνιστά ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο ερμηνείας του φαινομένου της νέας άκρας δεξιάς, απαραίτητο όχι μόνο σε εκείνους που μελετούν επιστημονικά το φαινόμενο αλλά και σε όλους όσοι επιθυμούν να κατανοήσουν τη σημερινή διεθνή πολιτική πραγματικότητα. Απαραίτητο ίσως για κάθε πολίτη στο βαθμό που οι πολιτικές επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης, της εντεινόμενης μετανάστευσης, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας δεν πρόκειται να μετριαστούν στο άμεσο μέλλον και είναι ήδη ορατές οι προκλήσεις που θέτουν στην ευρωπαϊκή, αλλά και την ελληνική κοινή γνώμη.



ΝΤΟΡΑ ΓΙΑΝΝΑΚΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/01/2005