Η δι-εκδίκηση της Barbie

Αυτό το βιβλίο δεν ήρεμο. Δεν είναι εύκολο ούτε δύσκολο. Είναι αποτέλεσμα δουλειάς μιας ομάδας μετάφρασης από γυναίκες ειδικευμένες να μεταφράζουν γυναικείο Λόγο, γι' αυτό και οι μεταφράσεις υπακούουν στον προσωπικό τρόπο γραφής της κάθε συγγραφέα. Έχει σκοπό να φέρει στο ελληνικό τοπίο θεωρητικά και μη κείμενα για τη γυναικεία γραφή. Είναι μια αρχή, όχι ένα τέλος. Είναι μαύρο και λευκό, δυτικό και ανατολικό, βόρειο και νότιο, μετααποικιακό και ευρωπαϊκό. Ανήκει σε όλες τις γυναίκες που διαβάζουν, γράφους, θέλουν να γράψουν, δεν έγραψαν ποτέ και στους άνδρες που θέλουν να μάθουν νέους τρόπους να καταλαβαίνουν τις γυναίκες ή να βλέπουν τις γυναίκες ή να διαβάζουν τις γυναίκες. Ανήκει σε έφηβα αγόρια και και κορίτσια από το Πέραμα μέχρι την Ορεστιάδα και από τη Σαμοθράκη μέχρι το Καστελόριζο. Ανήκει σε όλους όσοι δεν διαβάζουν συνήθως, αλλά αναζητούν τους εαυτούς τους. Ανήκει σε όλους όσοι ξέρουν να διαβάζουν ελληνικά και σε όσους μπροσπαθούν να μάθουν. Ανήκει σε όλους όσοι θέλουν να μάθουν το ίδιο ή το διαφορετικό μέσα τους, ό,τι φοβούνται και ό,τι επιθυμούν, ό,τι γνωρίζουν και δεν του δίνουν σημασία.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Υπάρχουν γυναίκες συγγραφείς, όπως η Τζόις Κάρολ Οουτς, που αντιπαθούν τον όρο «γυναικεία λογοτεχνία» - αισθάνονται ότι υποδηλώνει πως ο χώρος της «λογοτεχνίας» είναι ανδρική υπόθεση. Το να αρνείται όμως κανείς ότι η γυναικεία γραφή διαφέρει από την ανδρική είναι σαν να παραβλέπει κάποιο φυσικό φαινόμενο. Η ταυτότητα του κάθε συγγραφέα κρύβεται πίσω από τις λέξεις σε όλες τις πτυχές της, συμπεριλαμβανομένου και του φύλου. Αυτή την αλήθεια επιχειρεί εκτός των άλλων να επισημάνει το βιβλίο Η δι-εκδίκηση της Barbie με περισσότερους από έναν τρόπους: η συλλογή δοκιμίων, συνεντεύξεων και δειγμάτων γραφής που έγινε με ιδιαίτερη επιμέλεια εισάγει στο ελληνικό κοινό γυναικεία ονόματα που δεν είναι γνωστά και φωτίζει διάσημες γυναικείες προσωπικότητες με ένα διαφορετικό φως. Το αποτέλεσμα συγκροτεί ένα βιβλίο αυτοβιογραφικό, όπου ο βιογραφούμενος δεν είναι άλλος από τη μορφή της γυναίκας που γράφει. Καθώς μάλιστα πρόκειται για κείμενα γυναικών που μετέφρασαν και επιμελήθηκαν γυναίκες, θα μπορούσε να πει κανείς ότι πρόκειται για ένα βιβλίο που αυτοαναφέρεται και αναδημιουργείται όχι μόνο κατά τη σύνθεση αλλά και σε κάθε ανάγνωσή του.

Η ιδέα που κρύβεται πίσω από τον πρωτότυπο τίτλο είναι απλή: αν υποθέσουμε ότι η Μπάρμπι, η διάσημη κούκλα με τις τέλειες αναλογίες και τη ζωή-πρότυπο, αντιπροσωπεύει την πλέον αποδεκτή εικόνα για τη γυναικεία ομορφιά, τι θα γινόταν αν παρέβλεπε τους τίτλους ομορφιάς και ξεκινούσε να σκέπτεται; «Θα μπορούσε να είναι ένας θυμός για το στερεότυπο που της αφαιρεί τη δυνατότητα σκέψης» προτείνει η επιμελήτρια της έκδοσης στην εισαγωγή του βιβλίου. Η απάντηση σε αυτή την οργή δίνεται με τα κείμενα σκεπτόμενων γυναικών, περισσότερο γνωστών (όπως η Σιμόν ντε Μποβουάρ, η Τόνι Μόρισον και η Γερτρούδη Στάιν) ή λιγότερο (Luce Irigaray, Jamaica Kincaid), που μιλούν για λογαριασμό του βουβού προτύπου ομορφιάς που διεκδικεί και εκδικείται. Αυτό που φαίνεται να λένε κάτω από τις λέξεις είναι ότι η γυναίκα δεν είναι κούκλα, είναι ένα ον με επιθυμίες και αντιλήψεις κατά κανόνα διαφορετικές από την επικρατούσα τάξη, γεγονός που εκφράζεται και από το ίδιο το μέσο επικοινωνίας, τη γλώσσα: «Ενας τρόπος για να επικοινωνείται η επιστημονική σκέψη στο τέλος του 20ού αιώνα είναι η αλφαβητική γραφή» απαντά η Luce Irigaray σε ερώτηση της δημοσιογράφου, «επομένως τη χρησιμοποιώ για να επικοινωνώ, παρ' όλο που πιστεύω ότι η μέθοδος αυτή είναι περιοριστική για ό,τι έχω να πω, ειδικά ως γυναίκα».

Ωστόσο δεν δίνεται η εντύπωση ότι πρόκειται για μάχη μεταξύ των δύο φύλων - μερικές σελίδες αργότερα η ίδια γυναίκα μιλάει για την έννοια της ανταλλαγής ανάμεσα σε έμφυλα υποκείμενα, γεγονός που αντικατοπτρίζει μια αίσθηση διαλόγου, έκδηλη σε όλο το βιβλίο. Πολλές είναι οι γυναίκες που συμμετέχουν σε αυτόν: η γυναίκα-γραφιάς, η γυναίκα-συγγραφέας, η γυναίκα-ποιήτρια, η γυναίκα-μεταφράστρια, η γυναίκα-κριτικός. «Αυτό το βιβλίο δεν είναι ήρεμο» παρατηρεί ένα ανυπόγραφο σημείωμα στην αρχή του βιβλίου. Πολλές από τις απόψεις που εκφράζονται μπορεί να ακούγονται απόλυτες, το σύνολο όμως των κειμένων δεν αποπνέει δογματισμό. Πρόκειται για μια σειρά «προτάσεων», όπως επισημαίνει και η Χριστιάνα Λαμπρινίδη στην εισαγωγή, που μάλλον προτείνουν μια νέα, εναλλακτική θέαση του κόσμου, έναν νέο τρόπο ανάγνωσης των κειμένων που υπογράφονται από γυναικεία ονόματα. Δεν δίνει όμως την εντύπωση ότι πηγαίνει στο άλλο άκρο, ότι δηλαδή η γυναικεία γραφή είναι μια αυστηρά γυναικεία υπόθεση. «Το βιβλίο αυτό ανήκει σε όλες τις γυναίκες που διαβάζουν, γράφουν, θέλουν να γράψουν, δεν έγραψαν ποτέ και στους άνδρες που θέλουν να μάθουν νέους τρόπους να καταλαβαίνουν τις γυναίκες ή να διαβάζουν γυναίκες».

«Δεν είναι εύκολο ούτε δύσκολο» φαίνεται να λέει το ίδιο το βιβλίο για τον εαυτό του και η συνέχεια το επιβεβαιώνει. Γιατί κανένας δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι το αντικείμενο είναι απλό ή ότι τα κείμενα που περιλαμβάνονται στην έκδοση είναι μονοσήμαντα ή δεδομένα. Το μήνυμα είναι ότι αυτός που ενδιαφέρεται έχει τη δυνατότητα να παρακολουθήσει. Την προσπάθεια του επιμελούς αναγνώστη ενισχύουν πλήθος επεξηγήσεις και βιογραφικά σημειώματα, που δηλώνουν τη σοβαρότητα του εγχειρήματος καθώς και τη δυνατότητα συμμετοχής όλων όσοι το επιθυμούν. Πρόκειται για ένα βιβλίο-εισαγωγή στο θέμα και, αν πιστέψουμε ότι «είναι μια αρχή, όχι ένα τέλος», περιμένουμε με ενδιαφέρον τη συνέχεια.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ , 02-06-2002