Η επιχειρηματικότητα στην ευρωπαϊκή ύπαιθρο

Στην αυγή μιας νέας χιλιετίας η ευρωπαϊκή ύπαιθρος προσπαθεί να επαναπροσδιορίσει το ρόλο της στις νέες συνθήκες. Η μακροχρόνια διαδικασία διαρθρωτικών αλλαγών που συνετέλεσε στην απομάκρυνση από τις γεωργικές δραστηριότητες, έχει ενταθεί ως αποτέλεσμα αλλαγών: στην πολιτική (όπως η αναθεώρηση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και η Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου), στον Διεθνή Καταμερισμό της Εργασίας και στις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών. Οι αλλαγές αυτές δημιουργούν στις περιοχές της υπαίθρου έναν ποιοτικά πρωτόγνωρο συνδυασμό ευκαιριών και απειλών.
Η μελέτη αυτή επιχειρεί να κατανοήσει τις αναπτυξιακές εμπλοκές που παρουσιάζονται στις περιφερειακές περιοχές της ευρωπαϊκής υπαίθρου. Η βασική υπόθεση εργασίας -κάτι που στη συνέχεια επαληθεύτηκε- ήταν ότι οι εμπλοκές αυτές θα μπορούσαν εν μέρει να αποδοθούν στην εξαιρετικά περιορισμένη επιχειρηματικότητα στις περιοχές αυτές. [...]

(Απόσπασμα από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο αυτό στηρίζεται σε εξαιρετικά πλούσιο υλικό που αντλήθηκε από εμπειρική έρευνα σε πέντε χώρες, στo πλαίσιο ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος, το οποίο εκπονήθηκε υπό την επιστημονική ευθύνη του επιμελητή της έκδοσης. Το θέμα του βιβλίου έχει σημασία για τις περισσότερες περιοχές της ευρωπαϊκής υπαίθρου, μια που όλες, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, αντιμετωπίζουν προβλήματα. Ωστόσο έχει μια ιδιαίτερη σημασία για την Ελλάδα, δεδομένης της πολύ μεγάλης βαρύτητας που εξακολουθεί να έχει η γεωργία, σε σχέση με τις άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Το βιβλίο αναλύει πολλά σοβαρά ζητήματα, εκ των οποίων τρία μπορούν να θεωρηθούν τα περισσότερο σημαντικά.



H κεντρική σύλληψη



Το πρώτο είναι η ίδια η κεντρική σύλληψη του βιβλίου, η οποία προσπαθεί να κατανοήσει τις αναπτυξιακές εμπλοκές που παρουσιάζονται στις περιοχές της ευρωπαϊκής υπαίθρου, έχοντας ως βασική υπόθεση εργασίας ότι αυτές οι εμπλοκές μπορούν εν μέρει να αποδοθούν στην εξαιρετικά περιορισμένη επιχειρηματικότητα στις περιοχές αυτές. Πράγματι, ως σήμερα ελάχιστα γνωρίζαμε σχετικά με τον τρόπο που τα χαρακτηριστικά της υπαίθρου επηρεάζουν την παρουσία και τα γνωρίσματα των επιχειρηματιών, ενώ ακόμη λιγότερα σχετικά με τη λειτουργία των επιχειρηματιών ως βασικού μοχλού ενός μηχανισμού ανάπτυξης και διαρθρωτικής μεταβολής της υπαίθρου. Στο βιβλίο επισημαίνεται ότι οι επιχειρηματίες στην ύπαιθρο τείνουν να είναι κυρίως άνδρες, νεότερης ηλικίας, με ανώτερη εκπαίδευση, έχουν προηγούμενη εμπειρία στη διαχείριση επιχείρησης και έχουν γονείς επιχειρηματίες. Οι επιχειρήσεις της υπαίθρου που επιδεικνύουν έναν αξιόλογο δυναμισμό είναι αυτές που μετατρέπουν το θεωρούμενο μειονέκτημα της υπαίθρου σε πηγή ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος, είτε μέσω της έμφασης του τοπικού χαρακτήρα των προϊόντων τους είτε επειδή μπορούν να υπερβούν τις αδυναμίες της χωροθέτησης στην ύπαιθρο μέσω της ανάπτυξης συνεργασιών.

Δεύτερον, οι συγγραφείς του βιβλίου επισημαίνουν ότι η παρουσία επιχειρηματιών ικανών να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και να εκμεταλλευθούν τις ευκαιρίες που εμφανίζονται στην ύπαιθρο δεν είναι σε καμία περίπτωση δεδομένη. H μετανάστευση στερεί από την ύπαιθρο τους πλέον δυναμικούς ανθρώπους, κυρίως νέους και καλά εκπαιδευμένους, οι οποίοι, αν έμεναν, θα μπορούσαν να εντοπίσουν ευκαιρίες, και χάρη στις εμπειρίες τους, στον δυναμισμό τους και στις γνώσεις τους να τις εκμεταλλευθούν παραγωγικά. Πρόσφατα οι περιφερειακές περιοχές της υπαίθρου μερικών ευρωπαϊκών χωρών (όπως της Βρετανίας και της Γερμανίας) έχουν αποκτήσει μια νέα δυναμική, η οποία οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι έχουν γίνει αποδέκτες ενός κύματος εσωτερικής μετανάστευσης αποτελούμενο από σχετικά εύπορους κατοίκους αστικών περιοχών. Αυτή η ροή πληθυσμού από τις αστικές περιοχές προς την ύπαιθρο δεν είναι το αποτέλεσμα αναζήτησης νέων ευκαιριών απασχόλησης, αλλά περισσότερο ελκυστικού οικιστικού περιβάλλοντος, σε αντίδραση στα έντονα κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα των σύγχρονων πόλεων. Οι νέοι αυτοί κάτοικοι μεταβάλλουν ουσιαστικά τα χαρακτηριστικά του πληθυσμού στην ύπαιθρο. Συχνά έχουν μεγάλη εμπειρία στη διαχείριση επιχειρήσεων, καθώς και πρόσβαση σε δίκτυα πληροφοριών, επαφών και πηγών χρηματοδότησης, στοιχεία που αποτελούν πολύ χρήσιμους και δύσκολα μεταβιβάσιμους πόρους για την έναρξη νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Ετσι μια αξιοσημείωτη μερίδα αυτών των νέων κατοίκων εμπλέκεται σε επιχειρηματικές δραστηριότητες, προσδίδοντας σημαντικό δυναμισμό στην ύπαιθρο.



Τεράστιες διαφορές



Τρίτον, οι συγγραφείς τονίζουν ότι η ευρωπαϊκή ύπαιθρος χαρακτηρίζεται από τεράστιες διαφορές, τόσο μεταξύ των χωρών όσο και στο εσωτερικό τους, όσον αφορά την πληθυσμιακή πυκνότητα, τη γεωμορφολογία, τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά, τη φυσική και κοινωνική υποδομή, τη λειτουργία των θεσμών, το επίπεδο ανάπτυξης του κοινωνικού κεφαλαίου και βεβαίως την ιστορική τους διαδρομή. Τα εθνικά χαρακτηριστικά επηρεάζουν ιδιαίτερα τις περιοχές της υπαίθρου, με την έννοια ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς τη σημασία της γεωργίας (π.χ. στην Ελλάδα 16% απασχόλησης, ενώ στη Βρετανία λιγότερο από 2%). Τεράστιο ρόλο παίζουν επίσης οι διαφορές στις αντιλήψεις για την ύπαιθρο. Σε ορισμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, η ζωή στην ύπαιθρο θεωρείται «μίζερη», από την οποία πρέπει κανείς να γλιτώσει - «να φύγει από τις λάσπες» - ενώ αντίθετα σε άλλες, όπως η Βρετανία, η ζωή στην ύπαιθρο θεωρείται παράδεισος ασφάλειας, ηρεμίας και καθαρότητας. Στη δημιουργία της αντίληψης αυτής προφανώς σημαντικό ρόλο παίζουν οι προσφερόμενες κοινωνικές υποδομές, υγείας και εκπαίδευσης, η εύκολη πρόσβαση σε ψυχαγωγία κτλ. Οι συγγραφείς αναλύουν επίσης και άλλα σημαντικά στοιχεία που προσδιορίζουν την ελκυστικότητα της υπαίθρου για επιχειρηματικές δραστηριότητες όπως η υποστήριξη από κρατικούς ή ημικρατικούς θεσμούς σε τοπικό επίπεδο, η πληροφόρηση κ.ά.

Το συλλογικό αυτό βιβλίο αποτελεί μια σοβαρή προσπάθεια προσδιορισμού των προϋποθέσεων που απαιτούνται για να αναπτυχθεί η επιχειρηματικότητα στην ύπαιθρο και ταυτόχρονα μια προσπάθεια ανάλυσης της σημασίας της επιχειρηματικότητας για την ανάπτυξη της υπαίθρου. Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο, γιατί επιπλέον οι αναλύσεις που περιλαμβάνει στηρίζονται σε εμπειρικά δεδομένα. Το βιβλίο αυτό εμπλουτίζει την πενιχρή ελληνική βιβλιογραφία σε ένα κρίσιμο ζήτημα. Είναι συνεπώς πολύ χρήσιμο βοήθημα για όλους όσοι ασχολούνται με το ζήτημα αυτό τόσο σε ακαδημαϊκό επίπεδο όσο και στο επίπεδο χάραξης και εφαρμογής πολιτικής για την ανάπτυξη της υπαίθρου.



Ναπολέων Μαραβέγιας (καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 16-05-2004