Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Ένα έργο που χρειάστηκε 19 έτη για να ολοκληρωθεί και είναι ενημερωμένο με τα πιο πρόσφατα δεδομένα και εξελίξεις στο χώρο της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Συνεργάζονται 106 επιστήμονες: φιλόλογοι, ιστορικοί, δημοσιογράφοι, κριτικοί, ερευνητές, συγγραφείς, θεατρολόγοι, βιβλιογράφοι.

Περιέχει λήμματα για δημιουργούς, λογοτεχνικά έργα που ξεχώρισαν, ρεύματα και σχολές, λογοτεχνικά είδη, όρους της θεωρίας της λογοτεχνίας, περιοδικά, μελετητές της λογοτεχνίας, ιδρύματα, εκδοτικούς οίκους κ.ά., καθώς και ενημερωμένη και αναλυτική βιβλιογραφία. Σωστά οργανωμένο, πρωτότυπο, χρήσιμο σε όποιον έχει ως ζητούμενό του τη νεοελληνική λογοτεχνία.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Ξεφυλλίζοντας το ΛΝΕΛ, ο αναγνώστης ασφαλώς θα εντυπωσιαστεί από το τεράστιο θεματικό εύρος που το έργο αναλαμβάνει να καλύψει. Τα αναμενόμενα περιεχόμενα (συγγραφείς, έργα, είδη, ρεύματα και τάσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τις απαρχές ώς τα τέλη του 20ού αι.) απαρτίζουν μονάχα ένα τμήμα του έργου, αφού έχουν συγχωνευθεί (σε ενιαία αλφαβητική σειρά) με τουλάχιστον τέσσερα διακριτά λεξικά: νεοελληνιστών (Ελλήνων και ξένων, αλλά και βυζαντινολόγων, θεατρολόγων, μεταφραστών κ.ά.), συγγραφέων και ρευμάτων της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όρων και τάσεων της λογοτεχνικής θεωρίας, γενικών φιλολογικών όρων. Στην πραγματικότητα, το ΛΝΕΛ φαίνεται να φιλοδοξεί να συμπεριλάβει καθετί που θα μπορούσε να σχετίζεται συνειρμικά με τα νεοελληνικά γράμματα στο μυαλό κάποιου αναγνώστη. Αυτός ο βουλιμικός σχεδιασμός, ωστόσο, αποδυναμώνει την εγκυρότητα και τη χρηστική αξία του έργου, απειλώντας να το καταστήσει αμέθοδο και άνισο εγκυκλοπαιδικό συμπίλημα περί παντός του λογοτεχνικού (και ποικίλων άλλων, συναφών και μη, θεμάτων)· ανάλογα με το λήμμα που έχει μπροστά του, συχνά αισθάνεται κανείς ότι διαβάζει διαφορετικό κάθε φορά λεξικό. Στα θετικά του ΛΝΕΛ θα πρέπει να προσμετρηθεί η συμπερίληψη λημμάτων για ποικίλους θεσμικούς φορείς της λογοτεχνικής δραστηριότητας (περιοδικά, εκδοτικοί οίκοι, εκπαίδευση, ιδρύματα, σύλλογοι κ.ά.), η βιβλιογραφική τεκμηρίωση, αλλά και η αναφορά σε πολλούς ελάσσονες, νεώτατους ή άγνωστους συγγραφείς, ακόμη και σε πρόσωπα αμφίβολης, θα έλεγε κανείς, «συγγραφικής ιδιότητας». Έχω την εντύπωση πως δεν υπάρχει μέλος λογοτεχνικού Ομίλου ή Σωματείου της επικράτειας, λογοτεχνίζων δημοσιογράφος, λαογράφος ή ιστοριοδίφης, συγγραφέας παιδικού βιβλίου, άνθρωπος που να έχει εκδώσει ένα βιβλίο κάπως λογοτεχνικό (ή να έχει εισπράξει μία έστω σύντομη αναφορά σε εφημερίδα της τελευταίας εικοσαετίας) που να μη βρει το όνομά του στο Λεξικό- και αν αυτό έχει συμβεί, θα οφείλεται μάλλον σε παραδρομή. Αυτή η αναστολή της εφαρμογής του όποιου (και οσοδήποτε διευρυμένου) λογοτεχνικού κανόνα, που ενδεχομένως θα ξενίσει ορισμένους αναγνώστες, είναι πιστεύω ορθή. Ένα λεξικό δεν είναι Ιστορία της λογοτεχνίας ούτε διδακτικό εγχειρίδιο· οι ποικίλες χρήσεις που θα κληθεί να εξυπηρετήσει επιβάλλουν την ουδέτερη καταγραφή ακόμη και της λανθάνουσας ή παρεμπίπτουσας λογοτεχνικής δραστηριότητας.

Εντούτοις, η σωστή αυτή επιλογή αμβλύνεται από τον αμετροεπή σχολιασμό που συχνά παρεισφρέει και σε λήμματα της εν λόγω κατηγορίας. Νομιμοποιείται, π.χ., το λήμμα για έναν συγγραφέα δύο βιβλίων, τα οποία δεν έχουν απασχολήσει στο ελάχιστο την κριτική, να αποφαίνεται πως «με τη ρέουσα γλώσσα του ο συγγραφέας δίνει σάρκα και οστά σε μια σπαρακτική νοσταλγία για όνειρα και οράματα που διέψευσε ο ρους της ιστορίας»; Γενικότερα, τα σχόλια επί συγγραφέων (ιδίως σύγχρονων) δίνουν πολλές φορές την εντύπωση πως εκφράζουν προσωπικές διαθέσεις των συντακτών τους, χωρίς να υπακούουν στην πειθαρχία μιας ισόρροπης κατεύθυνσης. Η ετυμηγορία για το κριτικό έργο του Μάρκου Αυγέρη π.χ. («Αν και πρόκειται για ένα έργο σεβαστό σε όγκο και πλούσιο σε πληροφορίες και βασικές γνώσεις, τις οποίες προβάλλει με εύληπτο τρόπο, είναι μέτριο σε αξία και αρκετά απλουστευτικό στα συμπεράσματά του») φαντάζει υπερβολικά σκληρή, όταν διαβάζουμε παράλληλαγια ζώντα και δρώντα κριτικό- ότι «στοιχεία έκδηλα σε όλα του τα κείμενα είναι η πλούσια πείρα, η βαθιά γνώση του αντικειμένου, το ανοιχτό πνεύμα και, κυρίως, η αγάπη του για το θέατρο».

Ένα λεξικό έκτασης 2.500 σελίδων, στο οποίο έχουν συνεργαστεί περισσότεροι από εκατό συντάκτες δεν μπορεί βέβαια να κριθεί ολοκληρωμένα χωρίς να ληφθούν υπόψη οι προγραμματικές και μεθοδολογικές του αρχές: οι επιλογές που καθόρισαν τη διάρθρωσή του, τι ακριβώς επιχείρησε να καλύψει (και τι απέκλεισε), πώς αντιμετώπισε την πληθώρα των μεθοδολογικών προβλημάτων που ασφαλώς ανέκυψαν στη διάρκεια της εκπόνησής του. Σε ό,τι αφορά αυτά τα ζητήματα, ωστόσο, το ΛΝΕΛ αποκαλύπτεται παράδοξα σιωπηρό. Αντί της αναμενόμενης εκτενούς εισαγωγής που θα μας διαφώτιζε, βρίσκουμε ένα τυπικό σημείωμα τρεισήμισι σελίδων, το οποίο, για να ολοκληρωθεί το παράδοξο, δεν υπογράφεται από την υπεύθυνη σύνταξης της τελευταίας δεκαετίας, που έφτασε το έργο στην ολοκλήρωσή του, αλλά από εκείνον της περιόδου 1992-1996.



ΤΑΚΗΣ ΚΑΓΙΑΛΗΣ

ΤΑ ΝΕΑ 3-11-2007