Λεσβογραφίες του Αγώνα

Διηγήματα Λεσβίων Συγγραφέων με θέμα την Επανάσταση του 1821 και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στην Λέσβο


«Σκλαβωθείτε εις τα γράμματα…» και ««Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του Εικοσιένα» «Ω θεϊκιά κι όλη αίματα Πατρίδα»
Διονύσιος Σολωμός


Σ’ ένα παλιό σχολικό αναγνωστικό αλίευσα τα παρακάτω: «Να την προσέχουμε, λοιπόν, σαν τα μάτια μας την εθνική μας ελευθερία. Να την τιμούμε. Και με την αρετή μας να την κρατάμε γερά, για να την παραδώσουμε στις γενιές, που θα έρθουν μετά από μας, την ακριβοπληρωμένη τούτη ιερή μας κληρονομιά».

Ο Θόδωρος Κολοκοτρώνης, στην ιστορική ομιλία του προς τους νέους, στην Πνύκα, το 1838, είπε ανάμεσα στα άλλα: «Όταν αποφασίσαμε να κάμωμε την Επανάσταση, δεν εσυλλογισθήκαμε ούτε πόσοι είμεθα ούτε πως δεν έχομε άρματα ούτε ότι οι Τούρκοι εβαστούσαν τα κάστρα και τας πόλεις ούτε κανένας φρόνιμος μας είπε: "πού πάτε εδώ να πολεμήσετε με σιταροκάραβα βατσέλα", αλλά ως μία βροχή έπεσε εις όλους μας η επιθυμία της ελευθερίας μας και όλοι, και ο κλήρος μας και οι προεστοί και οι καπεταναίοι και οι πεπαιδευμένοι και οι έμποροι, μικροί και μεγάλοι, όλοι εσυμφωνήσαμε εις αυτό το σκοπό και εκάμαμε την Επανάσταση».

Η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε σταθμός και κορυφαίο γεγονός στην ιστορία του νεότερου ελληνισμού, αφού οδήγησε μετά από 400 χρόνια στη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Η φετινή επέτειος του εορτασμού των 200 χρόνων από τον μεγάλο ξεσηκωμό αποτελεί μια πολύ καλή αφορμή όχι μόνο για να τιμήσουμε το μεγαλειώδες αυτό γεγονός αλλά και να (ξανα)διαβάσουμε, να μελετήσουμε, να ερευνήσουμε την ιστορία της Επανάστασης, να την δούμε και με μια άλλη ματιά, να αναστοχαστούμε, να διδαχτούμε από τη φιλοπατρία και την αυτοθυσία των επώνυμων και ανώνυμων ηρώων αλλά και από τα πολλά λάθη και τα πάθη, τη διχόνοια “τη δολερή”, τους εμφύλιους σπαραγμούς.

Όπως είναι γνωστό το νησί μας, η Λέσβος, όπως και πολλές άλλες περιοχές της σημερινής Ελλάδας, δεν απελευθερώθηκαν το 1821, ούτε στα μετέπειτα επαναστατικά χρόνια, και δεν συμπεριλήφθηκε στο ανεξάρτητο κράτος το 1829. Οι κύριοι και βασικοί λόγοι που εμπόδισαν την εξέγερση της Λέσβου σύμφωνα με τους ερευνητές εκείνης της περιόδου σχετίζονται ασφαλώς με τη γεωγραφική της θέση. Η Λέσβος βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τα μικρασιατικά παράλια και τα στενά των Δαρδανελίων και επομένως ήταν εύκολη η καταστολή της επαναστάσεώς της με στρατεύματα, που μπορούσαν να μεταφέρουν οι Τούρκοι με ευχέρεια από το απέναντι μέρος. Εκτός απ’ αυτό, η γεωγραφική της θέση της είχε δημιουργήσει δύο πολύ σοβαρά εμπόδια στην εξέγερσή της, ότι χρησιμοποιήθηκε κατά τα χρόνια της Επαναστάσεως από τον τουρκικό στόλο για ναυτική βάση και σαν συνέπεια αυτού ότι το νησί θεωρήθηκε από τους Τούρκους θέση στρατηγικής σημασίας και ενισχύθηκαν απ’ την αρχή σημαντικά οι τουρκικές φρουρές του, με επιπρόσθετους στρατιώτες. Στο νησί δεν υπήρχε αντάρτικο, κλέφτες και αρματολοί, ο στρατιωτικός δηλαδή πυρήνας που θα σήκωνε το βάρος των πολεμικών επιχειρήσεων εναντίον ενός στρατού οργανωμένου, εκπαιδευμένου και εξοπλισμένου. Επίσης, ο ανεφοδιασμός του νησιού σε όπλα και πυρομαχικά και γενικά η διατήρηση του μετώπου σ’ αυτό, θα ήταν συνεχώς υπό την αίρεση του τουρκικού στόλου, που εύκολα και γρήγορα θα κατέβαινε από τις βάσεις του στα Στενά. Ακόμα και η απέναντι Μικρασία ήταν ακένωτη πηγή ενισχύσεων για τους Τούρκους και κοντινή. Πεινασμένα και φανατισμένα άτακτα στίφη ήταν πρόθυμα να περάσουν από τη Μικρασία στα νησιά για πλιάτσικο και ανεμπόδιστη σφαγή. Τα τρία μεγάλα κάστρα, Μυτιλήνης, Μολύβου, Σιγρίου καλά οχυρωμένα και εφοδιασμένα θα ‘πρεπε να πολιορκηθούν από στεριά και θάλασσα για να πέσουν. Ο Διοικητής της Μυτιλήνης είχε και δικά του πλοία και στο σημερινό Δημοτικό Κήπο υπήρχαν ναυπηγεία Σουλτανικά που έφτιαχναν και φρεγάδες ακόμα.

Μπορεί για τη Λέσβο το 1912 να είναι μια ημερομηνία ορόσημο της σύγχρονης ιστορίας της αλλά και στα προεπαναστατικά χρόνια, στην έναρξη της επανάστασης το 1821 και τα χρόνια που ακολούθησαν το νησί είχε τη δική του ιδιαίτερη και σημαντική συμμετοχή και συμβολή: φιλικό κίνημα, επαναστατικά γεγονότα, κορυφαίες προσωπικότητες και εκατοντάδες Λέσβιοι στα πεδία των μαχών σ’ όλη την Ελλάδα. Η σύγχρονη ιστορική έρευνα φέρνει στο φως συνεχώς νέα στοιχεία.

Κι όμως τα 200 χρόνια από το 1821 δεν είναι πολύ μακριά μας. Ο ιστορικός και συγγραφέας Παναγιώτης Παρασκευαΐδης σε μια συζήτηση που κάναμε για το περιεχόμενο του παρόντος βιβλίου μού είπε ότι θυμάται προγόνους του να λένε ότι μια προγιαγιά τους, η Διαμάνω, αφηγούνταν με λεπτομέρειες τη νύχτα εκείνη που οι Μανταμαδιώτες ανέβηκαν στον Αράχταρου και θρηνώντας έβλεπαν τις φωτιές από τις Κυδωνίες(Αϊβαλί) που καιγόταν από τον τουρκικό στρατό, που μπήκε στην πόλη στις 2 Ιουνίου 1821 για να εκδικηθεί για την πυρπόληση τουρκικού δίκροτου στις 27 Μαΐου στην Ερεσό. Η Μαρία Αναγνωστοπούλου, λαογράφος και συγγραφέας, θυμάται και το καταθέτει γραπτώς στο βιβλίο, συγγενείς του συζύγου της Αχιλλέα να μιλούν για τον πρόγονό τους, Παλαιολόγο Λεμονή.

Ο εορτασμός των 200 χρόνων και κάποιες συζητήσεις όπως οι παραπάνω αποτέλεσαν την αφορμή να τιμήσουμε το 1821 και τη Λέσβο με μια ιδιαίτερη έκδοση. Ζητήθηκε από 21 συγγραφείς, καταξιωμένους και γνωστούς αλλά και νέους-πρωτοεμφανιζόμενους με διακρίσεις σε πανελλήνιους σχολικούς διαγωνισμούς, να γράψουν ένα αφηγηματικό κείμενο με φόντο την Επανάσταση και τη Λέσβο εμπνεόμενοι από ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα με την απαραίτητη βέβαια μυθοπλαστική επεξεργασία.

Επιλέχθηκε ο υπότιτλος «αφηγηματικά, ιστορικά και άλλα κείμενα», γιατί διαπιστώσαμε ότι κάποιοι συγγραφείς έχουν κάνει λίγη ή καθόλου χρήση της μυθοπλασίας μένοντας προσηλωμένοι σε μια ιστορική καταγραφή και κατάθεση.

Στο τέλος προσθέσαμε και μια ενδεικτική βιβλιογραφία για τη Λέσβο και το 1821, το πριν και το μετά, θεωρώντας ότι βοηθούμε τον αναγνώστη σε μια περαιτέρω γνώση, μελέτη και εμβάθυνση. Με το αρχειακό και εικαστικό υλικό θελήσαμε να πλαισιώσουμε και να συμπληρώσουμε τα κείμενα συνδυάζοντας την αναγνωστική και αισθητική απόλαυση.

Ολοκληρώνοντας αυτές τις εισαγωγικές γραμμές ευνόητες είναι οι θερμές μου ευχαριστίες στους συγγραφείς του βιβλίου, στην Αγγελική Οικονόμου για τη μετάφραση ενός αποσπάσματος από μια γαλλική εφημερίδα της εποχής, τις εκδόσεις «Μύθος», που αγκάλιασαν με θέρμη την ιδέα και την πρότασή μου για τη δημιουργία αυτού του βιβλίου, τον Τάκη Βαλάκο για την γραφιστική του φροντίδα. Ιδιαίτερες και πολλές ευχαριστίες στον καλό φίλο και συνάδελφο, Τζάνο Στεφανέλλη, όχι μόνο για την πολύτιμη βοήθειά του στην επιμέλεια των κειμένων αλλά για την γενικότερη έγνοιά του από την αρχή μέχρι και την ολοκλήρωση του βιβλίου.

Θα κλείσω από εκεί που ξεκίνησα. Ο εορτασμός των 200 χρόνων μέσα σε συνθήκες πρωτόγνωρων και ποικίλων περιορισμών και δυσκολιών λόγω της πανδημίας του covid – 19, δεν θα πρέπει να μας αποπροσανατολίσει από την βασική στόχευση κάθε ιστορικής επετείου: η ιστορία όχι μόνο να μην ξεχνιέται αλλά να αποτελεί το ισχυρότερο μάθημα, για να κτίσουμε ένα καλύτερο μέλλον για την πατρίδα μας και τις επόμενες γενιές. Το είπαν με τρόπο μοναδικό ο Κωστής Παλαμάς «Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του Εικοσιένα» και ο Γέρος του Μοριά «Σκλαβωθείτε εις τα γράμματα».


Σκορδάς Παναγιώτης