Μιλώντας για τον ένοπλο αγώνα

[...] Όπως μπορεί να φανεί και από την ανάγνωση του υλικού της συνάντησης που έχει συγκεντρωθεί σ' αυτό το βιβλίο, οι συμμετέχοντες δεν περιορίστηκαν αποκλειστικά στον ένοπλο αγώνα, αλλά προσπάθησαν να προσεγγίσουν ιστορικά και κοινωνικά μια ευρωπαϊκή πραγματικότητα στην οποία ανεμείχθησαν πάρα πολλοί άνθρωποι για μια περίπου εικοσιπενταετία και μάλιστα σε μια κρίσιμη περίοδο μετασχηματισμού των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών και πολιτιστικών σχέσεων. [...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Η περίοδος που μεσολάβησε ανάμεσα στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του '70, μετά και τον ύσταστο σπασμό των μεγάλων κοινωνικών κινημάτων της προηγούμενης δεκαετίας, έως τα χρόνια της αλλαγής του αιώνα που ζήσαμε, μπορεί αναμφίβολα να καταγραφεί ως ο πρόσφατος «σκοτεινός αιώνας». Περίοδος απελπισίας και αλλεπάλληλων συντριβών σε προσωπικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο, υπήρξε ταυτόχρονα η εποχή μιας τεράστιας κοινωνικής και πολιτικής οπισθοδρόμησης, της οποίας τις συνέπειες σε όλα τα μέτωπα της ζωής ακόμη αναμετρούμε. Και μία από τις πλέον σκοτεινές σελίδες αυτής της περιόδου είναι τα γεγονότα που αφορούν τη δημιουργία και την καταστολή ένοπλων αριστερών κινημάτων στην Ευρώπη: οι ιδιόμορφες συνθήκες που τα γέννησαν, οι ωμές μέθοδοι καταστολής τους, η ανενδοίαστη συνεργασία των οργανωμένων πολιτικών σχημάτων της αριστεράς με τους επιθετικότερους μηχανισμούς του κεφαλαίου, και όλ' αυτά μέσα στο συγκεχυμένο σκηνικό της κατάρρευσης του ψυχροπολεμικού διπολισμού, είναι παράγοντες που συνέβαλαν αποφασιστικά, και πίσω από ένα πυκνό παραπέτασμα αδιαφάνειας που μόλις αυτή τη στιγμή αρχίζει να διαλύεται, στην ακινητοποίηση και στη θέση αιχμαλωσίας όπου βρίσκει τον εαυτό του σήμερα το παγκόσμιο κίνημα αντίστασης στην εφιαλτική μονοκρατορία των μονοπωλίων και της διεθνούς κεφαλαιαγοράς.

Είναι παράδοση της επίσημης ιστοριογραφίας της αριστεράς να κατασκευάζει την ιστορία των λαϊκών αγώνων από τη σκοπιά των κομμουνιστικών κομμάτων και στο επίπεδο των εκάστοτε ηγετικών τους ομάδων. Ως ελπιδοφόρα αντίσταση σε τούτη την τάση αναπτύχθηκαν από τη δεκαετία του '60 και ύστερα κέντρα εναλλακτικής τεκμηρίωσης, όπως το Ινστιτούτο De Martino για την «προφορική ιστορία του εργατικού κινήματος» στην Ιταλία, με ένα τεράστιο αρχείο ηχογραφημένου υλικού από την εκβιομηχάνιση του ιταλικού Βορρά και την αντιφασιστική αντίσταση μέχρι το ένοπλο αντάρτικο των δεκαετιών του '70 και του '80, και το κοινωνικό κέντρο Rote Fabrik στην πόλη της Ζυρίχης. Αυτό το τελυταίο άλλωστε ανέλαβε την πρωτοβουλία να συγκαλέσει το Μάιο του 1997 μια διεθνή συνάντηση με θέμα τον ένοπλο αγώνα των πρόσφατων δεκαετιών στην Ιταλία και τη Γερμανία: ήταν η πρώτη φορά όπου άνδρες και γυναίκες από τις δύο χώρες, πρώην αγωνιστές των ένοπλων οργανώσεων και έχοντας οι περισσότεροι υποστεί την εμπειρία μακρόχρονης φυλάκισης είχαν την ευκαιρία να συναντηθούν και να συζητήσουν δημοσίως το σοβαρό αυτό ζήτημα που συντάραξε στις ημέρες μας τις ευρωπαϊκές μητροπόλεις.

Το βιβλίο που έχουμε σήμερα μπροστά μας είναι η συγκλονιστική τεκμηρίωση της παραπάνω δημόσιας συζήτησης. Ο Primo Moroni, εκ των συντονιστών της συνάντησης και επιμελητής της ιταλικής έκδοσης, γράφει το εισαγωγικό σημείωμα που αφορά ακριβώς την εναλλακτική αγωνιστική ιστοριογραφία στην Ιταλία· ακολουθούν μια συζήτηση μεταξύ Γερμανών αγωνιστών, πρώην μελών της «RAF», για την «Εξέλιξη του αντάρτικου πόλεων στην Ομοσπονδιακή Γερμανία τη δεκαετία του '70», μια αντίστοιχη συζήτηση μεταξύ Ιταλών συντρόφων που τιτλοφορείται «Brigate Rosse, διάχυτο αντάρτικο, αυτονομία και ΙΚΚ», μια ιστορική επισκόπηση του Ermanno Gallo με τίτλο «Κινήματα και ένοπλες ομάδες στην Ιταλία της δεκαετίας του '70», μια πολιτική ανάλυση των U. Giannangeli και G. Pelazza σχετικά με τη «Λογική και αυθαιρεσία της ιταλιακής δικαιοσύνης», μια ενδιαφέρουσα συζήτηση μεταξύ γυναικών και από τις δύο χώρες με θέμα τις «Γυναίκες μεταξύ του ένοπλου αγώνα και του κινήματος», τέλος, μια συνολική συζήτηση Ιταλών και Γερμανών συνέδρων γύρω από τις «Διαφορετικές αναγνώσεις του ένοπλου αγώνα στη Γερμανία και την Ιταλία»· ο τόμος συμπληρώνεται με δύο ζωντανές μαρτυρίες, τη συνέντευξη με τον προσφάτως αποφυλακισμένο (και σοβαρά άρρωστο) αγωνιστή Prospero Gallinari, και μια συγκλονιστική επιστολή από τη φυλακή της Nadia Ponti, 47 χρόνων σήμερα, καταδικασμένης ισόβια για πράξεις που αφορούν τη συμμετοχή στις «Brigate Rosse».

Το φως που ρίχνουν αυτές οι μαρτυρίες σε ένα σωρό σκόπιμα συσκοτισμένα γεγονότα είναι ανεκτίμητο. Η ευρύτερη συνθήκη που γέννησε το ένοπλο κίνημα ήταν παντού η άρνηση να υπάρξει μια διαδικασία δημοκρατικού εκσυγχρονισμού της κοινωνίας σε μια στιγμή όπου η δομή της εργασίας μετασχηματιζόταν δραματικά χάρη στην εισαγωγή των νέων πληροφορικών τεχνολογιών, οι οποίες «εξαφάνιζαν» την παραδοσιακή μορφή του εργοστασίου μαζί με τη δυνατότητα των εργατών για αυτο-οργάνωση, ενώ έδιναν τεράστια περιθώρια νέας κερδοφορίας του κεφαλαίου. Στη Γερμανία αυτό έγινε στο πλαίσιο ενός θωρακισμένου κράτους υπό άμεση αμερικανική κηδεμονία που διατηρούσε πολλούς από τους διοικητικούς μηχανισμούς του ναζιστικού καθεστώτος, ενώ το κομμουνιστικό κόμμα είχε πρακτικά εξοντωθεί και η σοσιαλδημοκρατία του SPD ήταν προγραμματικά αλληλέγγυα με τις κεφαλαιοκρατικές τάξεις. Στην Ιταλία, αντιθέτως, υπήρχε ένα πανίσχυρο εργατικό κίνημα με μεγάλη παράδοση αγώνων, που διατηρούσε αδιάσπαστη συνέχεια με την αντιφασιστική αντίσταση στο Βορρά, το οποίο στη δεκαετία του '60 απείλησε σοβαρά την εργοδοσία θέτοντας υπό αμφισβήτηση ακόμα και την ίδια τη σχέση μισθωτής εργασίας. Η απάντηση είχε τη μορφή μιας ραγδαίας φασιστικοποίησης του ήδη εξαιρετικά διεφθαρμένου κράτους, με αποκορύφωμα τη σφαγή της πλατείας Φοντάνα, που έγινε από φασιστικές οργανώσεις με τη βοήθεια των κρατικών υπηρεσιών ασφαλείας, προκειμένου να ριχθεί η ευθύνη στους αναρχικούς· από την άλλη μεριά, το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα έπαιξε πρώτο το χαρτί του συμβιβασμού με αντάλλαγμα την ενσωμάτωση στον πολιτικό μηχανισμό και πρωτοστάτησε όχι μόνο σε μια σειρά επαίσχυντων προδοσιών της εργατικής τάξης, αλλά και στο κλίμα του χαφιεδισμού και της τρομοκρατίας που ακολούθησε μετά τις πρώτες ένοπλες επιχειρήσεις. Τα ιταλικά δεδομένα, εκτός των άλλων, διαψεύδουν ηχηρά και το περίφημο επιχείρημα περί «απομονωμένων μειοψηφιών»: στη δεκαετία 1972-82 υπήρξαν πάνω από 400 ένοπλες αριστερές οργανώσεις με διαφορετικά χαρακτηριστικά (από τις «GAP» του εκδότη Feltrinelli, τη «Lotta Continoua» και την «Potere Operaio» μέχρι τις «Ερυθρές Ταξιαρχίες» και τη φάλαγγα «Walter Alasia»), στη σύνθλιψη του κοινωνικού κινήματος που ακολούθησε, 150.000 πρόσωπα υπέστησαν έρευνες, 40.000 ενοχοποιήθηκαν, 15.000 διώχθηκαν.

Μια ανοιχτή συζήτηση περί πολιτικής βίας, με όλο το θάρρος που συνεπάγεται η δημόσια ανάληψη ευθύνης αλλά και η ίδια η αυτοκριτική, είναι ολοφάνερα το αντίθετο από εκείνο που κοινώς εννοούμε με τον όρο «βία»: ας σκεφτούμε μόνο τη γελοιότητα του ενδεχομένου πράκτορες των υπηρεσιών ασφαλείας, βασανιστές της αστυνομίας ή μέλη φασιστικών ομάδων κρούσεως να κάνουν το ίδιο! Αυτό κατά τη γνώμη μου είναι που διαφοροποιεί όλες τις πράγματι αριστερές τέτοιες πρακτικές και τις επανεγγράφει στο -ευρύτερα εννοούμενο και οπωσδήποτε διακυβευόμενο υπό τις παρούσες συνθήκες- δημοκρατικό πλαίσιο μιας πολιτικής κοινότητας. Οπως γράφει στη συγκινητική της επιστολή η Nadia Ponti: «Η γέννηση του ένοπλου αγώνα μπορούμε να πούμε ότι ήταν μια απελπισμένη και σίγουρα ειλικρινής προσπάθεια υπεράσπισης των ενδείξεων μιας ελπίδας για έναν διαφορετικό τρόπο ζωής που έμοιαζαν να χάνονται από μπροστά μας... Ηταν μια υποχρεωτική επιλογή... γιατί στην Ευρώπη δεν υπήρχε ένα μη βιαίο κίνημα που να δίνει μια άλλη προοπτική για αλλαγή και να μην είναι οπορτουνιστικό. Οπως είχε πει ο Γκάντι και επανέλαβε ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, "πιστεύω ότι όταν έχουμε να επιλέξουμε μόνο ανάμεσα στη δειλία και τη βία, πρέπει να επιλέγουμε τη βία...". Δεν με ενδιαφέρει καθόλου να υπερασπιστώ τον ένοπλο αγώνα, με ενδιαφέρει το πνεύμα, ο βαθμός ειλικρίνειας και ριζοσπαστικότητας βάσει του οποίου βιώνει κανείς τις επιλογές του. Οσο κι αν μπορεί να μοιάζει επιφανειακά παράδοξο, η επαναστατική βία είναι πιο κοντά στο πνεύμα της μη βίας, σε σχέση με αυτό που εδώ θεωρήθηκε λαθεμένα μη βία» (σ. 97-98).



ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 31/01/2003