Μνήμων 39

Ο νέος τόμος του Μνήμονα σε επιμέλεια του Χρήστου Λούκου απαρτίζεται από έξι μελέτες, ένα βιβλιογραφικό δοκίμιο, τέσσερα κείμενα που εντάσσονται στην ενότητα «Σημειώματα και μαρτυρίες» και δώδεκα βιβλιοκρισίες.

Τέσσερις μελέτες αναφέρονται σε ζητήματα γύρω από την Επανάσταση του 1821. Με κύρια πηγή μία οθωμανική καταγραφή των μη Μουσουλμάνων που διέμεναν ή εργάζονταν στα χάνια της Κωνσταντινούπολης τον Μάρτιο του 1821, η Μαρία Αρβανίτη εξετάζει την επιχείρηση αφοπλισμού αυτού του τμήματος του πληθυσμού σε σύνδεση και με τις πρακτικές διαχείρισης κρίσεων που εφάρμοζε η οθωμανική διοίκηση σε προγενέστερες περιόδους. Ο Σάκης Δημητριάδης αναδεικνύει τις ενδοκοινοτικές συγκρούσεις που ξέσπασαν στην Κάλυμνο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης και συζητεί, μέσα από το συγκεκριμένο παράδειγμα, το ζήτημα της «διπλής υπαγωγής» ορισμένων νησιών του Αιγαίου στην οθωμανική εξουσία και στην ελληνική επαναστατική Διοίκηση. Ο Μηνάς Αντύπας χαρτογραφεί τις απαρχές της σπογγαλιευτικής δραστηριότητας στην Ύδρα στη διάρκεια των τελευταίων χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης και των πρώτων οθωνικών χρόνων, περίοδο κατά την οποία τέθηκαν οι βάσεις για την ανάδειξη του νησιού ως κέντρου της ελληνικής σπογγαλιείας μετά τη δεκαετία του 1860. Οι υλικές και συμβολικές ανταμοιβές των αγωνιστών του ‘21 και ιδιαίτερα η γραφειοκρατία που κινητοποιήθηκε για την αποκατάστασή τους από τα πρώτα επαναστατικά χρόνια έως την αυγή του 20ού αιώνα αποτελούν αντικείμενο της μελέτης της Σωτηρούλας Βασιλείου.

Τέσσερις συμβολές ασχολούνται με ερευνητικά ζητήματα της σύγχρονης ιστορίας. Η μελέτη της Δήμητρας Πυρπιρή εξετάζει πώς οι τοπικές κοινωνίες βίωσαν την εμπειρία της υποχρεωτικής μετανάστευσης των μουσουλμάνων από τον ελλαδικό χώρο στο πλαίσιο της ελληνοτουρκικής ανταλλαγής πληθυσμών του 1923, με βάση τον τοπικό Τύπο της Μακεδονίας και της Κρήτης. Αξιοποιώντας το αρχείο προφορικής παράδοσης του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, οι Αρτεμισία Αθανασίου, Κυριακή Παπαθανασοπούλου και Αικατερίνη Μέλιου αναδεικνύουν πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής των μικρασιατών προσφύγων από τη Βιθυνία πριν και μετά την εγκατάστασή τους στο ελληνικό κράτος. Η Μαριάννα Καράλη τοποθετεί τους «Παραλληλισμούς» της φωτογράφου Έλλης Σουγιουλτζόγλου Σεραϊδάρη (Nelly’s) στο ιδεολογικό πλαίσιο της εποχής τους, διερευνώντας τις επιρροές και τη σύνδεση της δημιουργού με συγκεκριμένους φορείς και πρόσωπα. Τέλος, ο Θεόφιλος Διαμαντής αναλύει τη συγκρότηση, τη δράση, τα δίκτυα και τις οικονομικές λειτουργίες που ανέπτυξαν οι Ομάδες Ενόπλων Καταδιωκόμενων Αγωνιστών στην ελληνική περιφέρεια κατά την περίοδο 1945-1947.

Το ζήτημα της πληθυσμιακής κινητικότητας στην Ελλάδα κατά την περίοδο της Κατοχής και οι ιστοριογραφικές του προσεγγίσεις είναι το αντικείμενο του βιβλιογραφικού δοκιμίου που υπογράφουν οι Αναστασία Χαρτοματσίδη και Ναταλία Τσούρμα, με αφορμή το ερευνητικό πρόγραμμα «Βάση δεδομένων των γερμανικών στρατιωτικών και παραστρατιωτικών μονάδων στην Ελλάδα 1941-1944/45» που υλοποιείται στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.

Στην ενότητα «Σημειώματα και μαρτυρίες», ο Λεωνίδας Μοίρας μεταφράζει και σχολιάζει δύο μαρτυρίες οθωμανών διπλωματών για τη δράση του Ρήγα Βελεστινλή, εξετάζοντας την πρόσληψη και την επίδραση των ιδεών του στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους. Η Αλεξάνδρα Σφοίνη παρουσιάζει το ημερολόγιο του Ιρλανδού φιλέλληνα James Emmerson, ο οποίος σκιαγραφεί την οικονομική, πνευματική και πολιτική κατάσταση, την καθημερινή ζωή και το φυσικό περιβάλλον της εν επαναστάσει Ελλάδας, ενώ ο Ιωάννης Παπαχρήστος αναδεικνύει πτυχές της ιστορίας και του πολιτισμού του Μαρμαρά και της περιοχής του, όπως καταγράφηκαν από τον Λαμπρινό Κ. Δημαρχόπουλο στα χρονικά σημειώματα που συνέταξε μεταξύ του 1821 και του 1866. Με αφορμή την πρόσφατη ταξινόμηση του αρχείου του Αντωνίου Σιγάλα, που απόκειται στη Βιβλιοθήκη και το Αρχείο των Πατέρων Ιησουϊτών, ο Χρήστος Λούκος φωτίζει πτυχές του ερευνητικού έργου και της ξεχωριστής κοινωνικής του δράσης.



Ο τόμος περιλαμβάνει δώδεκα βιβλιοκρισίες εκ των οποίων οι έξι εντάσσονται στην ενότητα «Εκδόσεις για το 1821: Μια δεύτερη αποτίμηση» (Χάρης Αθανασιάδης, Δημήτρης Δ. Αρβανιτάκης, Σίμος Μποζίκης, Μιχάλης Σωτηρόπουλος, Άννα Αθανασούλη, Παναγιώτης Στάθης). Τις υπόλοιπες υπογράφουν οι Ευθύμιος Μαχαίρας, Βασιλική Θεοδώρου, Νικόλαος Λιβανός, Κατερίνα Γαρδίκα, Δημήτρις Γαρρής, Ζωή Καζάκου.