Ο διάβολος στη σάρκα τους

Ο σύγχρονος κομμουνισμός (συμπεριλαμβανομένης και της αναρχικής τάσης) είναι ένα καινούργιο φορτίο σε παλιό όχημα. Όταν η θρησκεία ήταν ιστορικά επίκαιρο είδος κοσμοαντίληψης, μίλησε στη γλώσσα της, μέσα από τον πρωτοχριστιανικό και τον αιρετικό κομμουνισμό. Εκείνη την εποχή, για τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα: "η βίβλος, επομένως και η Αποκάλυψη, ήταν η μόνη πηγή παραστάσεων που διαμόρφωνε το φαντασιακό τους". (Λιάκος) Σήμερα η ταξική πάλη δεν μπορεί να μιλήσει σε αυτή τη γλώσσα.
Η θρησκεία δεν διαρθρώνει πια τις κοινωνικές σχέσεις, πέρα από μερικές δευτερεύουσες λειτουργίες (το κράτος είναι η έμπρακτη άρνηση της θρησκευτικής πίστης, σύμφωνα με τον υλιστή φιλόσοφο Φόυερμπαχ).
Ο επαναστατικός χιλιασμός πέθανε, δεν χάθηκε όμως. Ξεπεράστηκε από μια ανώτερη μορφή κομμουνισμού.
Το σύγχρονο κίνημα αφού απαλλάχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τη χριστιανική του κληρονομιά (αφού, όμως, πρώτα πέρασε και από ενδιάμεσα στάδια: Όουεν, σαινσιμονιστές, Βάιτλιγκ, Τολστοϊκοί κλπ) έσβησε πια τη γλώσσα του Θεού, επιστρέφοντας στο πνεύμα του Προμηθέα: "απλώ λόγω τους πάντας εχθαίρω θεούς"!