Οι παρανομίες του κορμιού

Μέσα από μια σειρά δροσερά και καυστικά δοκίμια, είκοσι οκτώ νέες γυναίκες επεκτείνουν τον εθνικό διάλογο σχετικά με την εικόνα του σώματος, συμπεριλαμβάνοντας τη φυλή, την εθνικότητα, τη σεξουαλικότητα, αλλά και θέματα εξουσίας, τα οποία, αν και συχνά παραβλέπονται, συνδέονται άμεσα με το πώς νιώθουν οι γυναίκες με το σώμα τους. [...]





ΚΡΙΤΙΚΗ



Οι παρανομίες του κορμιού αποτελούν μία δεύτερη, συμπληρωμένη με δύο ακόμη αφηγήσεις, έκδοση του βιβλίου «Αντίο Μπάρμπι» (1998). Ο τίτλος άλλαξε επειδή η εταιρεία κατασκευής παιχνιδιών που έχει τα δικαιώματα της Μπάρμπι άσκησε δίωξη για χρήση κατοχυρωμένου εμπορικού σήματος στον τίτλο και το εξώφυλλο. Ο πρώτος τίτλος ήταν πολύ πιο καίριος, επειδή όλες οι αφηγήσεις που φιλοξενούνται στο βιβλίο έχουν στόχο την ανατροπή ή τον επαναπροσδιορισμό ή την περιφρόνηση των κυρίαρχων προτύπων ομορφιάς που δυναστεύουν τις γυναίκες -και το αντιπροσωπευτικότερο σύμβολο αυτών των προτύπων είναι η πλαστική πριγκίπισσα, η κούκλα Μπάρμπι, που διαμορφώνει την αντίληψη της ομορφιάς σε εκατομμύρια μικρά κορίτσια σε όλο τον κόσμο.

Αλλά ο δεύτερος τίτλος, παρ' ότι λιγότερο άμεσος, είναι σαφέστερος, επειδή αποδίδει τη φιλοσοφία των αφηγήσεων που παρουσιάζουν τις προσωπικές περιπτώσεις γυναικών που αφήνουν το σώμα τους στη φυσική του κατάσταση και με τον τρόπο αυτόν δεν συμμορφώνονται στις κοινωνικές επιταγές που έχουν διαμορφώσει κάποιες αποδεκτές εικόνες του σώματος ως προς το μέγεθος, το σχήμα, το χρώμα, την τριχοφυΐα και το γένος. Οποιος δεν τηρεί τους νόμους, είναι παράνομος, αλλά ανάλογα παρανομεί κι εκείνος που δεν τηρεί τα κοινωνικά πρότυπα -με τη διαφορά πως δεν κλείνεται στη φυλακή, αλλά απωθείται στο περιθώριο. Ενα φόρουμ για να ακουστεί η φωνή αυτών των παρανόμων του κορμιού προσπαθεί να δημιουργήσει η, γεννημένη στο Ντιτρόιτ και πολιτογραφημένη στο Ισραήλ, εικοσιπεντάχρονη επιμελήτρια του τόμου.



Η δυστοπία της πλαστικής τελειότητας

Στον τόμο παρελαύνουν τυπικές περιπτώσεις παρανόμων ή αντιστασιακών του σώματος: η γυναίκα με τη μεγάλη μύτη, με το μεγάλο κώλο, με τα αξύριστα πόδια, η κοντή, η ανάπηρη, η τριχωτή, η λεσβία, η τρανσέξουαλ. Πρόκειται για την πολεμική σε έναν πολιτισμό που μοιάζει υπνωτισμένος από ένα αφύσικο πρότυπο ομορφιάς, από μία τελειότητα που έχει σαφείς προδιαγραφές, οι οποίες στην πράξη υπηρετούνται από την πλαστική χειρουργική και δεν αποβλέπουν στην πιο ολοκληρωμένη ή έντονη αίσθηση της ζωής, αλλά στην κατασκευή μιας εικόνας που έχει συλλάβει η συλλογική ή και ατομική φαντασία. Πρόκειται για έναν αγώνα των γυναικών για την εικόνα του σώματος (η οποία σε πολλές χώρες έχει πάρει τη μορφή εθνικής κρίσης) και πιο ειδικά για τον αγώνα τους να αποδεχτούν και να τιμήσουν τα μέρη εκείνα του κορμιού τους που τις κάνουν να διαφέρουν, τα χαρακτηριστικά εκείνα που η κυρίαρχη κουλτούρα θεωρεί προσβλητικά... Πρόκειται, τελικά, για τον αγώνα για έναν κόσμο στον οποίο επιτρέπεται στα σώματα η διαφορά και η ποικιλία στο σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα, την υφή.

Με τις ιστορίες τους διηγούνται την περιπέτεια της σχέσης με το σώμα τους, «γράφουν» το σώμα σαν μια κενή σελίδα που περιμένει τις λέξεις, διευρύνοντας την αντίληψη της ανθρώπινης ομορφιάς και αναδεικνύοντάς την ως ιδέα υποκειμενική. Με τον τρόπο αυτόν ο κανόνας της προσαρμογής σε γενικά πρότυπα, με σκοπό την κοινωνική αποδοχή, και η κυρίαρχη εικόνα της ιδανικής ομορφιάς αμφισβητούνται και αντιμετωπίζονται ως αποτέλεσμα φαντασιακής κρίσης και της επακόλουθης έλλειψης ιστοριών. Αυτή την έλλειψη ιστοριών έρχονται να καλύψουν τα κείμενα των είκοσι οχτώ γυναικών, που λειτουργούν ως δυναμικές εναλλακτικές αφηγήσεις του σώματος, σαν νέα σενάρια για το τρίχωμα, την παχυσαρκία, την ίσχναση, το τατουάζ, την αγαμία, την ομοφυλοφιλία και τα άλλα ταμπού του σώματος. Η στρατηγική αυτών των αφηγήσεων είναι απλή, αλλά θαρραλέα: ξεγυμνώνονται οι ανασφάλειες και το μίσος για τον εαυτό, με τη βοήθεια της ειλικρίνειας, του χιούμορ και της ειρωνείας. Είναι ιστορίες γυναικών που, αντί να παραπονιούνται για το σώμα τους, στέκουν μπροστά στον καθρέφτη και πραγματικά βρίσκουν αυτό που τους αρέσει -και οι ιστορίες αυτές κάνουν φανερό πως όποια δεν μπορεί να πετύχει κάτι τέτοιο, δεν φταίει το σώμα της, αλλά η ίδια, που δεν μπορεί να αποδεχτεί τον εαυτό της έτσι όπως είναι ή όπως φαίνεται πως είναι.



Η μεθόριος του σώματος

Η εικόνα του σώματος απασχολεί και τα δύο φύλα, επειδή προφανώς συμβολίζει οτιδήποτε αισθανόμαστε έντονα. Αυτή η κεντρική σημασία του μπορεί να το αναδείξει σε καταφύγιο αλλά και σε εχθρό. Μεγαλύτερη σημασία έχει για τις γυναίκες, επειδή έχουν αμεσότερη (δηλαδή λιγότερο διαμεσολαβημένη από ιδεολογήματα) επαφή με τη φυσική τους υπόσταση, αλλά κι επειδή η φυσική παρουσία τους εξακολουθεί σε σημαντικό βαθμό να αποτελεί συχνά συμπληρωματικό όργανο ή μέσο της διανοητικής διάστασής τους -κάτι που υπονομεύει την αξίωση για αντίληψη της γυναίκας σαν κάτι περισσότερο από το σώμα της. Η αντιφατική, επομένως, θετική ή/ και αρνητική λειτουργία του είναι έντονη στις γυναίκες και γι' αυτό μόνον οι γυναικείες ιστορίες του σώματος μπορούν να διαθέτουν ένταση, δραματικότητα ή και τραγικότητα. Από τις ιστορίες που ανθολογούνται από την Εντούτ, οι περισσότερες αναλώνονται στην πολεμική και δεν πετυχαίνουν κάποια από τις παραπάνω ποιότητες. Ακόμη, όμως, και οι λίγες που τις πετυχαίνουν, είναι αρκετές για να λειτουργήσει το βιβλίο σαν δείγμα μιας ουτοπίας στην οποία γυναίκες και άνδρες δεν βασανίζονται από τις απαιτήσεις μιας ανέφικτης ομορφιάς, αλλά αισθάνονται άνετα ή και υπερήφανοι για το φυσικό τους μέγεθος, σχήμα και χρώμα.

Ανάμεσα στα κείμενα που ξεχωρίζουν είναι τα παρακάτω: «Ο κώλος: η πολιτική του, η αισχρολογία του, η δύναμή του», «Τα απομνημονεύματα κάποιας που έκοψε το ξύρισμα», «Γδυθείτε!», «Λούσι, γύρισα σπίτι!», «Μυστικά ομορφιάς», «Σημαδεμένη για την υπόλοιπη ζωή μου: τα τατουάζ και ο επαναπροσδιορισμός του εαυτού». Στο πρώτο η αφηγήτρια εξιστορεί την προσπάθειά της να αντιμετωπίσει την αντίληψη πως οι μεγάλοι πισινοί δεν είναι απλώς απρεπείς, αλλά και χαρακτηριστικό χαμηλής κοινωνικής τάξης («Είναι σαν να έχεις αυθάδη γλώσσα ή καθόλου τρόπους καλής συμπεριφοράς»), φτάνοντας τελικά στο συμπέρασμα πως πρέπει να φτιάξει μια ανόθευτη εικόνα του εαυτού της: «Δεν θέλω πια να θολώνω την εικόνα περισσότερο. Πρέπει να χαράξω τον εαυτό μου στη μνήμη μου. Ο πισινός μου ευχαρίστως με βοηθάει».

Στο «Μυστικά ομορφιάς» η αφηγήτρια (με ορμονική διαταραχή, ακμή, παχυσαρκία, τριχοφυΐα) ανακαλύπτει πως «όταν τιμάμε κάτι άσχημο, ακόμη και αν το θεωρούμε ως την πεμπτουσία της ασχήμιας, το μεταμορφώνουμε σε μια εικόνα ομορφιάς». Εκεί, ωστόσο, που η σωματική περιπέτεια γίνεται τραγική, είναι στην ιστορία ενός σώματος που αλλάζει φύλο («Γδυθείτε!») και στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας νιώθει πως μεταμορφώνεται στα μάτια των άλλων σε ένα αλλόκοτο τέρας, σε μια πολιτισμική πρόκληση, πως είναι ένα σώμα-στόχος που πρέπει να κρύβει ακόμη και από τους ερωτικούς του συντρόφους. Τελικά, τη φοβία αυτή ξεπερνά αποφασίζοντας να μιλήσει για τα τρανσεξουαλικά σώματα σε ένα συνέδριο ριζοσπαστικών γυναικών και να γδυθεί μπροστά σε όλους (γυναίκες και άνδρες) τους συνέδρους: «Και μετά έβγαλα το εσώρουχό μου. Οι όρχεις και το πέος μου, συρρικνωμένα από τα οιστρογόνα, κρέμονταν ανάμεσα στα πόδια μου, ενώ τα στητά στήθη μου, που μεγάλωναν χάρη στις ίδιες ορμόνες, ξεπρόβαλλαν από το θώρακά μου. Σύστησα σε όλους το τρανσεξουαλικό μου σώμα, το γυναικείο μου σώμα. Καθώς στεκόμουν γυμνή, συνειδητοποίησα ότι ήμουν το φρικιό που η ψυχίατρός μου κάποτε προσπάθησε να με αποτρέψει να γίνω. Είπα μάλιστα στους συγκεντρωμένους: Αυτό είναι το σώμα ενός φρικιού. Καθώς επέστρεφα στο σπίτι, πέρασα μέσα από μια πόλη εκατοντάδων χιλιάδων κατοίκων έχοντας μια άλλη αυτοπεποίθηση. Είχα γδυθεί μπροστά σε γυναίκες και άντρες και δεν με είχαν δει σαν φρικιό ούτε σαν αντικείμενο, αλλά σαν γυναίκα, σαν άτομο με μία μοναδική και ανθρώπινη δύναμη».



ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 27/09/2002