Οιδίπους 17

ΑΠΩΛΕΙΕΣ

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
ΣΥΝΟΜΙΛΙΑ με τον Charles Hanly 6
ΑΝΑΛΥΤΗΣ ΣΤΗ ΣΥΝΕΔΡΙΑ
Η περίπτωση της Ισμήνης. Απόστολος Βαλτάς 27
Σχολιάζουν οι Κώστας Ζερβός και Γρηγόρης Μανιαδάκης 47
Απάντηση στα σχόλια του Κώστα Ζερβού και του Γρηγόρη Μανιαδάκη από τον Απόστολο Βαλτά 55
ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ
Τα Πεπρωμένα της Απώλειας στο Έργο του Freud. Μυρτώ Μηλιά-Τσανίρα 58
Απώλειες και Πένθη στη ζωή του Παιδιού και του Εφήβου. Ευανθία Κωνσταντάκη 69
Η Απώλεια και τα Πεπρωμένα της. Αλεξάνδρα Ζαχαριά 83
ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΚΛΙΝΙΚΑ
Το Απολεσθέν Αντικείμενο της Ψευδαισθητικής Ικανοποίησης. Βασίλης Δημόπουλος 107
Η Εφηβεία ως Διαδικασία Πένθους. Δημήτρης Αναστασόπουλος 114
Η Απώλεια στην Ψυχαναλυτική Θεωρία και Πρακτική. Σπύρος Μητροσύλης 129
Το Διπλό Πένθος του Εγώ. Μιχάλης Α. Πέτρου 139
Η Ιδεολογία ως μια Ιδιαίτερη Μορφή Ναρκισσιστικής Ολοκλήρωσης. Εμμανουήλ Γ. Στεφανουδάκης 161
Εκεί που τίποτα δεν Χάνεται. Η Υπερνεωτερική Κοινωνία και οι Απώλειές της. Κατερίνα Μαγγανά 175
Η έννοια και η Συμβολή της Μοναξιάς στην Ψυχαναλυτική Θεωρία. Δημήτρης Μαλιδέλης 187
Εμπλοκή Ταυτισιακών Διαδικασιών στη Λανθάνουσα περίοδο. Βασιλική Οικονόμου, Ιορδάνα Μοσκόφη 199
ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ
Οι τρεις ομόκεντροι κύκλοι. Αθανάσιος Αλεξανδρίδης 214
Οι μνήμες του χθες. Απόστολος Βαλτάς 216
ΒΙΒΛΙΑ (Επιμέλεια Κώστας Ζερβός)
Γιάννης Ανδριώτης: Λεονάρντο Ντα Βίντσι – Σχεδιάζοντας την Αλήθεια, Χρωματίζοντας την Αχρονικότητα του Χάρη Μωρίκη 225
Σάββας Σαββόπουλος: Το Παιδικό Ψυχόσωμα. Οδοί, Συμβόλαια, Προορισμοί του Αθανάσιου Αλεξανδρίδη 235
ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ (Επιμέλεια Γρηγόρης Μανιαδάκης)
Κώστας Α. Ζερβός: Άγριες Φράουλες του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν 240

Σ Η Μ Ε Ι Ω Μ Α Τ Ω Ν Ε Κ Δ Ο Τ Ω Ν
Η επιλογή του θέματος «Απώλειες» είναι αναμφίβολα επίκαιρη και πολυσήμαντη. Αναφέρεται σε θέματα σύγχρονα και διαχρονικά. Αφορά την εξέλιξη του ατομικού βίου αλλά της κοινωνίας. Είναι μία κεντρική θεματική της ψυχανάλυσης όμως και κάθε εκδήλωσης της ζωής. Θα ήταν άραγε υπερβολή να ισχυριστεί κανείς ότι η διαχείριση της απώλειας είναι ένας από τους συνδετικούς κρίκους του ατομικού και του κοινωνικού, μία οδός που θα προσέφερε τη δυνατότητα κατανόησης του ρήγματος αλλά και των συνεκδοχών της λειτουργίας του υποκειμένου ως μιας ατομικής οντότητας και ως μέλους ενός συνόλου;
Το κίνητρο για την επιλογή του θέματος είναι προφανές. Στον δυτικό κόσμο βιώνουμε με αμηχανία, θυμό, παραίτηση την αποχώρηση της εποχής της μεταπολεμικής ευμάρειας. Ο δυτικός κόσμος αγωνίζεται να απορροφήσει τη μετάβαση στην εποχή της πληροφορίας και τις συνέπειες που αυτή έχει στην εργασία και στις κοινωνικές σχέσεις αποχαιρετώντας αμφίθυμα τον παλαιό τρόπο ζωής. Η ανάδυση της Ανατολής ως ισότιμου ανταγωνιστή και η μεταφορά πλούτου από τη Δύση στην Ανατολή –η αναστροφή μιας πορείας αιώνων– αφήνει τη Δύση να σπαράσσεται εσωτερικά. Η εμφάνιση του λαϊκισμού, πλέον και στις ισχυρές δυτικές χώρες, δεν επαναφέρει μόνο άσχημες μνήμες αλλά και σοβαρούς προβληματισμούς για το παρόν και το μέλλον. Πρόκειται για απώλειες που έρχονται από μέσα.
Συγχρόνως βιώνουμε με ένταση τις απώλειες που έρχονται από έξω. Οι ανησυχητικά πολλοί περιφερειακοί πόλεμοι αλλά και η μετανάστευση από χώρες που η επιβίωση είναι δύσκολη, λόγω κλιματικών αλλαγών και βίαιων καθεστώτων, μας θέτουν συνεχώς ενώπιον ανθρώπων που βιώνουν αναγκαστικά την απώλεια της δυνατότητας να ζουν στον τόπο που γεννήθηκαν, να μιλούν στη μητρική τους γλώσσα και υποχρεώνονται τελικά να εκτίθενται σ’ ένα περιβάλλον ξένο και συχνά εχθρικό. Η παρουσία τους και η αντιμετώπισή τους δοκιμάζει τις αξίες αλλά και τις δυνατότητες του δυτικού πολιτισμού.
Ίσως πάντα να ήταν έτσι περισσότερο ή λιγότερο. Σήμερα πάντως ζούμε μία ανησυχητική συσσώρευση αυτών των φαινομένων και είναι ακόμη πιο ανησυχητική η δυσκολία μας να τα διαχειριστούμε.
Υπάρχουν απώλειες που αφορούν και τη σύγχρονη ψυχανάλυση. Έχουμε χάσει από καιρό την αυτάρεσκη ευμάρεια παλαιότερων δεκαετιών. Σε πολλές περιπτώσεις αυτό έφερε σύνεση και εμβάθυνση της επιστημονικής σκέψης με πολλαπλά οφέλη για εμάς και τους ασθενείς μας. Σε όχι λίγες περιπτώσεις όμως έφερε απόπειρες επιφανειακής προσαρμογής και αναζήτηση εύκολων λύσεων. Εμφανίσθηκε η άποψη ότι είναι δυνατόν μία μερική, επί μέρους αλλαγή, όπως η μείωση της συχνότητας των συνεδριών των εκπαιδευτικών αναλύσεων και των εποπτειών να προσφέρει σταθεροποίηση, ίσως και αναζωογόνηση της πορείας της θεσμικής ψυχανάλυσης. Το μικρότερο κόστος σε χρόνο και κόπο και η ελάσσων προσπάθεια βοήθησαν ποτέ κάποιον; Η ψυχανάλυση επιβίωσε των καταστροφών του εικοστού αιώνα σε συνθήκες πολύ πιο δύσκολες από τις σημερινές χωρίς να αλλάξει τη φόρμα της. Ίσως αυτός να είναι και ένας από τους λόγους που επιβίωσε.
Η ψυχανάλυση επεκτείνεται με έντονους ρυθμούς στις πρώην σοβιετικές χώρες και στην αχανή Κίνα. Αισθάνεται όμως αμήχανα στις χώρες που ανδρώθηκε, στον πολιτισμό των οποίων προσέφερε και οι οποίες άλλωστε βρίσκονται και οι ίδιες σε μία πορεία αναστοχασμού ως προς την ταυτότητά τους. Η απώλεια παλαιών βεβαιοτήτων είναι και για αυτές, όπως και για την ψυχανάλυση, ένας κοινός τόπος. Η εμβάθυνση στη δική μας ταυτότητα, η δημιουργία εσωτερικών προϋποθέσεων εξέλιξης και αφομοίωσης της πραγματικότητας που αλλάζει με ένα ζωντανό και δημιουργικό τρόπο είναι η υποσχόμενη κατεύθυνση. Η ψυχανάλυση θα συνεχίσει να έχει θέση στη σύγχρονη πραγματικότητα εφόσον είναι σε θέση να προσφέρει στους ανθρώπους μία ουσιαστική εικόνα για τον εαυτό τους και τον κόσμο τους και μία δυνατότητα αναστοχασμού και εξέλιξης στη σχέση τους με την εσωτερική και εξωτερική πραγματικότητα. Η κατανόηση αυτού που αλλάζει και του τρόπου που αλλάζεις εσύ και η δημιουργική επέμβαση σε αυτή την αλληλεπίδραση είναι το μέλλον της ψυχανάλυσης.
Ιωάννης Βαρτζόπουλος, Νίκος Λαμνίδης