Παύλος Νιρβάνας: 153 χρονογραφήματα για το τραμ (πρώτος τόμος)

Ο Π. Νιρβάνας, όπως και η λογοτεχνία γενικότερα, ασχολήθηκε περισσότερο με το τι συνέβαινε μέσα στα οχήματα και λιγότερο με τα ίδια τα οχήματα. Το εσωτερικό ενός τραμ, ιδιαίτερα των παλαιότερων που ήταν αρκετά μικρότερα, λειτουργούσε ως ένα σαλόνι σπιτιού, ένα καφενείο, μια λέσχη, όπου όλοι σχολιάζουν, διαμαρτύρονται, κουβεντιάζουν, παρατηρούν, κρυφακούνε, λύνουν τα προβλήματα των συγκοινωνιών και της χώρας, αλλά και τα προσωπικά τους.
Ιδού κάποιοι τίτλοι χρονογραφημάτων του με θέμα το τραμ: Ατονούσαι απαγορεύσεις, Αλλαγή θέσεως, Άνθρωπος και θέσις, Άνθρωπος υπό τους τροχούς, Απαγορεύεται το κάπνισμα, Από τα παράθυρα του τραίνου, Απόπειρα αυτοκτονίας, Βρέφη με μουστάκια, Δημόσιοι θωπευταί, Διαρκές, Η ηδονή του συνωστισμού, Λαθραναγνώστης, Μέσα στο τούνελ, Ο διάδρομος, Ο πλαγιοκαθήμενος, Οι "παρενοχλούντες, Οι αναμένοντες, Οι βιαστικοί, Προτεραιότης, Σταυρολεξίται, Τα παράθυρα, Τα τζάμια, Το δίκαιον των τροχών, Το ένστικτον της καταστροφής, Τροχαίον ατύχημα, Οι ωρομανείς Ως επί τροχιών κά.
"Το σημερινό χρονογράφημα" είπε ο Παύλος Νιρβάνας στον εναρκτήριο λόγο του στην Ακαδημία Αθηνών, "είναι η καθημερινή ιστορία της ζωής και η φιλοσοφία της. Είναι η ιστορία της ζωής και του δευτερολέπτου. Συμβάντα, επεισόδια, σκηναί της ζωής... παραλαμβάνονται από τον χρονογράφον, ιστορούνται, διυλίζονται, καλούνται να αποδώσουν την βαθυτέραν των ουσίαν και κάποτε την βαθυτέραν των έννοιαν".
Είχε χαρακτηρίσει το χρονογράφημα ως "είδος παραλογοτεχνικό"... που "έχει το δικαίωμα να παρίσταται εις τον νάρθηκα, τουλάχιστον, του ναού της Τέχνης".
Ίσως είναι ο πολυγραφότερος Έλληνας χρονογράφος. Είναι μάλλον αδύνατον να "μετρηθούν" όλα τα χρονογραφήματα που έχει γράψει, ίσως ξεπερνούν τις 10-12.000! Ο κύριος όγκος των χρονογραφημάτων του συνδέεται με την εφημερίδα Εστία.
Τον... ρωτήσαμε διακριτικά για τις πολιτικές του απόψεις: Μας είπε ότι υπήρξε "Τρικουπικός", τώρα (το 1937) Βενιζελικός και ενδιαμέσως "Νιτσεϊκός" (μια μάλλον παρανοημένη εκδοχή του νιτσεϊσμού την οποία και αναθεώρησε γρήγορα).
Όταν πέθανε ο Τρικούπης, έγραψε: "Απ' τις ολίγες φορές, που ο Θάνατος μού φανερώθηκε σε όλη του τη βασιλική δύναμη, ήτον την ημέρα που κάτω από ένα πένθιμο θόλο εξωτικών φυτών αντίκρυσα τον Τρικούπην, σκλαβωμένον με τις ειρωνικές αλυσίδες των εντάφιων λουλουδιών" (1900, όταν κάνουν ανάλογες δηλώσεις και οι: Ε. Ροΐδης, Α. Παπαδιαμάντης, I. Κονδυλάκης, Μ. Μαλακάσης, Δ. Καμπούρογλου, Δ. Ταγκόπουλος, Ε. Λυκούδης κά.).