Προς την αδελφήν στρατιώτου

Στον παρόντα τόμο εμπεριέχονται επιστολές και άλλο αρχειακό υλικό με επίκεντρο τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Η αλληλογραφία διεξάγεται μεταξύ ενός μαχητή και μιας νεαράς Ελληνίδας, μόνιμης κατοίκου Κωνσταντινουπόλεως και τουρκικής υπηκοότητας. Για την επικοινωνία των δύο νέων μεσολάβησε ο "Σύνδεσμος των Ελληνίδων Κωνσταντινουπόλεως", στο πλαίσιο του οποίου συστήθηκαν και ομάδες γνωστές ως "Αδελφές Στρατιώτου", με βασικό προσανατολισμό τη συμπαράσταση στους στρατευμένους.

Η παραστατικότητα με την οποία περιγράφονται τα γεγονότα, η προβολή εικόνων και ο τρόπος σκέψης και έκφρασης των συναισθημάτων αποκτούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και φωτίζουν σπάνιες πλευρές της ζωής στα έμπεδα, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στο σημερινό αναγνώστη να μπει στην ψυχολογία των ατόμων που έζησαν εκείνες τις ιστορικές στιγμές.

(Από τον εκδότη)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Γνωρίστηκαν δι' αλληλογραφίας. Εκείνη ήταν Ελληνίδα το γένος, μόνιμη κάτοικος Κωνσταντινούπολης και τουρκικής υπηκοότητας, μεγαλοαστή και αβροδίαιτη, εκείνος άγνωστος έλληνας πολεμιστής που μετείχε στο εκστρατευτικό σώμα εναντίον της Τουρκίας για την επανάκτηση της περιοχής της Μικράς Ασίας και την ένταξή της στο ελληνικό κράτος. Η απόσταση μεταξύ τους τεράστια αλλά συγχρόνως μηδαμινή. Το έτος 1921, δέκα μήνες πριν από τη Μικρασιατική Καταστροφή, όλος ο Ελληνισμός έβλεπε στο πρόσωπο των μαχητών του Μικρασιατικού Μετώπου την υλοποίηση του οράματος αιώνων. Ενα κλίμα ευφορίας επικρατούσε στα σαλόνια, στα χωριά και στο μέτωπο εξίσου. Και κάποιες επιστολές της εποχής, οι οποίες έρχονται τώρα στο φως, αποκαλύπτουν ακριβώς «τη μικροϊστορία του μείζονος αυτού εθνικού θέματος». Πώς προέκυψε αυτός ο αρχειακός θησαυρός αποκαλύπτει τώρα ο καθηγητής Γ. Παπακώστας.



Οι «Αδελφές Στρατιώτου»



Με την έναρξη της Μικρασιατικής Εκστρατείας, εκτός όλων των άλλων, διαμορφώθηκε και μια νέα ιδιόρρυθμη κατάσταση στον κυρίως ελλαδικό χώρο, και κυρίως στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη. Νέες κοπέλες ανελάμβαναν να επικοινωνούν με έναν ή περισσότερους στρατευμένους για να συντρέχουν ως νοσοκόμες και «Αδελφές Στρατιώτου», σε μια επικοινωνία αυθόρμητη κατ' αρχάς, αλλά και οργανωμένη στη συνέχεια ώστε να δώσει το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα. Το παράδειγμα έδωσαν πρώτες οι Δεσποτοπούλου, δύο νεαρά κορίτσια από τον πρώτο οργανωμένο Σύνδεσμο «Αδελφή Στρατιώτου» στην Αθήνα, ήδη από το 1918. Οι δυο τους μόνο αντάλλαξαν περισσότερες από 2.000 επιστολές με 200 στρατιώτες.

Στην Κωνσταντινούπολη, η υποστήριξη ξεπέρασε κάθε προηγούμενο με κάθε λογής συλλόγους, καθώς η Πόλη βρισκόταν σε ευνοϊκή ιστορική συγκυρία μετά τον Α/ Παγκόσμιο Πόλεμο και την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών (1920), οπότε είχε τεθεί υπό τον έλεγχο των δυνάμεων της Antente. Το 1921, 100 χρόνια από την κήρυξη του Αγώνα για την εθνική μας ανεξαρτησία, από τον Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως διοργανώθηκε ακόμη και πανηγυρική εορτή της 25ης Μαρτίου. Και την ίδια χρονιά, τον Μάρτιο πάλι, πραγματοποιήθηκε και η πρώτη δημόσια συγκέντρωση για τη σύσταση του «Συνδέσμου των Ελληνίδων Κωνσταντινουπόλεως», οπότε συγκεντρώθηκαν αμέσως περίπου 300 γυναίκες με διάθεση προσφοράς ξανά για την εθνική υπόθεση. Θεωρήθηκε σκόπιμο να συσταθεί το συλλογικό όργανο υπό την αρμόδια Πατριαρχική Επιτροπή χωρίς καμία ανάμειξη της τουρκικής διοίκησης. Ο Σύνδεσμος θα αποφάσιζε στη συνέχεια ακόμη και να στέλνονται επί τόπου γιατροί από την Πόλη, και ένας από αυτούς θα ήταν ο Φώτης Φωτιάδης, πατέρας του δραστήριου μέλους του συλλόγου Αλεξάνδρας Κέντρου. Θα πραγματοποιούνταν και αποστολές κυριών στο Μικρασιατικό Μέτωπο.

Το σημαντικότερο μέλημα των κυριών ήταν, πάντως, να στέλνουν εμψυχωτικές επιστολές στους μαχομένους ώστε να τους δείχνουν ότι «πίσω τους υπάρχει ένας κόσμος που τους νοιάζεται».

Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα ενθουσιασμού πραγματοποιήθηκε και η αλληλογραφία μεταξύ Σμαράγδας Μοστράτου και Ιωάννη Λυρώνη. Τις επιστολές παρέλαβε ο επιμελητής της παρούσας έκδοσης από τη Μοστράτου, η οποία τις φύλαγε 60 χρόνια στο συρτάρι της. Και όπως του αφηγήθηκε, είχε φθάσει το όνομα και η διεύθυνσή της στο Μικρασιατικό Μέτωπο μέσω ενός από τους Συνδέσμους της Πόλης, και έτσι γινόταν γνωστό ότι προσφερόταν η ίδια να αλληλογραφεί με έναν από τους μαχητές, αποκαλούμενο στο εξής «Αδελφό». Ετσι έφθασε απάντηση από τον άγνωστο Αδελφό Ιωάννη Λυρώνη. Από την αλληλογραφία τους σώζονται δεκαπέντε επιστολές, τέσσερις φωτογραφίες και ένα επιστολικό δελτάριο, όλα απεσταλμένα από τον Ιωάννη. Τι του έστελνε η Σμαράγδα δεν γνωρίζουμε, αφού τα ίχνη του παραλήπτη χάθηκαν.



Στο σύνταγμα του «Μαύρου Καβαλάρη»



Οι δυο τους δεν συναντήθηκαν ποτέ. Οι δρόμοι τους δεν φαίνονταν να τέμνονται σε κανένα σημείο. Η Σμαράγδα Μοστράτου γεννήθηκε το 1900 στο Κάιρο όπου ο πατέρας της, Δημ. Γ. Μοστράτος, ήταν διευθυντής της Αμπετείου Σχολής. Το 1903 η οικογένεια επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την αποφοίτησή της από το Ζάππειον Παρθεναγωγείον μετέβη στο Παρίσι όπου σπούδασε Παιδαγωγικά και Φιλολογία. Επιστρέφοντας, εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα - όπου έζησε μόνη ως τον θάνατό της, το 1985. Για τον Γιάννη Λυρώνη τα στοιχεία είναι λιγοστά. Η οικογένειά του διέμενε στην Κόρινθο, αλλά ο ίδιος από τα δώδεκα χρόνια του ζούσε στη Θεσσαλονίκη, κοντά σε έναν θείο του. Στην Κόρινθο επέστρεψε το 1919, οπότε και στρατεύθηκε. Λίγο νωρίτερα, από μια θανατηφόρα γρίπη είχε θρηνήσει μέσα σε δέκα ημέρες τέσσερις νεκρούς: τη μητέρα του και τα τρία αδέλφια του (ένα αγόρι και δύο κορίτσια). Επί τρία χρόνια περίπου υπηρετούσε στο 5ο Σύνταγμα Ευζώνων, ΙΙΙ Πυροβολαρχία, ττ 922, με την ειδικότητα του πυροβολητή, μετακινούμενος διαρκώς προς τις προφυλακές. Και σημειώνεται ότι επικεφαλής του 5/42 Συντάγματος ήταν ο Νικόλαος Πλαστήρας, γνωστός και ως «Μαύρος Καβαλάρης».

«Η επικοινωνία του Λυρώνη με τη Μοστράτου άρχισε στις 6 Οκτωβρίου 1921 και συνεχίστηκε ως τις 3 Αυγούστου 1922, λίγες μέρες δηλαδή πριν από την κατάρρευση του μετώπου και την ολοσχερή καταστροφή» συμπυκνώνει τη σχέση τους ο αφηγητής καθηγητής τώρα. Και παρ' όλο που ο Λυρώνης είχε τελειώσει μόλις το δημοτικό σχολείο, δεν έπαυε να ενημερώνεται, να ζητάει εφημερίδες και βιβλία, ενώ συμμετείχε και σε θεατρικές παραστάσεις υποδυόμενος τον ρόλο του πρωταγωνιστή. Σε μια παράσταση υποδύθηκε την ηρωίδα του έργου, την Γκόλφω. Εδειχνε να νιώθει ικανοποιημένος για την επ' ανδραγαθία προαγωγή του στον βαθμό του δεκανέα, ενώ παράλληλα να σεμνύνεται για την είσοδο στο Αφιόν Καραχισάρ πρώτης της διμοιρίας του. Μέσα σε δέκα μήνες είχε αλλάξει την προσφώνηση προς την αποδέκτρια από «Αδελφή» σε «αδελφούλα μου». Ηταν βέβαια οι συνθήκες του πολέμου που καλλιεργούσαν αισθήματα, αλλά ίσως η Σμαράγδα έχασε τελικά τον άνδρα της ζωής της.



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 11/11/2007