Ψυχανάλυση και κοινωνικά συμπτώματα

Στην εποχή του Φρόιντ τα πράγματα ήταν ξεκάθαρα. Το υποκείμενο, προκειμένου να εξασφαλίσει την απόλαυση του, παραχωρεί στον Άλλο του πολιτισμού, υπό τη μορφή πολιτισμικής συνύπαρξης, το πιο ζωτικό της κομμάτι. Εξ ου και το νευρωτικό σύμπτωμα, στη βάση μιας ενορμητικής αναστολής. Αλλά και στον Λακάν των Οικογενειακών συμπλεγμάτων και του Ονόματος του Πατέρα το σύμπτωμα προκύπτει ως απάντηση στην οιδιπόδεια φιγούρα του πανίσχυρου Άλλου.





Για τον μη ειδικό αναγνώστη η ψυχανάλυση είναι ένας τόπος μυθικός και πολλαπλά παραξηγημένος. Τον ενδιαφέρον που μπορεί να έχει γι' αυτόν ένα ακόμα βιβλίο για την ψυχανάλυση θα ήταν αμφίβολο αν δεν επρόκειτο για έναν τόμο -όπου συγκεντρώνονται κείμενα Ελλήνων και Γάλλων ψυχαναλυτών- που περιγράφοντας το «καινούριο» υποκείμενο της ψυχανάλυσης, έτσι όπως διαμορφώνεται σήμερα έναν αιώνα μετά τον Φρόιντ, θίγει μερικά από τα μείζονα κοινωνικά προβλήματα: την κατάργηση της απαγόρευσης, την αφθονία και την αλλοτρίωση που προκύπτει απ' αυτήν, την «ανεκτικότητα» και τη βαθιά αλλαγή του «Αλλου» που έθετε τις απαγορεύσεις παλιότερα ρητά, σήμερα άδηλα.

Ο Φρόιντ κατέληξε στην ψυχανάλυση ξεκινώντας από τις προσπάθειες να θεραπεύσει μια «αρρώστια» της εποχής του, τη γυναικεία υστερία. Με εργαλείο του κυρίως το λόγο επιχειρούσε να βοηθήσει την ασθενή του να ενταχθεί στην κοινωνία, να μη χρειάζεται να περάσει από το απαγορευμένο για να βιώσει απόλαυση. Ακριβώς αυτό το πέρασμα, η επιλογή του απαγορευμένου, ήταν το σύμπτωμα της ψυχικής πάθησης. Μόνο που σήμερα το απαγορευμένο έχει αλλάξει μορφή, επομένως η θυσία της ενόρμησης, η αποδοχή της απαγόρευσης, δεν είναι πια απαραίτητη προϋπόθεση για να κερδίσει το παιδί την αγάπη του πατέρα, ο ενήλικος την ένταξη στην κοινωνία. Ακόμα χειρότερα, το απαγορευμένο είναι ασαφές και αμφίβολο, γιατί ο Αλλος, που είναι ο εκφραστής της συνύπαρξης εντός του πολιτισμού, δεν είναι πια ένας Αλλος με συνεπή δομή: φαίνεται να τα επιτρέπει όλα. Πόσο σίγουρα απαγορευμένη είναι η εναλλαγή ερωτικών συντρόφων στην εποχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης, η ομοφυλοφιλία όταν οι γάμοι ανάμεσα σε ομοφυλόφιλους εξουδετέρωσαν, μέσω της αναδοχής από το θεσμό, κάθε έννοια παρέκκλισης; Είναι όμως έτσι; Φαίνεται πως όχι. Φαίνεται πως όσο αυτά που «απαγορεύονται» στην κοινωνία μας μειώνονται τόσο οι απαιτήσεις του «Αλλου» ξεπερνούν τις δυνατότητες του υποκειμένου, σε τέτοιο βαθμό ώστε νέες μορφές άγχους να παράγονται διαρκώς. Νέα συμπτώματα εκδηλώνονται όλο και περισσότερο -κι όσα δεν εκδηλώνονται κατασκευάζονται. Νέες μορφές σεξουαλικής παρέκκλισης, ραγδαία εξάπλωση των ψυχοτρόπων ουσιών, προβλήματα βίας, φθόνου, μνησικακίας, βουλιμίες, ανορεξίες, υπερκόπωση και έλλειψη επιθυμίας δεν μπορούν πια να αντιμετωπιστούν με τους κλασικούς τρόπους.

Στα δεκατέσσερα κείμενα αυτού του τόμου περιγράφονται μερικά από τα νέα συμπτώματα, οι τρόποι και οι αιτίες της διαμόρφωσής τους, οι σκέψεις που διαγράφουν την προσέγγιση και τη θεραπεία τους. Η επιστροφή στον Φρόιντ που διαβάζουμε στις σκέψεις αυτές, είναι στην πραγματικότητα ένας τρόπος να επαναπροσληφθούν τα κείμενά του υπό το φως των νέων δεδομένων. Η ψυχανάλυση, τόπος κατεξοχήν συμβολικός, αναλαμβάνει να επαναπροσδιορίσει τα σύμβολά της.



ν.ντ-ς

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 22/09/2006