Τα ψάρια του τόπου μας

Η θάλασσα. Μια γυναίκα γεμάτη μυστήριο. Είναι εκείνη που περιβάλλει τον τόπο αυτόν, από παντού και για τόσους αιώνες, και που δύσκολα θα μπορούσε κανείς να την αγνοήσει. Γ' αυτό και η θάλασσα έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της καθημερινότητας και του πολιτισμού μας.

Από τα πολύ αρχαία χρόνια, οι Έλληνες είχαν μια βαθιά και αληθινή σχέση με τη θάλασσα και τον πλούτο της. Στην επιφάνεια της, ταξίδεψαν αμέτρητα σκαριά και στα βάθη της, τα ψάρια ήταν εκείνα που έθρεψαν γενιές και γενιές Ελλήνων. Η απεραντοσύνη της, η αέναη κίνηση της, το μυστήριο και η ποικιλία του πλούτου της, γοήτευσαν και πλημμύρισαν τη φαντασία των προγόνων μας με έμπνευση. Τροφοδότησαν τον πολιτισμό μας, την τέχνη μας, το εμπόριο μας, την καθημερινή μας ζωή. Οι πρόγονοι μας έδωσαν πολλά ονόματα σε ψάρια που οι συνήθειες και τα χρώματα τους έμοιαζαν με αυτά των ζώων της ξηράς.

Τα αμέτρητα ψάρια, τα αλλόκοτα μαλάκια, τα μυστηριώδη οστρακοειδή, τα μεγάλα κήτη και τα εντυπωσιακά αγριόψαρα, όλα εμπλούτισαν τα αρχαία κείμενα, τις τοιχογραφίες, τα αγγεία και πολλές άλλες μορφές της ελληνικής τέχνης. Μύθοι, ιστορίες, θρύλοι, παραδόσεις, τραγούδια και κάθε είδος ανθρώπινης έκφρασης, δημιουργήθηκε στη διάρκεια των αιώνων μέσα από αυτό ακριβώς το μυστήριο που προξενούσε στους ανθρώπους η εμφάνιση και ο τρόπος ζωής των παράξενων πλασμάτων που κατοικούσαν από την επιφάνεια μέχρι τα βάθη της θάλασσας. Η σχέση των Ελλήνων με τη θάλασσα και τα πλάσματα που ζουν μέσα της, είναι μια αιώνια και αστείρευτη σχέση, που η αρχή της χάνεται στα βάθη του παρελθόντος: από το παλάτι του βασιλιά Ποσειδώνα στην μυθολογία και τις σειρήνες της θάλασσας στην Οδύσσεια στα αρχαία χρόνια, μέχρι το μύθο της γοργόνας και του βασιλιά Μεγαλέξανδρου στα νεότερα.

Η θάλασσα όμως, την ίδια στιγμή, είναι και μια μάνα. Μια μάνα που έθρεψε αμέτρητες γενιές ανθρώπων αυτού του τόπου, ακόμα και σε περιόδους μεγάλης φτώχειας και ανέχειας. Οι μέθοδοι και τα σύνεργα ψαρέματος του πλούτου της έχουν παραμείνει σχεδόν αναλλοίωτα, από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα. Οι επινοητικοί τρόποι και τα πρωτότυπα εργαλεία ψαρέματος, αλλά και τα ονόματα που έδωσαν στα ψάρια ή ο τρόπος μαγειρέματος του κάθε ψαριού, όλα αποτελούν έναν ολόκληρο πολιτισμό και μια γνώση που προήλθε στη διάρκεια πολλών αιώνων, μέσα από το σεβασμό, την παρατήρηση, την οξυδέρκεια, την πηγαία, αθώα και αυθεντική έμπνευση απλών ανθρώπων που έζησαν σ' αυτό τον τόπο πριν από εμάς. Τα ονόματα των ψαριών, μας δίνουν την ευκαιρία να κάνουμε ένα ταξίδι στον τρόπο ζωής και στην κοινωνία εκείνων των ανθρώπων. Είναι πραγματικά πολύτιμο και μοναδικό, το πως κατάφεραν, όσοι προηγήθηκαν, να παντρέψουν, πάντοτε με απλότητα, τα πλάσματα της θάλασσας με τον καθημερινό τρόπο ζωής τους.

Σκοπός της παρούσας έκδοσης είναι να συμβάλλει όσο μπορεί στην προβολή, στην ανάδειξη και στη διάσωση της σχέσης των ψαριών των ελληνικών θαλασσών με τους ψαράδες, τον τόπο και την κοινωνία στην οποία ζούσαν, μέσα από τα ονόματα τους, τον τρόπο ψαρέματος τους, την επεξεργασία και τη μαγειρική τους. Είναι, επίσης, να περιγράψει τον πλούτο και την πρωτοτυπία των ονομάτων των ψαριών, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αυτά τα ονόματα τα χρησιμοποιούσαν στην καθημερινή τους ζωή για να χαρούν, να τραγουδήσουν, να αστειευτούν και να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Ταυτόχρονα, όμως, θέλει να δείξει και τη σχέση των ανθρώπων διαφόρων τόπων στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο, με συγκεκριμένα ψάρια, μέσα από τον τρόπο ψαρέματος, επεξεργασίας και μαγειρικής τους. Στην έκδοση αυτή, το κάθε ψάρι αντιμετωπίζεται σαν μία οντότητα ξεχωριστή, με τα δικά του χαρακτηριστικά και τη δική του προσωπικότητα. Ο τρόπος ψαρέματος του κάθε ψαριού δίνεται με απλό τρόπο, με αρκετή έμφαση στο πολιτιστικό στοιχείο και όχι τόσο σε τεχνικές λεπτομέρειες.

Δε θα μπορούσαμε φυσικά να μην αναφερθούμε και στους παραδοσιακούς τρόπους μαγειρέματος του κάθε ψαριού. Οι συνταγές αυτές συνόδευαν και, εν μέρει, συνοδεύουν σημαντικές στιγμές της ζωής μας που, πολλές από αυτές, είχαν εορταστικό, τοπικό, εποχιακό και εθιμοτυπικό χαρακτήρα. Είναι ένας πολιτισμός, τον οποίο οφείλουμε να διασώσουμε, έτσι ώστε να παραδοθεί στις επόμενες γενιές. Ήδη, ο σύγχρονος τρόπος ζωής μας έχει αλλάξει και τις διατροφικές μας συνήθειες, με αποτέλεσμα να αγνοούμε τις πραγματικά υγιεινές και ποιοτικές τροφές και τον κατάλληλο τρόπο προετοιμασίας και μαγειρικής τους. Εδώ, λοιπόν, υπάρχει μια γνώση που είχαν κατακτήσει και υιοθετήσει οι παλαιότερες γενιές. Μια γνώση πολύτιμη.

Οι περισσότερες συνταγές που γράφτηκαν για το κάθε ψάρι, προσφέρθηκαν από συλλόγους και απλούς ανθρώπους, απ' όλα τα μέρη της Ελλάδας, και, όπου χρειαζόταν, συμπληρώθηκαν από συνταγές που μάθαμε και δοκιμάσαμε, ταξιδεύοντας στην Ελλάδα. Σε κάποια ψάρια, πιο σπάνια, χρειάστηκε η συμβολή των ψαράδων, από διάφορα μέρη της Ελλάδας και των ανθρώπων που εργάζονται σε Ιχθυόσκαλες. Οι συνταγές, επίσης, επιλέχθηκαν με κριτήριο τον καλύτερο τρόπο μαγειρέματος του κάθε ψαριού. Η έκδοση συμπληρώνεται από μια πλούσια εικονογράφηση για κάθε ψάρι, που είναι αρκετά λεπτομερής και δίνει έμφαση στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και την προσωπικότητα του κάθε ψαριού.