Ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας

Η πρωτοβουλία του «Μαρξιστικού Χώρου Μελέτης και Έρευνας» για τη διοργάνωση επιστημονικού συνεδρίου με θέμα την ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας αποτελεί σημαντική συμβολή στην προσπάθεια μαρξιστικής θεώρησης και ανάλυσης κρίσιμων πτυχών της ελληνικής πραγματικότητας. Η απουσία τις τελευταίες δεκαετίες ανάλογης μελέτης στην ελληνική βιβλιογραφία κάνει τη συγκεκριμένη έρευνα ιδιαίτερα σημαντική τόσο από καθαρά επιστημονική-κοινωνιολογική άποψη όσο και από πολιτική-ιδεολογική, δεδομένου ότι η ανάλυση της ταξικής διάρθρωσης διευκολύνει την οριοθέτηση των ταξικών συμφερόντων, τον προσδιορισμό του συσχετισμού ταξικών δυνάμεων και την επεξεργασία σωστής στρατηγικής και τακτικής εκ μέρους του αριστερού κινήματος.

Την τελευταία δεκαετία η ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα με το ξέσπασμα της κρίσης και την εφαρμογή των μνημονιακών πολιτικών, πέρασε σε κατάσταση κοινωνικού «βρασμού» και έντονων ταξικών διαφοροποιήσεων. Τα ακραία νεοφιλελεύθερα μέτρα έχουν οδηγήσει σε φτωχοποίηση μεγάλα τμήματα του ελληνικού λαού, ιδιαίτερα της μισθωτής εργασίας και των μεσαίων στρωμάτων της πόλης. Τα εκατομμύρια των ανέργων και τα εκατοντάδες χιλιάδες «λουκέτα» μικρομεσαίων επιχειρήσεων έχουν επιφέρει σοβαρή αποδιάρθρωση του παραγωγικού και κοινωνικού ιστού, με άμεσες προεκτάσεις στο πεδίο της πολιτικής εκπροσώπησης. Οι ενδοταξικές και διαταξικές διαφοροποιήσεις που εκδηλώνονται λόγω κρίσης και Μνημονίων έχουν μεταβάλει τους ταξικούς συσχετισμούς δύναμης και τις συνθήκες διεξαγωγής της ταξικής πάλης στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο, εντείνουν την αστάθεια του αστικού συστήματος κυριαρχίας και «εξ αντικειμένου» ανοίγουν νέους δρόμους για την υπέρβασή του.

Ειδικότερα οι διαφοροποιήσεις στις γραμμές της εργατικής τάξης επηρεάζουν τις μορφές συνδικαλιστικής οργάνωσης και ανάπτυξης της κινηματικής δράσης καθώς και τους γενικότερους όρους διεξαγωγής της ταξικής πάλης. Στο προσκήνιο προβάλλουν παλιά και νέα ερωτήματα για τον προσδιορισμό των κοινωνικών ορίων της εργατικής τάξης, τον ιστορικό της ρόλο, την εξασφάλιση ενότητας δράσης των γραμμών της και την υπεράσπιση των θεμελιωδών της δικαιωμάτων. Προβάλλει επίσης με νέους όρους η πολιτική συμμαχιών και η συγκρότηση πλειοψηφικού μπλοκ των «αντιμνημονιακών» και «εν δυνάμει» αντικαπιταλιστικών δυνάμεων για την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας υπό την ηγεμονία της και την εφαρμογή μεταβατικού προγράμματος προοδευτικής εξόδου από την κρίση με προοπτική τον σοσιαλισμό.

Η θεματολογία του επιστημονικού συνεδρίου του ΜΑΧΩΜΕ φέρνει στο προσκήνιο αφετηριακές ιδέες του Μαρξ για τις τάξεις και τον ρόλο τους στην κοινωνική μεταβολή. Όπως θα σημειώσει με τον Ένγκελς στο «Μανιφέστο», «η ιστορία των ως τώρα κοινωνιών είναι ιστορία ταξικών αγώνων», ενώ στη «Φιλοσοφία της Αθλιότητας» θα σημειώσει ότι προϋπόθεση των κοινωνικών ανατροπών δεν είναι απλώς η ύπαρξη μιας τάξης αλλά η διαμόρφωση ταξικής συνείδησης, δηλαδή «η τάξη για τον εαυτόν της» και η ανάδειξή της σε κυρίαρχη τάξη. Στην περίπτωση της εργατικής τάξης, θα χρησιμοποιήσει την πολιτική της κυριαρχία για την κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και το βαθμιαίο πέρασμα των μέσων παραγωγής στα χέρια των ίδιων των εργαζόμενων.

Γύρω από τον προσδιορισμό των κοινωνικών ορίων της εργατικής τάξης και του πολιτικού της υποκειμένου καθώς και της επεξεργασίας της πολιτικής συμμαχιών για την ανατροπή των κυρίαρχων πολιτικών του κεφαλαίου (στις σημερινές συνθήκες του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού) διεξάγεται έντονη θεωρητική και ιδεολογική αντιπαράθεση. Οι ποσοτικές και ποιοτικές διαφοροποιήσεις στις γραμμές της, κάτω από τις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές και την κοινωνική οργάνωση της εργασίας, οι μεταβολές στην κυκλική κίνηση του κεφαλαίου και ο εμπλουτισμός των μορφών απόσπασης και ιδιοποίησης της υπεραξίας, επιχειρείται από αναλυτές -ακόμα και μαρξιστικής κατεύθυνσης- να «συρρικνωθεί» ως προς το μέγεθος και το βάρος της (περιορισμός αποκλειστικά στον σκληρό πυρήνα του εργοστασιακού προλεταριάτου και δη της χειρωνακτικής εργασίας) και να αμφισβητηθεί ο ηγεμονικός της ρόλος στο πλειοψηφικό μπλοκ εξουσίας για την ανατροπή των κυρίαρχων πολιτικών του κεφαλαίου και την προώθηση των κοινωνικών ριζοσπαστικών δυνάμεων υπέρβασης των κεφαλαιοκρατικών σχέσεων.

Οι θεματικές ενότητες στο επιστημονικό τριήμερο διαμορφώθηκαν με τρόπο ώστε, εκτός από τις θεωρητικές προσεγγίσεις της ταξικής δομής, να αναδειχτούν οι ταξικές ανακατατάξεις που έχουν επέλθει στην ελληνική κοινωνία τις τελευταίες δεκαετίες, καθώς και τα νέα δεδομένα της ταξικής διαπάλης και διαμόρφωσης της ταξικής συνείδησης. Επίσης έγινε προσπάθεια ανάδειξης των προϋποθέσεων προώθησης των κοινωνικών και πολιτικών συμμαχιών για την επίτευξη του στρατηγικού στόχου της Αριστεράς προς το «ιστορικά αναγκαίο». Τέλος, η άνοδος της πολιτικής επιρροής των αριστερών δυνάμεων στην Ελλάδα με κύριο κορμό τον ΣΥΡΙΖΑ και η διαφαινόμενη ανάληψη της κυβερνητικής εξουσίας επηρέασε σε μεγάλο βαθμό στην τελική διαμόρφωση των «θεματικών» ενοτήτων του τριήμερου που πραγματοποιήθηκε προς το τέλος του 2014.

Ειδικότερα η Πρώτη Ενότητα είναι αφιερωμένη στην ανάλυση των βασικών θέσεων της μαρξιστικής θεωρίας για την ταξική διάρθρωση της αστικής κοινωνίας, στο φως των νεότερων εξελίξεων του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και σε αντιπαράθεση με τις μη-μαρξιστικές προσεγγίσεις. Η Δεύτερη Ενότητα είναι αφιερωμένη στην εξέταση της ταξικής δομής της ελληνικής κοινωνίας, αρχίζοντας από τις ποσοτικές και ποιοτικές αλλαγές στους κόλπους της εργατικής τάξης, των μεσαίων στρωμάτων της «πόλης και του χωριού», της αστικής τάξης και της οικονομικής ολιγαρχίας, καθώς και του στρώματος των διανοουμένων και της νεολαίας.

Στην Τρίτη Ενότητα αναλύονται οι αλλαγές στους όρους ζωής και εργασίας της εργατικής τάξης και οι ανακατατάξεις που έχουν επέλθει στους κόλπους της λόγω των μνημονιακών μέτρων, καθώς και η ανάλυση των παραγόντων που επιδρούν στη διαμόρφωση της ταξικής συνείδησης και της συνδικαλιστικής και πολιτικής δράσης. Στην Τέταρτη Ενότητα αναλύονται οι σχέσεις μεταξύ «εθνικών και υπερεθνικών ελίτ» σε συνθήκες ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και παγκοσμιοποίησης, οι επιδράσεις της χρηματιστικοποίησης στις μεταξύ τους «συγκλίσεις» και «αντιθέσεις» καθώς και στους όρους άσκησης της κυριαρχίας τους στη ζωή των σύγχρονων αστικών κοινωνιών.

Στην Πέμπτη Ενότητα αναλύονται τα θέματα των «ταξικών συμμαχιών» της εργατικής τάξης με τα παλαιά και τα νέα μεσαία στρώματα, με στόχο την ανάδειξη αριστερής κυβέρνησης, την προώθηση μεταβατικού οικονομικού προγράμματος εξόδου από την κρίση και τη σοσιαλιστική προοπτική. Επίσης, αναλύεται η αναγκαιότητα επίτευξης κοινής δράσης των αριστερών δυνάμεων και ανάπτυξης της ισότιμης συνεργασίας και της αλληλεγγύης μεταξύ των λαών, ιδιαίτερα των χωρών της Ευρώπης, για την ανατροπή των νεοφιλελεύθερων πολιτικών.

Οι εισηγήσεις στις θεματικές του τριήμερου, παρ’ ότι κινούνται στο ευρύτερο πλαίσιο των θεωρητικών προσεγγίσεων του μαρξισμού, εκφράζουν αποκλειστικά τις απόψεις των συγγραφέων. Όσον αφορά τις επιστημονικές, πολιτικές και κινηματικές ιδιότητες των εισηγητών, είναι αυτές που οι ίδιοι έδωσαν στο τριήμερο του επιστημονικού συνεδρίου.

Συμμετέχουν αλφαβητικά οι:

Αλεξίου Θανάσης, Αρανίτου Βάλια, Βίτσας Δημήτρης, Γκιάλης Στέλιος, Δημήτρης Καλτσώνης, Δημουλάς Κώστας, Καμπούρης Μάριος, Κατσαρός Κυριάκος, Κατσορίδας Δημήτρης, Καψάλης Απόστολος, Κωστόπουλος Τρύφωνας, Λιόσης Βασίλης, Λύτρας Ανδρέας, Μακαρώνας Κυριάκος, Νικολόπουλος Ηλίας, Νταβανέλος Αντώνης, Παναγιώτης Μωράκης, Παπαγεωργίου Νίκος, Παπαδόπουλος Απόστολος, Πατέλης Δημήτρης, Πουλημάς Μιχάλης, Σακελλαρόπουλος Σπύρος, Σηφάκη-Καπετανάκη Κατερίνα, Σπανού Δέσποινα, Στρατούλης Δημήτρης, Τόλιος Γιάννης, Τσουλφίδης Λευτέρης, Χαραλαμπίδου Δέσποινα, Χριστοδουλάκου Σταυρούλα.